عیسی معروف پور

با توجه به محدودیت منابع آب شیرین و افزایش نگرانی‌ها درباره آلودگی محیط زیست ناشی از پساب آبزی‌پروری، استفاده از پساب تصفیه شده این مزارع در کشاورزی به عنوان یک راه‌کار سازگار با محیط‌زیست و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. بررسی‌های متعدد نشان داده است که آبیاری قطره‌ای سطحی، به دلیل جلوگیری از انتشار عوامل بیماری‌زا در هوا، کاهش رواناب سطحی و کنترل نفوذ آب به اعماق خاک، بهترین روش برای استفاده از پساب در کشاورزی است. این روش ضمن کاهش آلودگی محیط زیست، از بروز مشکلات بهداشتی ناشی از سایر روش‌های آبیاری نیز جلوگیری می‌کند. با این وجود، گرفتگی قطره‌چکان‌ها یکی از موانع جدی و مهمی است که بایستی به آن توجه داشت. فیلترهای شنی مخازن تحت فشاری هستند که حاوی لایه‌های متعدد شن با اندازه‌های متفاوت‌اند. هنگام عبور پساب از این لایه‌ها، ناخالصی‌ها در منافذ شن به دام افتاده و از آب جدا می‌شوند. این سامانه که معمولاً به صورت افقی یا عمودی طراحی می‌شود، نقش مهمی در تصفیه فیزیکی پساب و حذف مواد معلق قبل از استفاده در آبیاری دارد. در این پژوهش، به کارایی فیلتر شن در سرعت‌ ‌جریان‌های متفاوت در استفاده از پساب ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان برای آبیاری پرداخته شده است. آزمایش‌ها با سه سرعت جریان متفاوت انجام شده‌اند تا تاثیر سرعت جریان بر عملکرد فیلتر مشخص شود. در این پژوهش، ابتدا از فیلتر شن تولیدی کرج سازه با محیط متخلخل تک لایه، تاثیر سه متغیر مستقل شامل اندازه ذرات (دو نوع دانه‌بندی: 5/3 تا 2 و 2/1 تا 88/0 میلی‌متر)، ضخامت بستر (سه ضخامت: 60، 40 و 20 سانتی‌متر) و دبی جریان (سه مقدار: 54/2، 2 و 5/1 لیتر در ثانیه) بر کارایی فیلترهای شنی تولیدی کرج در حذف مواد جامد معلق مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش، ۱۸ تیمار فیلتر شنی با فشار کاری ثابت ۲۵0 کیلوپاسکال تعریف و مورد آزمایش قرار گرفت. برای اندازه‌گیری افت فشار (فشارسنج‌های جیوه‌ای) و نمونه‌برداری، از تجهیزات مناسب (شیر باز و بسته جهت نمونه‌گیری و کنتور حجمی جهت قرائت دبی) استفاده شد، آزمایش‌ها تا زمان نیاز به شستشوی معکوس ادامه یافت. افت فشار اولیه در نازل‌های تمامی فیلترها، چه در حالت خالی و چه در حالت پر از بستر سیلیسی، ثابت و برابر با ۲ متر ستون آب اندازه‌گیری شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تغییر در اندازه ذرات و ضخامت لایه سیلیسی، به عنوان پارامترهای اصلی مشخص‌کننده محیط متخلخل، هیچ تاثیر محسوسی بر افت فشار اولیه فیلتر نداشته است. با این حال، این تغییرات به طور مستقیم بر زمان لازم برای شستشوی معکوس فیلتر اثرگذار بوده و با افزایش سرعت جریان، کاهش اندازه ذرات و افزایش ضخامت لایه، این زمان کاهش یافته است. تیمار F20Q2.54P(فیلتر شن: با ضخامت 20 سانتی‌متر محیط متحلخل، اندازه ذرات 5/3 تا 2 میلی‌متر، دبی 54/2 لیتر در ثانیه) بدترین عملکرد را در حذف ذرات معلق نشان داد. دلیل این امر، عبور آسان ذرات از منافذ لایه متخلخل فیلتر شن با ضخامت کم بود. همچنین تیمارهای F60Q2.54p (فیلتر شن: با ضخامت 60 سانتی‌متر، دبی 54/2 لیتر در ثانیه و اندازه ذرات 2/1 تا 88/0 میلی‌متر) و F40Q2.54p (فیلتر شن: با ضخامت 40 سانتی‌متر محیط متحلخل، اندازه ذرات 2/1 تا 88/0 میلی‌متر، دبی 54/2 لیتر در ثانیه) از نظر راندمان حذف و میزان نگه‌داشت فیلتر شن بهترین عملکرد را داشتند اما چون زمان رسیدن به شستشوی معکوس خیلی زود، به‌طور میانگین در عرض 15 دقیقه بود عملکرد قابل قبولی نداشت و در سامانه فیلتراسیون در شرایط مزرعه اصلا پیشنهاد نمی‌شود. به‌طور کلی در بین کل تیمارها تیمار F60Q1.5p (فیلتر شن: با ضخامت 60 سانتی‌متر محیط متخلخل، اندازه ذرات 2/1 تا 88/0 میلی‌متر ، دبی 5/1 لیتر در ثانیه) و F40Q1.5p (فیلتر شن: با ضخامت 40 سانتی‌متر محیط متخلخل، اندازه ذرات 2/1 تا 88/0 میلی‌متر ، دبی 5/1 لیتر در ثانیه) بهترین عملکرد و تیمارهای F20Q2P (فیلتر شن: با ضخامت 20 سانتی‌متر محیط متخلخل، اندازه ذرات 5/3 تا 2 میلی‌متر ، دبی 2 لیتر در ثانیه) و F20Q1.5P (فیلتر شن: با ضخامت 20 سانتی‌متر محیط متخلخل، اندازه ذرات 5/3 تا 2 میلی‌متر ، دبی 5/1 لیتر در ثانیه) بدترین عملکرد را داشتند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که عملکرد فیلتر شنی تحت تاثیر متقابل عوامل مختلفی از جمله ضخامت و اندازه ذرات بستر سیلیسی، دبی جریان،شرایط محیطی مزرعه و غلظت مواد جامد ورودی قرار دارد. افزایش غلظت مواد جامد ورودی به فیلتر باعث افزایش راندمان حذف مواد جامد می‌شود، اما در عین حال به دلیل مسدود شدن سریع‌تر منافذ بستر، زمان لازم برای شستشوی معکوس را کاهش می‌دهد. همچنین، ترکیب مناسب اندازه ذرات بستر و دبی جریان می‌تواند بر زمان سرویس‌دهی فیلتر تاثیرگذار باشد؛ به طوری که ذرات ریز در دبی‌های پائین و با بسترهای ضخیم‌تر، کارایی بهتری از نظر زمان سرویس‌دهی نشان می‌دهند.

احداث سامانه‌های ذخیره و سامانه‌های انتقال منابع آبی مستلزم صرف سرمایه‌گذاری‌های کلان در سطح دنیا می‌باشد. بیش‌تر این سامانه‌ها دارای شبکه‌های آبیاری به‌روز و مدرن هستند که متاسفانه در حال حاضر اصول صحیحی در خصوص مدیریت بهره‌برداری و نگه‌داری از این شبکه-ها به‌کار گرفته نمی‌شود. بهره‌برداری و نگه‌داری که در سال‌های اخیر به نگه‌داری و تعمیرات مطلق شده، به مجموعه‌ای از فعالیت‌های دوره‌ای اطلاق خواهد شد که سامانه قادر به ادامه فعالیت در سطح کارائی باشد. در همین راستا پایش و ارزیابی عملکرد سامانه‌‌های شبکه‌های آبیاری و زه‌کشی از لحاظ نگه‌داری و تعمیرات، از اهمیت ویژه و بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به خشک‌سالی‌های چند دهه اخیر و شروع بحران آب، نیاز است عملکرد سامانه شبکه‌های آبیاری و زه‌کشی از لحاظ هیدرولیکی، نگه‌داری و بهره‌برداری مورد ارزیابی و مطالعه قرار گیرند. در این مطالعه سازه‌های کنترل و انتقال جریان شبکه آبیاری و زه‌کشی پایاب سد گاوشان منطقه کامیاران نواحی B1 و B2 از لحاظ هیدرولیکی، بهره‌برداری و نگه‌داری به صورد کمی (اندازه‌گیری میدانی) و کیفی (پرسش‌نامه) در سال 1401- 1402 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. پس از بررسی و بازدیدهای مکرر از شبکه آبیاری و زه‌کشی مورد مطالعه تعدادی کانال و سازه‌های انتقال و کنترل به‌عنوان نمونه جهت انجام بررسی میدانی و همچنین چند مزرعه کشاورزی جهت بررسی کیفی در سطح شبکه انتخاب گردید. همچنین در بررسی و ارزیابی هیدرولیکی میزان دبی عبوری از سازه-های انتخابی تجزیه و تحلیل شد و با استفاده از دبی عبوری و خروجی راندمان عبوری مورد ارزیابی قرار گرفت. راندمان انتقال در این تحقیق 5/84 % گزارش گردید که یکی از دلایل پائین بودن راندمان نسبت به راندمان طراحی، نشت از کانال و اتصالات است. نتایج ارزیابی و بررسی هیدرولیکی سازه‌ها بیان‌گر این است که دقت عمل اندازه‌گیری دبی دریچه‌های کشویی و نیرپیک به ترتیب در حدود 69 % و 6/71 % بود. با توجه به نامشخص بودن متولی نگه‌داری و تعمیرات شبکه آبیاری و زه‌کشی مورد مطالعه، اغلب اکثر بهره‌برداران با اعتبار ناچیز وظیفه نگه‌داری و تعمیرات را به انجام می‌رسانند. لذا پیشنهاد می‌گردد اعتبار لازم جهت نگه‌داری و تعمیرات در اختیار شرکت‌های بهره‌بردار یا خود بهره‌برداران قرار گیرد و موضوع متولی نگه‌داری و بهره برداری از شبکه به‌طور کامل مشخص شود. در زمینه به‌کارگیری نیروهای متخصص، لازم است که کلاس‌های آموزشی بهره‌برداری و نگه‌داری از شبکه هر سال یک‌بار جهت به کار بردن تجهیزات و استفاده درست از این تجهیزات در قالب کارگاه‌های آموزشی توسط کارشناسان بخش آب منطقه-ای و جهاد کشاورزی برگزار و بهره‌برداران را نیز مجاب به شرکت در این کارگاه‌ها کنند. استفاده از لوله به جای کانال یا بتنی کردن کل کانال‌های خاکی مسیر انتقال نیز یکی دیگر از پیشنهادات است که با تفکیک نمودن شبکه به چند ناحیه استفاده از لوله‌ها امکان پذیر است. جهت بررسی و ارزیابی شبکه و به‌کارگیری مناسب نیز با گفتگو با کارشناسان، مهندسین مشاور و تکنسین‌های شاغل در شبکه بخصوص میراب‌ها، مسائل و مشکلات هیدرولیکی و بهره‌برداری شبکه آبیاری و زه‌کشی مورد مطالعه و همچنین موضوعات اجتماعی سازه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت و با بررسی عملیات نگه‌داری و تعمیرات توصیه شده انجام شده، علت مشکلات بررسی گردید.

امروزه به‌منظور حفاظت از منابع آبی و کاهش بحران‌های آبی و همچنین جلوگیری از مخاطرات زیست‌محیطی ناشی از افزایش تولید پساب بخش آبزی‌پروری، کاربرد پساب تصفیه شده مزارع آبزی‌پروری در آبیاری محصولات کشاورزی از جنبه-های زیست‌محیطی و اقتصادی گسترش یافته است. یکی از مغذی‌ترین پساب‌ها برای محصولات باغی و زراعی پساب مزارع پرورش ماهی است به این دلیل که درصد قابل قبولی ازت و فسفر مورد نیاز در آن وجود دارد. متاسفانه در صنعت آبزی‌پروری، معمولا پساب مزارع پرورش ماهی به رودخانه‌ها تخلیه می‌گردد. مطالعات زیادی حاکی از آن است که به‌کار بردن روش آبیاری قطره‌ای سطحی به دلیل عدم پخش پاتوژن‌ها در هوا، عدم وجود رواناب و امکان جلوگیری نفوذ عمقی و همچنین مشکلات خاص ناشی از کاربرد آن نسبت به سایر روش‌های دیگر آبیاری مناسب‌ترین و مطمئن‌ترین روش آبیاری هنگام کاربرد پساب است. با این وجود، گرفتگی قطره‌چکان‌ها یکی از موانع جدی و مهمی است که بایستی به آن توجه داشت. فیلترهای شن مخازن تحت فشار حاوی لایه‌های شن با اندازه‌ و ضخامت‌های مختلف هستند که با عبور پساب، ناخالصی‌های موجود در آن در محیط متخلخل شن به دام افتاده و از پساب جدا می‌شوند همچنین در سامانه فیلتراسیون که تصفیه فیزیکی و نگه‌داشت بخشی از مواد معلق موجود در پساب هنگام کاربرد پساب در آبیاری بر عهده فیلتر شن است و به دو صورت افقی و عمودی طراحی و ساخته می‌شوند. پژوهش حاضر در راستای عملکرد فیلتر شن با ضخامت و اندازه ذرات مختلف محیط متخلخل شن در حذف ذرات مواد جامد معلق موجود در پساب خروجی مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در شهرستان سنندج انجام شد. در این طرح ابتدا یک نمونه از فیلتر شن تولیدی کرج سازه با دو نوع دانه‌بندی (5/3 تا 2 و 2/1 تا 88/0 میلی‌متر) در سه ضخامت تک لایه (60، 40 و 20 سانتی‌متری) در سه دبی متفاوت جهت انجام آزمایشات اجرا شد. در این طرح 18 تیمار فیلتر شن در فشار کاری 25 متر مورد ارزیابی قرار گرفت. قبل و بعد فیلتر شن جهت گزارش کردن فشار ورودی و خروجی فیلتر فشارسنج و شیر نمونه‌گیری قبل از فیلتر شن نصب شد. همچنین جهت اعمال کردن فشار کاری 25 متر توسط کفکش رو لوله مکش کفکش فشار سنج نصب شد. بررسی عملکرد هر کدام از تیمارها در سه تکرار و تا زمان رسیدن به شستشوی معکوس فیلتر شن به طول انجامید. قبل از وارد کردن سیلیس‌های خرد شده به داخل فیلتر شن افت نازل‌های داخل فیلتر شن 2 متر در فشار کاری ثبت شد. بعد از وارد کردن سیلیس‌های خرد شده در داخل فیلتر در کل تیمارهای افت اولیه سامانه فیلتر شنی همان 2 متر افت نازل‌ها گزارش شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که محیط متخلخل ایجاد شده توسط سیلیس‌های خرد شده در دانه‌بندی و ضخامت‌های متفاوت در کل تیمارها تاثیری روی مقدار افت اولیه نداشته و افت اولیه فیلتر شن همان 2 متر افت نازل‌های داخل فیلتر شن ثبت شد. همچنین اندازه‌ ذرات و ضخامت محیط متخلخل شن فقط روی زمان رسیدن به شستشوی معکوس فیلتر شن تاثیر می‌گذارد به‌طوری‌که هرچه اندازه ذرات ریزتر و ضخامت بالاتر باشد زمان رسیدن به شستشو کم خواهد بود. نتایج نشان داد که تیمار S20-2.54M با عبور دادن مواد جامد معلق از بین منافذ محیط متخلخل ایجاد شده به علت ضخامت پایین کم‌ترین عملکرد را از نظر راندمان حذف فیلتراسیون داشت. همچنین تیمارهای S60-2.54m و S40-2.54m از نظر راندمان حذف و میزان نگه‌داشت فیلتر شن بهترین عملکرد را داشتند اما چون زمان رسیدن به شستشوی معکوس خیلی زود، به‌طور میانگین در عرض 15 دقیقه بود عملکرد قابل قبولی نداشت و در سامانه فیلتراسیون در شرایط مزرعه اصلا پیشنهاد نمی‌شود. به‌طور کلی در بین کل تیمارها تیمار S60-1m و S40-1m بهترین عملکرد و تیمارهای S20-1M و S20-1.5M بدترین عملکرد را داشتند. به‌طور کلی نتایج نشان داد که عملکرد سامانه فیلتر شنی علاوه بر ضخامت و اندازه ذرات سیلیس خرد شده داخل آن به شرایط محیطی مزرعه هم بسیار وابسته است به‌طوری که هرچه مقدار غلظت ورودی به فیلتر بیش‌تر باشد راندمان حذف بیش‌تر می‌شود اما زمان رسیدن به شستشو معکوس کاهش می‌یابد. همچنین اندازه ذرات ریز در دبی‌های پایین با ضخامت زیاد کارایی بهتری نسبت به دبی‌های زیاد با ضخامت‌های بالا را از نظر زمان کارکرد داشتند. علاوه بر آن پیشنهاد می‌شود که هنگام ارزیابی عملکرد فیلتر شن هیچ گونه وقفه زمانی در طول انجام آزمایشات ایجاد نشود چون باعث ایجاد جریان‌های ترجیحی و در نتیجه ایجاد خطا در طول فرایند فیلتراسیون می‌شود.

علی‌رغم اجرا و توسعه سامانه‌های آبیاری تحت فشار جهت صرفه‌جویی در مصرف آب، قسمت اعظم اراضی فاریاب کشور هنوز به روش آبیاری سطحی، آبیاری می‌شوند. با توجه به اینکه رایج‌ترین شیوه آبیاری در کشور، آبیاری سطحی است، یکی از معایب آن راندمان پایین است که ناشی از ضعف مدیریتی و طراحی نادرست آن می‌باشد. گزینه افزایش راندمان آبیاری، در عصر جدید با استفاده از نرم‌افزارها و مدل‌های مختلف یکی از راهکارهایی است که منجر به دستیابی به سطوح قابل اعتماد از پارامترهای مختلف آبیاری جهت افزایش کارایی سامانه آبیاری سطحی می‌شود. در این مطالعه با بهره‌گیری از داده‌های برداشت شده از سه مزرعه A، B و C واقع در دشت زرینه‌رود میاندوآب، که مزرعه A و B سه آبیاری متوالی و مزرعه C دو آبیاری متوالی و در هر آبیاری، سه نوار مورد داده‌برداری و ارزیابی قرار گرفت. مزارع به روش آبیاری نواری انتها بسته آبیاری می‌شدند. تحقیق به طور کلی در دو قسمت و مرحله اصلی، آزمایش‌های مزرعه‌ای و مدل‌سازی ارائه شده است. در این مطالعه از نرم‌افزار WinSRFR 5.1.1 استفاده شده است. ارزیابی اولیه با استفاده از روش دو نقطه‌ای الیوت و واکر انجام شد. جهت تعیین ضرایب معادله نفوذ کاستیاکوف - لوئیس، از بخش تحلیل وقوع نرم‌افزار استفاده شد. سپس برای واسنجی مدل (با استفاده از داده‌های پیشروی و پسروی برداشت شده در مزرعه) از بخش شبیه‌سازی استفاده به عمل آمد. افزایش راندمان آبیاری، راهکارها به دو بخش پارامترهای مدیریتی و طراحی تقسیم شدند. جهت بهینه‌سازی پارامترهای مدیریتی (دبی ورودی و زمان قطع جریان) از بخش تحلیل عملیاتی و بهینه‌سازی پارامترهای طراحی (طول نوار، شیب و دبی ورودی) از بخش طراحی فیزیکی استفاده شده است. مقدار پارامترهای بهینه‌ساز به گونه‌ای که با حفظ حداکثری راندمان کاربرد و یکنواختی توزیع و کاهش تلفات نفوذ عمقی حاصل شود، تعیین گردیدند. به طور کلی نتایج در دو قسمت نتایج واسنجی مدل و ارائه بهترین پارامترهای معادله نفوذ و همچنین نتایج بهینه سازی مدل که شامل پارامترهای بهینه مدیریتی و طراحی در قالب جدول گزینه‌های مدیریتی و طراحی آبیاری نواری، ارائه گردید. نتایج نشان داد با برقراری شرط تامین حداقل عمق مورد نیاز از ابتدا تا انتهای نوارها، با تعیین مقدار جریان ورودی و زمان قطع جریان، راندمان کاربرد در سطوح قابل قبول ایجاد می‌شوند، که در مزرعه A، با دبی 17/13 لیتر بر ثانیه و زمان قطع جریان 213 دقیقه، در مزرعه B، با دبی 32/8 لیتر بر ثانیه و زمان قطع جریان 132 دقیقه و در مزرعه C، با دبی 93/23 و زمان قطع جریان 40 دقیقه حداکثر راندمان کاربرد و حداقل تلفات نفوذ عمقی حاصل شد. مقادیر پارامترهای مدیریتی به تفکیک مزارع، جهت دستیابی به سطح کفایت 75 درصد نیز ارائه شده است. برای ترکیب‌های مختلف پارامترهای طراحی نیز بهینه‌سازی انجام شد، طبق نتایج، برای هر سه مزرعه با افزایش و کاهش طول نوارها و به ازای 25± درصد و 50± درصد شیب نوارها، زمان قطع جریان و دبی ورودی در واحد عرض به هر نوار جهت دستیابی به حداکثر راندمان کاربرد و حداقل تلفات نفوذ عمقی به دست آمد. که بر اساس نتایج برای مزرعه A، با طول 120 متر، شیب 002/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 2 لیتر بر ثانیه، برای مزرعه B، با طول 140 متر، شیب 0005/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 4 لیتر بر ثانیه و برای مزرعه C، با طول 100 متر، شیب 001/0 متر بر متر و دبی در واحد عرض 8 لیتر بر ثانیه، توصیه شدند.

موقعیت و شکل جبهه رطوبتی نسبت به منبع نقطه ای، در طراحی بهینه سامانه های آبیاری قطره ای از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. از عوامل اصلی تاثیرگذار بر الگوی خیس‌شدگی خاک شیب زمین، بافت خاک، دبی قطره چکان و حجم آب آبیاری می باشد. برای بررسی جبهه پیشروی رطوبت خاک از منبع نقطه ای یک مدل فیزیکی به شکل مکعب مستطیل با ابعاد، 60 ، 120 و 160 سانتیمتر به ترتیب عرض، ارتفاع و طول ساخته شد. به منظور تاثیر شیب‌زمین، دبی قطره‌چکان و نوع بافت خاک بر پیشروی جبهه‌رطوبتی آزمایش‌هایی در 7 نمونه خاک برای 3 خاک همگن و با بافتهای سبک، متوسط و سنگین و 4 حالت خاک لایه ای ناهمگن که 2 حالت خاک آن مطبق لایه‌ای افقی و 2 حالت آن لایه‌ای مطبق عمودی ، در 3 شیب‌ 0، 10 و20 درصد، با دبی‌های 2، 4 و ‌8 لیتر بر ساعت با حجم آب آبیاری ثابت 24 لیتر انجام گردید. نتایج نشان داد که که گسترش جبهه‌رطوبتی در زمینهای دارای شیب مانند اراضی مسطح نمی‌باشد. در اوایل آبیاری مولفه سطحی با سرعت زیاد‌ی در جهت شیب حرکت می‌کند ولی با گذشت زمان از شروع آبیاری از سرعت پیشروی در جهت شیب کاسته می‌شود. مقدار حداکثر شعاع جبهه‌رطوبتی در آزمایش‌های انجام گرفته از 33 الی 115 سانتیمتر متغیر بوده است. در اراضی شیبدار، حداکثر شعاع جبهه‌رطوبتی به طرف پایین‌دست قطره‌چکان می-باشد. عمق جبهه‌رطوبتی در زیر قطره‌چکان در آزمایش‌های انجام گرفته از 32 الی 71 سانتیمتر متغیر بوده است. عمق خیس‌شدگی در زیر قطره‌چکان، با افزایش شیب زمین از 3 الی 18 درصد، کاهش پیدا می‌کند. حداکثر شعاع جبهه‌رطوبتی در آزمایش‌های انجام گرفته در عمق 5/4 الی 21 سانتیمتر ایجاد گردید. با افزایش دبی و شیب در شرایط برابر، عمقی که در آن حداکثر شعاع جبهه‌رطوبتی ایجاد می‌گردد، کمتر شده و به سطح زمین نزدیکتر می‌شود. با تغییر موضعی بافت خاک در حالت مطبق عمودی از خاک با بافت سنگین به خاک با بافت سبک در وسط و خاک با بافت سنگین در اطراف، متوسط کاهش حداکثر شعاع جبهه‌رطوبتی برای دبی‌های 2، 4 و 8 لیتر در ساعت، به ترتیب 27، 32 و 41 درصد و متوسط افزایش عمق زیر قطره‌چکان به ترتیب 22، 35 و53 درصد می-باشد. در شرایط برابر بیشترین مقدار حداکثر شعاع خیس‌شده پس از اتمام آبیاری به ترتیب برای شیب‌های 20، 10 و 0 درصد می‌باشد. با افزایش دبی عمق خیس‌شده در زیر قطره‌چکان پس از اتمام آبیاری، افزایش می‌یابد. در آزمایش‌های انجام شده بیشترین درصد مساحت جبهه‌‌رطوبتی پایین‌دست قطره‌چکان، در دبی 8 لیتر در ساعت برای بافت سنگین، 81 درصد بوده است.

آبیاری قطره ای یکی از روش های نوین آبیاری است که به علت راندمان بالا می تواند جایگزینی مناسب برای روش های سنتی آبیاری باشد. در سیستم آبیاری قطره ای مانند سایر روش های آبیاری، برای به دست آوردن راندمان دلخواه باید پارامترهای تاثیرگذار در آن به خوبی مورد مطالعه قرار گیرند. چگونگی توزیع رطوبت در خاک یکی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در این نوع سیستم آبیاری می باشد. با توجه به این که خاک های مورد استفاده در زراعت در اثر کشت و کار، اضافه کردن خاک و فعالیت ریشه گیاهان به خاکی با دولایه با چگالی های مختلف تبدیل می شوند، بنابراین مطالعه جبهه ی رطوبتی به وسیله قطره چکان ها در خاک های دولایه می تواند دقت تعیین ابعاد جبهه ی رطوبتی و بهبود بازدهی سیستم های آبیاری قطره ای را افزایش دهد. در این تحقیق، آزمایش ها در سه نوع دبی قطره-چکان (2، 4 و 6 لیتر در ساعت) بر روی سه نوع بافت خاک (سنگین، سبک و متوسط)، در 6 پروفیل خاک دو لایه انجام گردیدند. زمان آبیاری 6 ساعت بوده و تا 48 ساعت پس از آبیاری مقادیر جبهه پیشروی در فاز توزیع مجدد اندازه گیری شد. این آزمایش ها در یک محفظه پلکسی گلاس به ابعاد مشخص و با دیواره شفاف برای سامانه آبیاری سطحی پیوسته در خاک دولایه انجام شد. به منظور شبیه سازی جبهه رطوبتی از مدل رگرسیون غیرخطی استفاده گردید. شبیه سازی برای برآورد توزیع افقی، عمودی و مساحت خیس شدگی در دو فاز توزیع و توزیع مجدد صورت گرفت. نتایج حاصل از شبیه سازی داده ها نشان دادند که مدل رگرسیون غیر خطی در شبیه سازی توزیع افقی نسبت به توزیع عمودی عملکرد مناسب-تری داشت و همچنین مدل رگرسیون غیر خطی در شبیه سازی توزیع جبهه ی پیشروی رطوبت عملکرد بهتری نسبت به شبیه سازی توزیع مجدد رطوبتی داشت.

یکنواختی توزیع آب از مهمترین عوامل در ارزیابی و طراحی سیستمهای آبیاری میباشد. یکنواختی باعث افزایش کمی و کیفی عملکرد محصولات خواهد شد. در این تحقیق یکنواختی توزیع آب برای دو نوع آبپاش شرکت سنینگر با صفحه چرخان i-Wob با پنج نازل مختلف، آبپاش ثابت LDN دردو نوع آبپاش یک و دو طبقه با شش نازل مختلف و آبپاش چرخان rolland-CTB شرکت رولند فرانسه با سه نازل مختلف استفاده شده است. آزمایشات در آزمایشگاه تحقیقات آب دانشگاه کردستان مطابق با استانداردهای سازمان ملی استاندارد ایران به شماره ISIRI 6407 و استاندارد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران شماره ISIRI 8995-3 با روش آبپاش منفرد انجام گرفت. الگوی توزیع آب برای شعاع های مختلف پاششی ویکنواختی و همپوشانی برای آبپاش i-Wob در سه فشار 7، 10 و 14 متر آبپاش LDN در فشارهای 4، 10 و14 متر و آبپاش rolland-CTB در پنج فشار 10، 15، 20، 25 و 30 و برای آرایش مربعی با دو فاصله 65 و 50 درصد اندازه قطر پاشش آبپاش در فشارهای نام برده انجام شد. نتایج نشان داد که آبپاش i-Wob در نازل ها و فشارهای آزمایش شده الگوی توزیع مثلثی و مناسب دارد یکنواختی کریستین سن با افزایش فشار کاهش و در نازل سفید فشار 7 متر 46 درصد، بیشترین مقدار، همچنین یکنواختی با افزایش فاصله آبپاشها کاهش داشته است. آبپاش LDN دارای الگوی توزیع نامناسب که در شعاع های مختلف متغییر همچنین یکنواختی بسیار پایین دارد که در دو طبقه مقداری بهبود داشت، یکنواختی همپوشانی ها نیز در یک طبقه غیر قابل قبول و در آبپاش دو طبقه بهتر وبا افزایش فاصله کاهش داشت. آبپاش rolland-CTB نسبت به دو آبپاش دیگر کارایی بهتری داشت الگویی توزیع در تمامی شعاعها مثلثی، در فشار 10 متر کوچکترین نازل مورد آزمایش با قطر 2 میلیمتر یکنواختی 78 درصد همچنین یکنواختی ارایش مربعی و فواصل نامبرده ابتدا در دو فشار 10 و 15 متر با افزایش فاصله افزایش یافت اما در فشارهای 20، 25 و 30 متر وقتی فاصله ی بین آبپاش ها زیاد می شد یکنواختی کاهش داشت.

سیستم های آبیاری از اجزاء مهم مصرف کننده انرژی و همچنین تعیین کننده میزان تولید در مزرعه می باشند، لذا روابط بین میزان انرژی و آب مصرفی و میزان تولید محصول در آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. تحقیق حاضر در مزارع روستای خامسان از توابع شهرستان کامیاران استان کردستان از طریق تنظیم و تکمیل پرسشنامه در 24 مزرعه شامل اطلاعات مدیریت آبیاری، الگوی کشت، کود مصرفی، نیروی انسانی و غیره در سال زراعی 98-99 انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد که، متوسط راندمان آبیاری برای محصول یونجه درآبیاری سطحی 37 درصد و برای آبیاری بارانی 55 درصد در منطقه محاسبه شد. میزان برق مصرفی با توجه به منبع آب به ترتیب دریاچه سد ، چاه ، تلفیق قنات و چاه و چشمه به ترتیب بیشترین و کمترین را مصرف کرده بودند. همچنین طیق نتایج، میزان بهره وری آب در محصول یونجه برای آبیاری بارانی بیشتر از آبیاری سطحی بود و همچنین میزان بهره وری آب از نظر منبع آب منبع دریاچه سد ، چاه ، چشمه و تلفیق قنات و چشمه بیشترین و کمترین بهره وری را داشتند. از نظر بهره وری انرژی گندم بالاترین بهره وری انرژی را داشت با اختلاف و بعد از آن به ترتیب سیب زمینی، شبدر، یونجه با آبیاری سطحی و یونجه با آبیاری بارانی بیشترین و کمترین بهره وری انرژی را داشتند. از نظر بهره وری انرژی گندم بالاترین بهره وری انرژی را داشت با اختلاف و بعد از آن به ترتیب سیب زمینی، شبدر، یونجه با آبیاری سطحی و یونجه با آبیاری بارانی بیشترین و کمترین بهره وری انرژی را داشتند. با توجه به شاخص بهره وری اقتصادی، محصولات گندم، سیب زمینی، شبدر و یونجه به ترتیب بیشترین و کمترین بهره وری اقتصادی را داشتند.

انتشارپذیری یک خاصیت قابل اندازه گیری محیط متخلخل و یکی از پارامترهای مهم معادله جابجایی – انتشار می باشد. مطالعات فراوان آزمایشگاهی و میدانی نشان داده است که ضریب انتشارپذیری خاک به پارامترهای مختلفی وابسته بوده است. در پژوهش حاضر وابستگی انتشارپذیری به مطبق بودن خاک و فاصله انتقال در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، یک مدل فیزیکی به شکل تانک مستطیلی از جنس شیشه نشکن به طول 110 سانتی متر، عرض 10 سانتی متر و ارتفاع 80 سانتی متر طراحی و ساخته شد.آزمایش ها بر روی خاک ماسه ای در 3 اندازه درشت، ، متوسط و ریز که در سه فاصله ،20 50 و 80 سانتیمتر در راستای افقی و 30 و 50 در راستای عمودی، با 3 سرعت و 3 غلظت متفاوت انتخاب شده بود انجام گردید. به منظور تحلیل داده های آزمایشگاهی از مدل های تحلیلی فرید – کامبرنوس و بریگهام استفاده شد. نتایج به دست آمده از این پژوهش عبارتند از : میزان ضریب انتشارپذیری به فاصله انتقال و یا به عبارتی طول مدل وابسته بود و با افزایش 2/5 و 4 برابری فاصله انتقال، به طور متوسط 40 و 55 درصد افزایش مییافت. به طور متوسط، برای ال یه ها ی ناهمگن مقدار ضریب انتشارپذیری در فاصله سفر افقی ،20 50 و 80 سانتیمتر به ترتیب ،0/0229 0/0412 و 0/0538 سانتی متر بود. به عبارت د یگر، افزای ش فاصله انتقال به طور قابل توجهی ضریب انتشارپذیری را افزایش میدهد. مقایسه ی مقادیر انتشارپذیری نمونه های نقطه ای با نمونه مخلوط نشان داد که اگر نمونه تهیه شده، نمونه مخلوط باشد، مقدار انتشارپذیری خاک به طور متوسط 40 درصد بیشتر از مقادیر انتشارپذیری محاسبه شده با نمونه گیری نقطه ای برآورد شده و بنابراین در مطالعات انتقال آالینده در مقیاس میدانی یا آزمایشگاهی، بایستی نمونه گیری به صورت نقطه ای انجام گیرد. برای تعیین تفاوت معنی دار ضریب انتشارپذیری در خاک های همگن و ناهمگن با دو روش نمونه گیری نقطه ای و مخلوط از آزمون t استفاده شد. نتای ج آزمونt که با استفاده از سطح اطمینان 95 درصد انجام شد، نشان می دهد که بین ضریب انتشارپذیری خاک های همگن و ناهمگن در هر دو روش نمونهبرداری نقطه ای و مخلو ط تفاوت معنی داری وجود دارد و مقادیر انتشارپذیری در خاک همگن بیشتر از خاک ناهمگن الیه ای بودهاست . مقادیر انتشارپذیری خاک در تمام آزمایش ها در خاک همگن برای نمونه برداری نقطه ای و مخلوط به ترتیب حدود 49/04 درصد و 7/3 درصد کمتر از خاک ناهمگن الیه ای بودند. ترتیب الیه ها بر روی ضریب انتشارپذیری مدل تاثیر معناداری نداشت. تغییرات سرعت ظاهری جریان و غلظت آالینده تاثیری بر ضریب انتشارپذیری نداشت و کاهش و یا افزایش مقادیر ضریب انتشارپذیری تحت تاثیر سرعت حرکت آالینده بود اما از روند خاصی پیروی نمی کرد. نتایج به دست آمده نشان داد که در فواصل انتقال کوتاه، مقادیر انتشارپذیری محاسبه شده به وسیله مدل بریگهام از مدل فرید-کامبرنوس، به طور متوسط 50 درصد بیشتر بوده است. مقایسه ضرایب انتشارپذیری خاک همگن و مطبق نشان داد که الیه ای بودن خاک بر روی ضریب انتشارپذیری موثر است و به اندازه ذرات خاک وابسته میباشد. همچنین مدلسازی عددی به وسیله ی مدل عددی هایدروس نشان داد که این مدل توانسته است حرکت آالینده در محیط متخلخل را با خطای RMSE در بازه ی -0/067 2 0/056 و ضریب تبیین ) R )در بازهی 0/933-0/981 محاسبه کند که بیانگر دقت باالی آن در شبیهسازی و نحوه ی حرکت انتقال آالینده در محیط متخلخل است.

میل به خودکفایی غذایی در ایران باعث شده است که بدون توجه به بحران آب، گسترش اراضی کشاورزی و تولیدات آن در اولویت برنامه ها باشد. از طرفی کشور ایران فاقد یک سامانه تجارت سازمان دهی شده برای محصولات است. عدم وجود یک شبکه تجارت جامع در کشور باعث شده است که محصولات بدون توجه به میزان نیاز کشور صادر شده که درنهایت واردات همان محصول را در پی خواهد داشت. این مطالعه رویکردی را برای پیوند شبکه تجارت، امنیت غذایی و ردپای آب برای بهبود امنیت غذایی و کاهش بحران آب توسعه داد. در این رساله با مشخص شدن کمبود و مازاد بر تقاضای استان ها (مازاد تولید) در هر محصول، شبکه تجارت داخلی شکل گرفت و براساس کمترین فاصله بین استان ها تجارت محصولات انجام شد. شبکه تجارت معرفی شده باعث بهبود سامانه کشاورزی کشور و همچنین کاهش هزینه حمل و نقل بین استان ها شد. با ایجاد شبکه تجارت، ابتدا 781 میلیون مترمکعب آب مجازی ذخیره شد. در گام دوم، از نتایج شبکه تجارت در مدل بهینه سازی چند هدفه استفاده شد تا اصلاح الگوی کشت براساس دو تابع هدف امنیت غذایی و بحران آب صورت گیرد. برای اصلاح الگوی کشت محصولات مازاد، میزان آب و اراضی زراعی آزاد شده محاسبه شد. اراضی آزاد شده براساس میزان محصولات مازاد هر استان محاسبه شد که به کشت محصولات با شرایط کمبود در کشور و قرار داشتن در الگوی کشت سنتی مناطق، اختصاص یافت. در نهایت یک جبهه پارتو از الگوریتم بهینه سازی بدست آمد. جبهه پارتو 400 سناریوی مدیریتی برای اصلاح کشت به تصمیم گیران ارائه داد که بازه %19-%45 و %3-%2 به ترتیب بهبود در شاخص امنیت غذایی و شاخص بحران آب را نشان داد. برای نشان دادن عملکرد مدل با روش تاپسیس یک سناریو انتخاب شد که شاخص امنیت غذایی و شاخص بحران آب را به ترتیب 44% و % 5/2 بهبود بخشید. همچنین سناریوی انتخابی باعث صرفه جویی 1207 میلیون مترمکعب ردپای آب آبی و گسترش اراضی را به اندازه 7/18 هزار هکتار کاهش داده است. رویکرد پیشنهادی با داشتن نتایج امیدوارکننده نشان داد که می توان به سیاست خودکفایی غذایی دست یافت در حالی که بحران آب نیز کاهش یافته است. در نهایت رویکرد پیشنهادی به صورت یک فایل اجرایی درآمد تا با تغییر شرایط و اطلاعات نیز استفاده از آن برای تصمیم گیران و برنامه ریزان آسان باشد.

افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به غذا موجب تمرکز بر کشت و زرع و افزایش زمین های زیرکشت در اکثر نقاط دنیا گردید. از سویی با کمبود منابع آب شیرین، به کارگیری روش مناسب آبیاری با کمترین میزان مصرف و کمترین تلفات آبی و بهترین راندمان، اهمیت بیشتری پیدا کرد. در این میان آبیاری قطره ای با کمترین میزان مصرف و تلفات پایین تر و همچنین قابلیت استفاده در زمین های ناهموار و شیب دار، مورد مقبولیت بیشتری واقع شد. برای دستیابی به بهترین عملکرد سیستم آبیاری قطره ای، شناخت جبهه ی رطوبتی حاصل از آبیاری توسط قطره چکان حایز اهمیت است. براین اساس پژوهش حاصل به بررسی و شبیه سازی جبهه ی رطوبتی حاصل ازآبیاری توسط یک قطره چکان پرداخته است. برای بررسی و اندازه گیری جبهه ی پیشروی رطوبت، دو مدل فیزیکی به ابعاد 120*120*60 سانتی متر(به ترتیب طول ، ارتفاع و عرض) و 140*120*70سانتی متر(به ترتیب طول ، ارتفاع و عرض) در محوطه ی دانشکده ی کشاورزی دانشگاه کردستان ساخته شد. جنس بدنه ی مدل ها از فلز و دیواره ی جلویی آن ها به منظور رویت پیشروی رطوبت در زمان های مختلف، از پلی کربنات شفاف ساخته شد. در این پژوهش تاثیر سه عامل؛ دبی قطره چکان (2 ،4 و 6 لیتر برساعت) ، شیب زمین (0، 10،20و30 درصد) وبافت خاک ( سنگین، متوسط و سبک)، بر پیشروی جبهه ی رطوبتی مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش جبهه ی رطوبتی در زمان ها ی 180، 120،50،60،1،3،5،7،10،20،30،40 دقیقه در حین آبیاری(فاز توزیع)و در زمان های48،24،6،3 ساعت پس از قطع آبیاری(فاز توزیع مجدد) اندازه گیری شد. با استفاده از نرم افزارهای گرافر و اتوکد، مختصات نقاط به دست آمد. با به کارگیری مدل تجربی رگرسیون غیرخطی، شبیه سازی جبهه ی رطوبتی در فازهای توزیع و توزیع مجدد انجام گرفت. نتایج نشان داد که این مدل در شبیه سازی جبهه ی رطوبتی در دو فاز توزیع و توزیع مجدد برای تمامی تیمارها، عملکرد مناسبی داشت. همچنین عامل شیب تاثیر مستقیم بر پیشروی افقی جبهه و تاثیر عکس بر پیشروی عمودی جبهه ی رطوبتی داشت.

از اساسی ترین شرایط موفقیت آمیز بودن بهره برداری از یک سامانه آبیاری تیپ، طراحی درست و متناسب عوامل موثر در عملکرد هیدرولیکی آن متناسب با فیزیک مزرعه و گیاه کشت شده می باشد. پارامترهای مهم و حساس در این راستا شامل فاصله نوارهای آبیاری، فاصله قطره چکان ها و دبی قطره-چکان ها می باشد. عدم انتخاب صحیح هر کدام از پارامترهای یاد شده، کارایی یک سامانه آبیاری قطره ای نواری (تیپ) را تحت تاثیر قرار داده و باعث هدر رفت منابع می شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر پارامترهای مختلف یک سامانه آبیاری قطره ای نواری (تیپ) شامل فاصله نوارهای آبیاری، فاصله قطره چکان ها، دبی قطره چکان ها و سطوح مختلف کم آبیاری بر روی عملکرد و اجزای آن و کارایی مصرف آب در گیاه گندم، در سه مجموعه آزمایش به صورت مجزا در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات خاک و آب کشور، واقع در مشکین دشت کرج از توابع استان البرز انجام شد. آزمایش اول با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، فاصله قطره-چکان ها (در سه سطح 10، 20 و 30 سانتی متری) و اثر متقابل این دو عامل،آزمایش دوم با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، کم آبیاری (در سه سطح 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی) و اثر متقابل این دو عامل و آزمایش سوم با هدف بررسی اثر عامل فاصله نوارهای آبیاری (در سه سطح 30، 45 و 60 سانتی متری)، دبـی قطره چکان (در سه سطح 2، 5/1 و 3 لیتر در ساعت) و اثر متقابل این دو عامل انجام شد. به منظور مقایسه سامانه آبیاری قـطره ای نواری با سامانه آبـیاری سطحی، سـه تیـمار آبیاری سطحی با سطوح کـم آبیاری 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی نیز در نظر گرفته شد. کلیه آزمایشات به صورت فاکتوریل با دو عامل و بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. به منظور مقایسه بین تیمارها از شاخص های مانند پارامترهای گیاهی، شاخص برداشت، عملکرد و اجزای آن و کارایی مصرف آب استفاده شد. نتایج نشان داد که فاصله لترال بر روی عملکرد گندم تاثیر مستقیم داشت. به طوریکه با افزایش فاصله لترال، عملکرد گندم کاهش یافت. در بیشتر شاخص های مورد بررسی، فاصله قطره چکان 20 سانتی متر (E2) در فاصله لترال های مختلف، تیمار برتر بود. فاصله لترال 45 سانتی متر با وجود عملکرد دانه کمتر نسبت به تیمار فاصله لترال 30 سانتی متر، با دارا بودن صرفه اقتصادی بیشتر نسبت به دو فاصله لترال دیگر و تناسب با وضعیت کشاورزان (تناوب زراعی ذرت علوفه ای و گندم) می تواند در کشت گندم بیشتر مورد توجه کشاورزان گندم کار قرار گیرد. همچنین نتایج نشان داد که با کاهش سطح آبیاری، عملکرد کاهش یافت. اما این کاهش در فاصله لترال 30 سانتی متر با شیب بیشتر از 45 و 60 سانتی متر بود. کارایی مصرف آب نیز در فاصله لترال 30 سانتی متر با کاهش سطح آبیاری روندی کاهشی داشت. نتایج این تحقیق نشان داد مناسب ترین آبدهی تیپ در شرایط مزرعه آزمایشی حاضر، تیپ با آبدهی 2 لیتر بر ساعت بود.

پساب حاصل از مزارع پرورش ماهی یکی از منابعی است که جهت مصارف کشاورزی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای به دلیل راندمان بالا و کاهش خطرات بهداشتی برای کشاورزان و مصرف کننده گان نیز مورد توجه است. مشکل اصلی کاربرد پساب ماهی در سیستم آبیاری قطرهای گرفتگی قطره چکان ها به دلیل وجود مواد جامد معلق در پساب است. از این رو پژوهشی در راستای بررسی عملکرد انواع سیستم های فیلتراسیون آبیاری قطره ای در حذف مواد جامد معلق در یک مزرعه پرورش ماهی در شهرستان سنندج انجام گرفت. در این طرح شش تیمار فیلتراسیون با دبی ثابت و در دو فشار کاری مورد بررسی قرار گرفت. در هر کدام از تیمارها فشار سنج ها و شیرهایی جهت نمونه گیری قبل و بعد از صافی ها نصب شدند. بررسی عملکرد هر کدام از تیمارها در سه تکرار و تا زمان رسیدن به بک واش صافی ها به طول انجامید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که فیلتر شنی تاثیر زیادی در بهبود عملکرد فیلترهای دیسکی و توری که بعد از این فیلتر قرار دارند، دارد. با توجه به نتایج بدست آمده تیمار فیلتر شنی+ فیلتر توری بالاترین راندمان را در حذف ذرات معلق به میزان 71 درصد در فشار 3 بار و 8/73 درصد در فشار 5/1 بار و فیلتر توری خوشوینده در زمان بک واش پایین ترین راندمان را در حذف مواد معلق به میزان 5/4- درصد در فشار 3 بار و 2/17 درصد در فشار 2 بار داشت. نتایج نشان دادند که تمامی تیمارها در فشار 5/1 بار قدرت تصفیه کنندگی بالاتری نسبت به فشار 3 بار داشتند اما از لحاظ زمانی در زمان کمتری نسبت به فشار بالاتر دچار گرفتگی می شدند. پیشنهاد می شود که هنگام تصفیه پساب پرورش ماهی از فیلتر شنی استفاده شود و جهت تصفیه بیشتر و عملکرد بهتر بعد از فیلتر شنی، فیلتر توری یا دیسکی قرار گیرد.

فعالیت آبیاری در کشاورزی، به ویژه در مناطق دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک، فعالیتی است که بیشترین انرژی را مورد استفاده قرار میدهد. با توجه به رشد روز افزون جمعیت و افزایش تقاضا، اهمیت بخش کشاورزی و بهینه سازی مصرف آب و انرژی بیشتر میشود. پژوهش حاضر در جهت ارزیابی بهره وری آب و انرژی در سامانه ی آبیاری تحت فشار در منطقه مطالعاتی دشت دهگلان با تکمیل پرسشنامه و اندازه گیری آب و برق مصرفی در 20 مزرعه با محصولات استراتژیک منطقه از قبیل گندم، سیب زمینی و یونجه و همچنین دو سامانه آبیاری آبفشان غلطان و کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک انجام گرفت. از شاخصهای انرژی، اقتصادی و بهره وری جهت ارزیابی محصولات در سیستم های آبیاری استفاده شد. نتایج نشان داد که محصول یونجه با 7/6788 کیلووات ساعت دارای بیشترین مصرف برق و با 3/14203 مترمکعب آب بوده و همچنین سیستم آبفشان غلطان، برق بیشتری مصرف کرده است. مصرف برق و سوخت گازوئیل در واحد هکتار با سطح زیر کشت رابطه معکوس دارد. با معادل سازی سوخت دیزل به کیلووات ساعت مشاهده شد که انرژی مصرفی حاصل از سوخت چند برابر انرژی مصرفی برق می باشد. محصول سیب زمینی و سیستم آبفشان غلطان برای عملکردهای کیلوگرم بر کیلووات ساعت، ریال بر کیلووات ساعت و کیلوگرم بر مترمکعب آب مصرفی بهترین عملکرد را داشت. انرژی مصرفی همه محصولات در مزارع دیزل بیشتر از مزارع برقی مشاهده شد. انرژی خالص برای سیب زمینی و گندم در مزرعه های دیزلی منفی محاسبه شد و در معیارهای شاخص اقتصادی سیب زمینی با 7/138510595 ریال پرهزینه ترین محصول و یونجه با 2/124510187 ریال پردرآمدترین محصول برآورد شد.

تغییر اقلیم و اثرات آن بر منابع آب یکی از مهم ترین چالش های فراروی بشر در قرن حاضر و آینده می باشد. تغییر اقلیم باعث تغییراتی در الگوهای بارش و دما و مقدار آن ها می شود و این تغییرات می تواند نیاز آبی گیاهان را تحت تاثیر قرار دهد. امروزه پدیده تغیر اقلیم به عنوان مسئله ای ملی و فرا ملی حائز اهمیت و مورد توجه محافل علمی می باشد. بنابراین می بایست در مطالعه و اجرای طرح ها و نیز مدیریت منابع، به اثرات این مسئله توجه کافی شود. هدف از انجام این مطالعه بررسی اثرات تغییر اقلیم بر تبخیر و تعرق مرجع ماهانه، نیاز خالص آبیاری محصولات، هیدرومدول متوسط و هیدرومدول ماکزیمم شبکه های آبیاری سنندج (شبکه گاوشان) و جنوب اهواز (غرب کارون) می باشد. برای این منظور، 2 ایستگاه سینوپتیک دارای آمارکافی شامل ایستگاه های سنندج و اهواز انتخاب شدند و پس از انتخاب دوره آماری 2001 -1982 به عنوان دوره پایه، اثرات تغییر اقلیم بر نیاز خالص آبیاری محصولات، هیدرومدول متوسط و هیدرومدول ماکزیمم شبکه های آبیاری مورد بررسی تحت سناریوهای مختلف RCP در دوره های آتی و با احتمالات مختلف مورد بررسی قرار گرفت و با دوره پایه مقایسه گردید. برای محاسبه تبخیر و تعرق مرجع ماهانه از نرم افزار Cropwat و جهت محاسبه احتمالات از نرم افزار Smada استفاده شد. به منظور برآورد تبخیر و تعرق مرجع ماهانه و بارش تحت شرایط تغییر اقلیم احتمالی آینده از خروجی های مدل گردش عمومی جو CanESM2 تحت سناریوهای RCP2.6 و RCP8.5 و برای ریز مقیاس نمایی از مدل SDSM استفاده شد. نتایج کلی نشان داد که تبخیر و تعرق مرجع ماهانه، نیاز آبی و نیاز خالص آبیاری محصولات در مناطق مورد مطالعه در اکثر ماه های سال در دوره های آتی در مقایسه با دوره پایه افزایش خواهد یافت. مقادیر تبخیر و تعرق مرجع ماهانه، نیاز آبی و نیاز خالص آبیاری محصولات در شبکه گاوشان در حد فاصل ماه-های آوریل تا آگوست کاهش می یابد. همچنین هیدرومدول متوسط و ماکزیمم شبکه آبیاری گاوشان در 4 دوره آتی نسبت به دوره پایه کاهش می یابد. در شبکه غرب کارون، مقادیر تبخیر و تعرق مرجع ماهانه، نیاز آبی و نیاز خالص آبیاری محصولات از ماه آوریل تا ژوئن کاهش می یابد. هیدرومدول متوسط شبکه آبیاری غرب کارون در 4 دوره آتی نسبت به دوره پایه کاهش می یابد ولی به طور کلی هیدرومدول ماکزیمم شبکه غرب کارون در دوره های آتی نسبت به دوره پایه افزایش می یابد.

تغییر شرایط اقلیمی و برداشت بی رویه ی آب در بخش کشاورزی، آب را بیش از پیش به یکی از محدودکننده ترین عامل تولید تبدیل نموده است. بنابراین، استفاده ی بهینه از منابع آب، به عنوان محور توسعه کشاورزی، باید مورد تاکید قرار گیرد. بهبود کارایی سیستم های آبیاری ابزار مهمی برای استفاده بهینه از این مایه ارزشمند بوده و می تواند منجر به عملکردی اقتصادی تر در زمین های کشاورزی با کمترین ورودی آب شود. مطالعه ی حاضر با هدف مقایسه کارایی اقتصادی سیستم های آبیاری کلاسیک ثابت، عقربه ای ، خطی و نواری قطره ای با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) با دو فرض بازدهی ثابت و متغیر نسبت به مقیاس در دشت قروه-دهگلان استان کردستان انجام گرفته است. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 233 زارع به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمع آوری گردید. نتایج نشان داد، میانگین کارایی اقتصادی روش های آبیاری کلاسیک ثابت و عقربه ای در مزارع سیب زمینی در دو حالت بازدهی ثابت و متغیر نسبت به مقیاس به ترتیب برابر 48/0، 59/0 و 55/0، 59/0 و در مزارع یونجه میانگین کارایی اقتصادی در سه روش آبیاری کلاسیک ثابت، عقربه ای و خطی با دو فرض مذکور به ترتیب برابر 52/0، 58/0، 71/0 و 60/0، 73/0، 90/0 می باشد. این نشان می دهد، میانگین کارایی اقتصادی سیستم آبیاری خطی بیشتر از عقربه ای و عقربه ای بیشتر از کلاسیک ثابت است. بر اساس نتایج تخمین تابع تولید، ارزش اقتصادی هر مترمکعب آب در محصول سیب زمینی بر مبنای تابع تولید کاب- داگلاس برابر با 4/3639 ریال و در محصول یونجه بر اساس تابع تولید ترانسندنتال 7257 ریال محاسبه شد. این درحالی است که آب بهای پرداختی توسط کشاورزان بالغ بر1443 ریال است. با توجه به تفاوت ارزش اقتصادی آب در دو محصول مورد مطالعه می توان پیشنهاد استفاده از سیاست قیمت گذاری در تحقق الگوی بهینه کشت و استفاده بهینه از منبع کمیاب آب را داد.

پساب مزارع پرورش ماهی یکی از بهترین نوع پساب ها می باشد که مقادیر قابل قبولی ازت و فسفر در خود دارد و حجم آن روز به روز در حال افزایش است. با تلفیق کشاورزی و آبزی پروری علاوه بر این که بخش عمده آب مورد نیاز کشاورزی تامین می شود، نیاز به کودهای شیمیایی برای گیاهان و آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی هم کمتر می گردد. سیستم آبیاری قطره ای مناسب-ترین و مطمئن ترین سیستم برای کاربرد پساب است. بر این اساس طرحی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در دشت دهگلان به منظور بررسی تاثیر آبیاری با پساب ماهی قزل آلای رنگین کمان روی عملکرد کمی و کیفی برخی محصولات زراعی در سیستم آبیاری قطره ای نواری درزدار و مقایسه آن با حالت استفاده از آب معمولی انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار اجرا شد. کرت های اصلی دو نوع آب آبیاری مذکور و کرت های فرعی شامل پنج گیاه زراعی سیب زمینی، لوبیا، گوجه فرنگی، فلفل و تربچه بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که پساب ماهی عملکرد گوجه فرنگی و ضرایب گیاهی گیاهان زراعی مورد مطالعه را افزایش داد. تاثیری که آلودگی پساب بر تمام قسمت های مصرفی محصولات زراعی و خاک مزرعه گذاشت، محدودیتی ایجاد نکرد و افزایش تعداد باکتری موجود در خاک در اثر آبیاری با پساب ماهی به دلیل توان خودپالایی خاک مزرعه در طول یک فصل زراعی نگران کننده نبود. عملکرد هیدرولیکی نوارهای آبیاری در هر دو تیمار آبی وضعیت مطلوبی داشت و گرفتگی آن ها با پساب ماهی خیلی کمتر از حد بحرانی بود.

کمبود آب یکی از مشکلات اساسی در مناطق خشک و نیمه خشک ازجمله ایران است. بنابراین استفاده مجدد از آبهای بازگشتی و مدیریت پسابها جهت جلوگیری از آلودگی منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است. پساب ماهی به عنوان یک منبع آب مغذی و نسبتاً سالم میتواند در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. پژوهش حاضر باهدف بررسی عملکردوخصوصیات کیفی چندمحصول زراعی درشرایط استفاده ازپساب ماهی قزل آلای رنگین کمان باسیستم آبیاری سطحی صورت گرفت. پساب مورد نیاز از مزرعه پرورش ماهی واقع در سه راهی مریوان تهیه می- شد. محصولات کشت شده شامل سیب زمینی، لوبیا، گوجه فرنگی، فلفل و تربچه بود که به ترتیب با سیستم آبیاری جویجه ای و کرتی آبیاری می شدند. این طرح در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در دشت دهگلان، در قالب بلوکهای کامل تصادفی و در 4 تکرار، انجام شد. در این تحقیق عملکرد محصولات، اجزای عملکرد، کارایی مصرف آب، نیاز آبی محصولات، درصد ماده خشک و همچنین میزان غلظت پارامترهای کلسیم، منیزیم، فسفات، آمونیاک، نیترات، پتاسیم، سدیم، آهن و منگنز در محصولات و پارامترهای پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، نیترات، آهن، منگنز، تعداد باکتریها، اسیدیته، هدایت الکتریکی و درصد ماده آلی خاک مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین ضرایب گیاهی محصولات مورد مطالعه نیز در طول دوره رشد گیاهان محاسبه شد. نتایج نشان داد که پساب ماهی از لحاظ کیفی در محدوده مجاز برای استفاده در کشاورزی میباشد. همچنین پساب ماهی باعث افزایش نیترات، آهنو تعداد باکتری های خاک شد اما اسیدیته خاک را اندکی کاهش داد. همچنین نتایج نشان داد استفاده از پساب ماهی باعث ایجاد اختلاف معنی دار در عملکرد و کارایی مصرف آب محصولات نشد اما نیاز آبی تمامی محصولات را افزایش داد. از نظر غلظت پارامترهای اندازه گیری شده در محصولات گوجه فرنگی، لوبیا و فلفل اختلاف معنی داری بین تیمارهای شاهد و پساب وجود نداشت. در تیمار پساب، در محصول سیب زمینی غلظت کلسیم، نیترات و آهن و در غده تربچه غلظت نیترات ، پتاسیم و آهن بیشتر از تیمار شاهد بود. ضرایب گیاهی محاسبه شده در همه محصولات در تیمار پساب ماهی بیش از تیمار شاهد بود اما فقط طول دوره رشد لوبیا اندکی بیشتر شده بود. پساب ماهی باعث افزایش تولید غده های سیب زمینی با وزن بیش از 121 گرم شد. همچنین در آزمون مشتری پسندی، محصولات دو تیمار از شرای

پساب مزارع پرورش ماهی یکی از بهترین نوع پساب ها می باشد که مقادیر قابل قبولی ازت و فسفر در خود دارد و حجم آن روز به روز در حال افزایش است. با تلفیق کشاورزی و آبزی پروری علاوه بر این که بخش عمده آب مورد نیاز کشاورزی تامین می شود، نیاز به کودهای شیمیایی برای گیاهان و آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی هم کمتر می گردد. سیستم آبیاری قطره ای مناسب-ترین و مطمئن ترین سیستم برای کاربرد پساب است. بر این اساس طرحی آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در دشت دهگلان به منظور بررسی تاثیر آبیاری با پساب ماهی قزل آلای رنگین کمان روی عملکرد کمی و کیفی برخی محصولات زراعیدر سیستم آبیاری قطره-ای نواری درزدار و مقایسه آن با حالت استفاده از آب معمولی انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار اجرا شد. کرت های اصلی دونوع آب آبیاری مذکور و کرت های فرعی شامل پنج گیاه زراعی سیب زمینی، لوبیا، گوجه فرنگی، فلفل و تربچه بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که پساب ماهی عملکرد گوجه فرنگی و ضرایب گیاهی گیاهان زراعی مورد مطالعه را افزایش داد. تاثیری که آلودگی پساب بر تمام قسمت های مصرفی محصولات زراعی و خاک مزرعه گذاشت، محدودیتی ایجاد نکرد و افزایش تعداد باکتری موجود در خاک در اثر آبیاری با پساب ماهی به دلیل توان خودپالایی خاک مزرعه در طول یک فصل زراعی نگران کننده نبود. عملکرد هیدرولیکی نوارهای آبیاری در هر دو تیمار آبی وضعیت مطلوبی داشت و گرفتگی آن ها با پساب ماهی خیلی کمتر از حد بحرانی بود.

آبیاری قطره ای از جمله روش های نوین آبیاری است که با افزایش راندمان آبیاری، عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی را افزایش می دهد. مهمترین مشکل در استفاده بهینه از سیستمهای آبیاری قطره ای گرفتگی قطرهچکانها است. یکی از عوامل موثر بر گرفتگی قطره چکانها موقعیت مکانی قطره چکانها بر روی لوله های فرعی است که روی یکنواختی پخش موثر است. از این رو در تحقیق حاضر موقعیت مکانی گرفتگی قطره چکانهای تنظیم کننده فشار میکروفلاپر و نتافیم در دبی های مختلف 4و 8 و 12 مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. عملیات مزرعه ای مربوط به این پژوهش، در ماه های اردیبهشت تا آبان سال 1393 در مزرعه ای واقع در روستای ننله از توابع استان کردستان که در 9 کیلومتری شهر سنندج واقع شده انجام شد. آب ورودی به مزرعه، از دریاچه سد قشلاق، رودخانه سیروان و چاه تامین می شد.تعداد آبیاری ها در 42 نوبت با دور آبیاری3 روز انجام شد. در هر نوبت آبیاری، سیستم 8 ساعت روشن می شد و در پایان هر آبیاری با اندازه گیری دبی خروجی از هر لوپ درصد گرفتگی قطره چکانها بررسی می گردید. نتایج نشان داد که استفاده از قطره چکانهای میکروفلاپر باعث می شود که میزان گرفتگی قطره چکانها در اواخر فصل آبیاری بیشتر از حد بحرانی گردد. قطره چکانهای نتافیم l/h 4، نسبت به سایر قطره چکانهای مورد مطالعه کمترین وابستگی و حساسیت را به کیفیت آب موجود داشت که می تواند یکی از نقاط قوت آن محسوب شود. در تمامی قطره چکانهای مورد مطالعه، بیشترین گرفتگی قطره چکانها در یک سوم میانی لوله ها رخ دهد که این موضوع در قطره چکانهای با دبی 8 لیتر در ساعت و به خصوص قطره چکانهای میکروفلاپر شدیدتر بود.

استفاده مجدد از پساب ها به دلیل برطرف ساختن بخشی از کمبود آب و همچنین جلوگیری از آلودگی منابع آب، دارای اهمیت بسیار زیادی است. یکی از مغذی ترین پساب ها برای درختان و گیاهان، پساب مزارع پرورش ماهی است که مقادیر قابل قبولی فسفر و ازت در آن وجود دارد. متاسفانه در صنعت آبزی پروری، معمولاً پساب مزارع پرورش ماهی به داخل رودخانه ها تخلیه می شود. از طرفی، سیستم آبیاری قطره ای به دلیل عدم پخش پاتوژن ها در هوا، عدم وجود رواناب و امکان کنترل نفوذ عمقی، مناسب ترین و مطمئن ترین سیستم برای کاربرد پساب است. با این وجود، گرفتگی قطره چکان ها اصلی ترین مشکل هنگام کاربرد پساب در این سیستم ها است. پژوهش حاضر با هدف نهایی امکان استفاده از پساب مزارع پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان در سیستم های آبیاری قطره ای انجام شد. برای این منظور، دو سیستم آبیاری قطره ای جهت استفاده از آب ورودی و پساب یک مزرعه پرورش ماهی در استان کردستان طراحی و اجرا شد. همچنین، با اضافه کردن یک تیمار مدیریتی، اثر تخلیه لوله های فرعی در خاتمه هر آبیاری با پساب بررسی گردید. در هر تیمار از قطره چکان های میکروفلاپر و نتافیم با دبی های 4، 8 و l/h 12 استفاده شد. طی یک فصل، 42 نوبت آبیاری با استفاده از آب متعارف (به عنوان شاهد) و پساب پرورش ماهی (با تخلیه و بدون تخلیه انتهایی لوله ها) صورت گرفت. در هر آبیاری، دبی خروجی از قطره چکان های موجود در هر خط فرعی در هر سه تیمار به روش حجمی اندازه گیری شد. همچنین از نقاط مختلف سیستم های کنترل مرکزی و خطوط لوله ها در هر آبیاری نمونه های آب و پساب تهیه شد و مورد آزمایش قرار گرفت. شناسنامه کیفی پساب، در شرایط عادی، در شرایط شستشوی استخرها و در شرایط غذادهی به ماهیان تعیین شد. علاوه بر این، از مشخصه های نرخ گرفتگی قطره چکان ها، درصد کاهش دبی، دبی نسبی، یکنواختی پخش، ضریب یکنواختی کریستیانسن و یکنواختی آماری برای مقایسه عملکرد هیدرولیکی قطره چکان ها استفاده شد. در انتهای فصل آبیاری، کیفیت خاک آبیاری شده با پساب نیز از نظر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک مورد آزمایش قرار گرفت. با استفاده از نرم افزارهای آماری SAS و SPSS، از آزمون t-test و طرح های کاملاً تصادفی و تجزیه مرکب برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که به جز محدودیت موجود از نظر غلظت مواد جامد معلق، استفاده ا

پساب مزارع پرورش ماهی یکی از انواع پساب ها می باشد که به دلیل افزایش جمعت و احداث بی رویه کارگاه های مزارع پرورش ماهی روزبه روز در حال افزایش است حال با تلفیق کشاورزی و آبزی پروری می توان بخش عمده آب مورد نیاز کشاورزی را با پساب خروجی مزارع پرورش ماهی آبیاری کرد که علاوه بر این که از آلودگی محیط زیست جلوگیری می شود، با استفاده از این آب میزان نیاز زمین به نهاده های شیمیایی هم کمتر می گردد. براین اساس در مزرعه پرورش ماهی آبیدر واقع در شهرستان سنندج طرحی جهت استفاده این گونه پساب ها در آبیاری قطره ای اجرا گردید.این طرح شامل دو سیستم آبیاری قطره ای می باشد. یکی از سیستم ها به عنوان سیستم شاهد (تیمار 1) و سیستم دوم شامل دو تیمار 2 و 3 می باشد که این تیمارها از هر نظر شبیه تیمار 1 می باشندبه جز تیمار 3 که بعد از هرآبیاری انتهای لوله های فرعی جهت تخلیه کامل پساب باقیمانده باز می شد. لازم به ذکر است که نتایج این پژوهش مربوط به سیستم کنترل مرکزی این سیستم ها می باشد. قبل و بعد هر کدام از اجزای سیستم کنترل مرکزی انشعاب هایی جهت تهیه نمونه آب و فشارسنج هایی جهت تعیین میزان افت هر کدام از اجزاء سیستم کنترل مرکزی تعبیه گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بر خلاف تصور قبلی پساب خروجی مزارع پرورش ماهی بجز در میزان غلظت مواد جامد معلق که در زمان شستشوی استخرها و غذا دهی به ماهی ها به اوج خود می رسد محدودیتی جهت استفاده در آبیاری قطره ای ندارد که سیستم کنترل مرکزی اجرا شده در این طرح غلظت این پارامتر را به طور معنی داری (در سطح 5 درصد) کاهش داده است. سیستم کنترل مرکزی سبب افزایش تعداد باکتری ها و غلظت آهن شده است. نتایج نشان داد که از نظر فیلتراسیون فیلتر توری دارای بیشترین عملکرد و فیلتر شنی و هیدرو سیکلون در درجه های بعدی قرار می گیرند اما از نظرافت فشار هیدروسیکلون کمترین تاثیر را داشته و فیلتر شنی و فیلتر توری به ترتیب تاثیر بیشتری در میزان افت فشار دارند.همچنین تخلیه انتهایی لوله ها (عمل مدیریتی تیمار 3) میزان تجمع غلظت مواد جامد معلق، غلظت آهن و تعداد باکتری ها را کاهش می دهد که این می تواند سبب کاهش گرفتگی قطره چکان ها شود.

در کشور ما نیز همانند سایر مناطق خشک و نیمه خشک جهان، بحران آب یکی از مسایل بزرگ و اساسی است. از جمله راهکارهای مدیریتی برای تامین نیاز روزافزون تقاضای آب در کشور به خصوص در بخش کشاورزی، توسعه منابع آبی جدید نظیر استفاده مجدد از پساب ها را می توان ذکر کرد. از انواع پساب ها، می توان به پساب خروجی از مزارع پرورش ماهی اشاره کرد.نتیجه مطالعات متعدد نشان داده است که سیستم آبیاری قطره ای مناسب ترین روش آبیاری با پساب است امابه دلیل وجود مواد جامد معلق، باکتری ها و یا سایر عوامل موجود در پساب مزارع پرورش ماهی، امکان گرفتگی قطره چکان ها وجود خواهد داشت که لازم است تمهیدات خاصی در نظر گرفته شود که خطر گرفتگی در آن-ها حداقل باشد. به منظور بررسی میزان گرفتگی برخی قطره چکان های تنظیم کننده فشاردر استفاده ازپساب مزارع پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان، دو سیستم مستقل آبیاری قطره ای جهت استفاده از آب ورودی و پساب خروجی پرورش ماهی در مجاور مزرعه پرورش ماهی، در استان کردستان طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق از سیستم کنترل مرکزی استفاده نشدو در هر دو سیستم ، آب و یا پساب پس از پمپاژ، از طریق یک لوله رابط پلی اتیلن به قطر 50 میلی متر وارد 3 لوله فرعی پلی اتیلن به قطر 16 میلی متر شد. طول هر کدام از لوله های فرعی در حدود 15متر بود. از قطره چکان-های تنظیم کننده فشار،میکروفلاپر، نتافیم و کرونا با دبی اسمی های 4 و 8 لیتر بر ساعت در آرایش حلقوی استفاده شد.دبی هر کدام از آرایش های حلقوی 24 لیتر در ساعت بود. در هر کدم از سیستم ها، مدت زمان آبیاری 8 ساعت، دور آبیاری 3 روز و در نهایت 24 رخداد آبیاری در تابستان سال 1393 انجام شد. در ساعات پایانی هر کدام از آبیاری ها، دبی آرایش ها به روش حجمی اندازه گیری می شد.برای مقایسه عملکرد هیدرولیکی قطره چکان ها از شاخص های نرخ گرفتگی، ضریب تغییرات دبی، دبی نسبی، درصد کاهش دبی، ضریب یکنواختی پخش، یکنواختی کریستیان سن و یکنواختی آماری استفاده شد.نتایجحاصلازتحقیقحاضرنشانمی دهد که نرخ گرفتگی و عملکرد هیدرولیکی قطره چکان های تنظیم شونده فشار مورد مطالعه در آبیاری با پساب ماهی قزل آلای رنگین کمان با هم بسیار متفاوت است. قطره چکان های نتافیم 4 لیتر در ساعت و کرونای 4 لیتر در ساعت از لحاظ شاخص گرفتگی، در هر دو تیمار شاهد و پساب فاقد گرفتگی بودند و همچنین از جنبه سای

سفرههای آب زیرزمینی از مهمترین منابع تامینکننده آب شرب و کشاورزی هستند. این آبها به دلیل برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی نظیر ترکیبات شیمیایی و دمای به نسخه ثابت، ضریب آلودگی کمتر و عدم تبخیر بهعنوان یک منبع قابلاتکا بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک محسوب میشوند. در دهههای اخیر افزایش روزافزون جمعیت، نیازهای انسانی و تغییر الگوهای مصرفی جوامع، برنامهریزی و مدیریت منابع آب را بیشازپیش ایجاب میکند. از راهکارهای مدیریتی منابع آب زیرزمینی میتوان به جبران این منابع از طریق تغذیه مصنوعی و بهرهبرداری با توجه به ظرفیت آبخوانها اشاره نمود. با توجه به بهرهبرداری بیرویه از آبهای زیرزمینی، تغذیه مصنوعی و مکانیابی محلهای مناسب برای اجرای چنین طرحهایی از اهمیت بالایی برخوردار است. منطقه موردمطالعه، در 292 کیلومترمربع واقعشده است. هیدروگراف رسم شده برای آبخوان منطقه، حاکی از افت 3 متری / حوضه آبریز قروه به مساحت 07 0989 میباشد. به همین دلیل مکانیابی مناطق مناسب برای اجرای تغذیه مصنوعی - سطح آب زیرزمینی دشت در طی سالهای 0932 بهمنظور جلوگیری از افت بیشتر سطح آب، مدنظر قرارگرفته است. در این تحقیق که در دشت قروه در استان کردستان انجامشده، تعداد 00 معیار شیب، ضریب ذخیره، کاربری اراضی، ضخامت آبرفت غیراشباع، هدایت هیدرولیکی، فاصله از رودخانه، تراکم زهکشی، زمینشناسی، هدایت الکتریکی، قابلیت انتقال آبخوان و پوشش گیاهی موردبررسی قرار گرفت و مکانیابی برای اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی با استفاده از روش ترکیب وزنی خطی (WLC) و انواع عملگرهای بولین و فازی در سامانه اطلاعات جغرافیایی ) GIS ) مدلسازی شد. از میان عملگرهای فازی از دو عملگر FUZZY- PRODUCT و FUZZY- AND و از بین عملگرهای منطق بولین عملگر BOOLEAN-AND به دلیل حساسیت زیاد انتخاب شدند. نتایج حاصل از این مدلسازی با عملگر -AND BOOLEAN نشان 96 درصد مساحت دشت( برای انجام تغذیه مصنوعی مناسب تشخیص / 82 کیلومترمربع از مساحت دشت )حدود 52 / داد که حدود 63 داده شد. مساحت مناطق مناسب برای انجام طرحهای تغذیه مصنوعی توسط عملگرهای فازی FUZZY- PRODUCT و FUZZY- AND 5 درصد از کل مساحت دشت(. روش دیگر مورداستفاده در این / 0 و 776 / 09 کیلومترمربع میباشد) 168 / 9 و 109 / به ترتیب 109 تحقیق، روش ترکیب وزنی-خطی (WLC) ، میباشد. وزنهای واردشده در این روش، توسط مدل AHP در

در این پژوهش3 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک و 3 سیستم آبیاری نواری با طول 140 متر و عرض های 5، 7 و 5 متر از اراضی یک کشاورز در شهرستان کنگاور در تمامی آبیاری های فصل زراعی سال 1392 مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. کشاورز در هر دو بخش از زمین خود به کشت گندم سایونز پرداخت و تمامی فعالیت های کشاورزی در هر دو بخش به غیر از سیستم آبیاری یکسان بود. اطلاعات اولیه مورد نیاز همچون مشخصات آب، خاک، اقلیم، ساعات و دور آبیاری و همچنین آرایش و مشخصات لوله های اصلی و فرعی و زمان آبیاری ها تهیه و دریافت شد. جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، ازسه نقطه ابتدا، وسط و انتهای مزرعه و از اعماق 0- 25/0، 25/0-5/0، 5/0- 75/0 و 75/0- 80/0 متـری نمونه-های دست خورده و دست نخورده به وسیله اگـر (مته) تهیه شد. نمونه های دست خورده جهت تعیین بافت خاک، نقطه پژمردگی، هدایت الکتریکی، اسیدیته خاک، غلظتهای عناصر سدیم، منیزیم، کلسیم، بی کربنات و کربنات و نمونه های دست نخورده جهت تعیین جرم مخصوص ظاهری و ظرفیت زراعی خاک تهیه شد. به منظور تخمین کمبود رطوبت خاک، قبل از آبیاری میزان رطوبت خاک با استفاده از روش وزنی محاسبه می گردید. از آب چاه مورد استفاده در مزرعه نیز جهت تعیین خصوصیات شیمیایی آن، نمونه گیری شده و بلافاصله به آزمایشگاه منتقل شد. در این پژوهش از روش استفاده از یک لوله فرعی برای ارزیابی سیستم آبیاری بارانی استفاده شد. پس از تعیین محل مناسب انجام آزمایش در بخش بارانی، مساحت بین آبپاش مورد نظر تا آبپاش های بعدی با استفاده از متر نواری و میخ های چوبی به فواصل 3×3 متری شبکه بندی شد و قوطی های جمع آوری هم اندازه و یکسان در تمامی نقاط شبکه قرار داده شد. در مواقعی که رشد گیاه زیاد بود و مانع رسیدن آب به داخل قوطی ها می گردید قوطی ها را بر روی پایه های چوبی به ارتفاع 5/1 متر ثابت کرده تا قطرات آب به راحتی درون لیوان ها قرار گیرد. در هر مزرعه متغیرهای هیدرولیکی سیستم نظیر فشار و دبی آبپاش ها با استفاده از فشارسنج و لوله پیتو اندازه گیری شد. همچنین فشارهای حداکثر و حداقل سیستم قرائت شده و یادداشت می گردید. دبی آبپاش ها نیز با استفاده از کرنومتر، دو یا چند قطعه شلنگ و یک ظرف مدرج 5 لیتری، به روش حجم سنجی محاسبه گردید. جهت بدست آوردن معادلات نفوذ مزارع ازروش استوانه مضاعف استفاده شد. ب

بررسی عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها در بهبود راندمان سیستم های آبیاری بارانی بسیار موثر می باشد. در این تحقیق عملکرد هیدرولیکی آبپاش ضربه ای کامت R8و توربینی لاکسور در شرایط مختلف هیدرولیکی و جوی بهار و تابستان سال 1392 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش ها در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در روستای دوشان مطابق با استاندارد های، ISO 7749-1و استاندارد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به شماره ISIRI 8995-3 به روش آبپاش منفرد انجام شد. برای هر دو آبپاش اثر تیمارهای سرعت باد (8/1-0 متر بر ثانیه آرام، 5/4-8/1 متر بر ثانیه متوسط)، فشار کارکرد آبپاش (3 و 4 بار)، قطر ظرف جمع آوری (8 و 18 سانتی متر) ، آرایش مربعی و مثلثی با فواصل آبپاش 18×18، 24×24 و 27×27 متر و آرایش مستطیلی با فواصل 21×15، 27×21 و 30×24 متر بر عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها بررسی شد. علاوه بر پارامترهای مذکور، در آبپاش کامت R8اثر تیمارهای ارتفاع پایه آبپاش(یک و دو متر)، سرعت چرخش آبپاش(5/1 و 5/3 دور در دقیقه) و مدت زمان آبیاری(یک و سه ساعت) بر عملکرد هیدرولیکی آن بررسی شد. نتایج نشان داد اثر قطر ظروف جمع آوری، سرعت باد، آرایش آبپاش ها و ارتفاع پایه آبپاش بر میزان یکنواختی توزیع آب تفاوت معنی داری ایجاد نمی کند. اثرتیمارهای فواصل آبپاش ها، نوع آبپاش، سرعت چرخش آبپاش و مدت زمان آبیاری در باد متوسط در سطح احتمال 1 درصد و اثر تیمارهای فشار و مدت زمان آبیاری در باد آرام در سطح احتمال 5 درصد بر یکنواختی توزیع آب معنی دار می باشد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری تلفات تبخیر و بادبردگی نشان داد که اثر تیمارهای قطر ظروف، نوع آبپاش، کمبود فشار بخار در آبپاش لاکسور واثر ارتفاع پایه و سرعت چرخش در آبپاش کامت بر تلفات اندازه گیری شده معنی دار نبوده، اما اثر تیمارهای سرعت باد، فشار کارکرد و مدت زمان آبیاری در آبپاش کامت R8 در سطح احتمال 1 درصد و اثر تیمارهای فشار کارکرد در آبپاش لاکسور و کمبود فشار بخار در آبپاش کامتR8 در سطح احتمال 5 درصد بر تلفات تبخیر و بادبردگی معنی دار می باشد.میزان تلفات تبخیر و بادبردگی اندازه گیری شده با مقادیر محاسباتی سه مدل فراست - شوالن، تریمر و کلر - بلیسنر مقایسه آماری شد و هر سه مدل مذکور دقت کمی در برآورد میزان تلفات تبخیر و بادبردگی داشتند.

یکی از عوامل پایین بودن فشار آبپاش در سامانه های آبیاری بارانی، مربوط به تخمین نادرست افت فشار موضعی در شیرهایخودکار میباشد. به منظور بررسی افت فشار موضعی و ضریب افت فشار شیرهایخودکار، یک مطالعه آزمایشگاهی انجام شد. برای این منظور 75 عدد ISO و 4059 ISO در سال 1393 و مطابق با استانداردهای بینالمللی 9644 1و 2 اینچ انتخاب و مورد /5 ، شیرخودکار، متعلق به 15 کارخانه و از جنس چدن، پلیمر و آلومینیوم، در سه اندازه 1 آزمایش قرار گرفتند. برای هر نمونه شیرخودکار، افت فشار موضعی در پنج دبی شامل دبی حداکثر و حداقل و سه دبی میانی اندازهگیری شد. نتایج نشان داد که اختلاف قابل توجه در میزان افت فشار شیرهایخودکار مشابه وجود دارد و این اختلاف عمدتاً ناشی از کیفیت ساخت میباشد. متوسط افت فشار موضعی شیرهایخودکار 1 اینچ، در دبیهای آزمایش 1 متر / 0 و 76 / 4 متر و 2 اینچ به ترتیب 21 / 0 و 31 / 1 اینچ به ترتیب 6 / 10 متر؛ 5 / 0 و 23 / حداقل و حداکثر به ترتیب 46 به دست آمد. میزان افت فشار در دبیهای پایین به مقادیر افت فشار موجود در کاتالوگ نزدیک بود؛ اما در دبیهای بالا، افت فشار اندازهگیری شده بیشتر از مقادیر پیشنهادی در کاتالوگ بود. ضریب افت فشار موضعی 73 شیرخودکار اندازه- 9 به دست آمد. درحالیکه بر اساس استانداردها و ضوابط آبیاری تحت فشار، ضریب افت / 7 تا 79 / گیری شده در دامنه 26 2 باشد. نتایج این مطالعه نشان داد که افت فشار موضعی شیرهایخودکار قابل / فشار شیرخودکار باید در دامنه 2 تا 2 ملاحظه بوده و میتواند یکی از عوامل مهم پایین بودن فشار در سامانههای آبیاری بارانی باشد.

ارزیابی عملکردهیدرولیکی قطره چکان هابه عنوان مهم ترین بخش سیستم آبیاری قطره ای، به منظورداشتن یک سیستم آبیاری کارآمدبسیارمهم و ضروری است. در این تحقیق 8 نوع لوله قطره چکان دار، 6 مدل از نوع غیر-تنظیم کننده فشار و 2 مدل از نوع تنظیم کننده فشار بر مدل فیزیکی آبیاری قطره ای ساخته شده در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت. آزمایش ها بر اساس استاندارد ISO 9261 و استاندارد IRISI 6775 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران انجام شد.ابتدا آزمایش ها در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد انجام شد تا معیارهای ارزیابی کیفی قطره چکان ها در کلیه لوله های قطره چکان دار به دست آید.نتایج نشان داد به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، تمامی لوله های قطره چکان دار مورد آزمایش به غیر ازمدل های B2، B3و C4 در تمامی دماها و فشارهای مورد آزمایش از بالاترین درجه کیفیت برخوردارند. براساس درصد خطای اندازه گیری دبی، از 8 لوله قطره-چکان دارمورد آزمایش، 4 مدل در درجه خوب، 2 مدل در درجه قابل قبول و لوله قطره چکان دار B1 در درجه متوسط و لوله قطره چکان دار C1 در درجه غیر قابل قبول قرار داشتند. میزان یکنواختی پخش تمامی لوله هایقطره چکان دار مورد آزمایش به غیر از مدل های B2و B3در تمامی فشارها و دماهای مورد آزمایش در طبقه عالی و یا خوب قرار دارد. مقدار ضریب یکنواختی کریستیان سن بیش از 70 درصد بود واین نشان می دهد که دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می کند. میزان ضریب تغییرات دبی در لوله های قطره چکان دار، در محدوده 7/7 تا 2/37 درصد می باشد که دو مدل در درجه خوب، 4 مدل قابل قبول و 2 مدل غیر قابل قبول است به طور خلاصه اگر چه 3 نمونه A ، C1، C4، در ضریب تغییرات دبی و یا درصد خطای اندازه گیری دبی از درجه قابل قبولی برخوردار نبودند ولی به طور کلی وضعیت لوله های قطره چکان دار مورد آزمایش از لحاظ شاخص های هیدرولیکی کیفیت تولید مطلوب ارزیابی می شود .

کمبود آب و کاهش منابع آبی با کیفیت مناسب، از مهمترین عوامل محدود کننده تولیدات زراعی در اکثر نقاط مختلف جهان، نظیر ایران به شمار می رود. از این رو پژوهش در زمینه استفاده بهینه از آب و صرفه-جویی در مصرف آن از راهکار های کلیدی افزایش تولید می باشد. یکی از راهکار های صرفه جویی در مصرف آب استفاده از روش آبیاری قطره ای می باشد. بدین منظور در این تحقیق، 10 نوع نوار آبیاری قطره ای، بر مدل فیزیکی آبیاری ساخته شده در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت و اثر 4 دمای مختلف آب شامل 13، 23، 33 و 43 درجه سانتی گراد با فشار های متفاوت در محدوده صفر تا 2/1 برابر فشار حداکثر، برنوار های آبیاری بررسی شد. آزمایش ها بر اساس استاندارد ISO 9261 و استاندارد IRISI 6775موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران انجام شد. ابتدا آزمایش ها در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد انجام شد تا معیار های ارزیابی کیفی نوار ها شامل ضریب تغییرات ساخت(Cv)، درصد خطای اندازه گیری دبی (q_d)، یکنواختی پخش (EU)، ضریب یکنواختی کریستیان-سن (UC) و ضریب تغییرات دبی (q_var) در کلیه نوار های آبیاری قطره ای به دست آید. سپس جهت بررسی رابطه دبی – فشار و رابطه دبی – درجه حرارت، آزمایش ها در سایر دما ها با فشار های متفاوت ادامه یافت. نتایج این تحقیق عبارتند از:1- به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، 8 نوع نوار آبیاریID،T1، T2،T4 ،B ،S ،P و YDاز نظر ضریب تغییرات ساخت در درجه خوبو دو مدل I و T3 در درجه متوسط قرار گرفتند. 2- از نظر نسبت تفاوت دبی اندازه گیری شده با دبی اسمی، از نوار های مورد ارزیابی 3 مورد ID، I و B در درجه ی خوب، نوار های آبیاری نوع T4، S و YDدر درجه ی متوسط و 3 مدل T1، T2 و Pدر درجه ی قابل قبول و نوار آبیاری T3در درجه غیر قابل قبول دسته بندی گردیدند. 3- در مورد یکنواختی پخش آب، 9 مورد ID،I ،T1، T2،T4 ،B ،S ،PوYDدر درجه عالی و 1 مورد T3 در درجه خوب قرار گرفتند. 4- در رابطه با ضریب کریستیان سن، تمامی نوار هایآبیاریازUC بیش از 70 درصد برخوردار بودند و تغییرات دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می کند. 5- از نظر میزان ضریب تغییرات دبی در نوار های آبیاری (q_var)، تغییرات دبی در نوار های نوع ID،PوYD در درجه قابل قبول، نوار های آبیاریB وSدر درجه خوب و در نهایت نوار های آبیاری I، T1، T2، T3 و T4 در درجه غیر قابل قبول

ضریب انتشار پذیری خاک یک خاصیت قابل اندازه گیری محیط متخلخل و یکی از پارامتر های مهم معادله جابجایی- انتشار بوده که این معادله، مدل پایه برای بیان حرکت املاح در داخل خاک می-باشد. از آنجایی که در روش های معمول، اندازه گیری ضریب انتشار پذیری خاک نیاز به وقت و هزینه زیادی دارد و از طرفی وجود عبارات غیرخطی در روابط ضریب انتشار پذیری خاک، مدل سازی آنها را با مشکل همراه کرده است، بنابراین امروزه شبکه های غیرخطی نظیر شبکه های عصبی مصنوعی به عنوان یکی از سیستم های هوشمند در پیش بینی یک چنین پدیده های پیچیده مورد استفاده قرار می گیرد. بعلاوه، از آنجایکه ضریب انتشارپذیری خاک به فاصله ی انتقال نیز وابسته می باشد، در این تحقیق قابلیت شبکه ی عصبی مصنوعی در برون یابی و درون یابی مقادیر ضریب انتشارپذیری مربوط به فواصل انتقال مختلف، بررسی شد. سپس نتایج مدل شبکه ی عصبی با نتایج حاصل از روش رگرسیون چند متغیره خطی (MLR) مقایسه گردید. بدین منظور از داده های آزمایشگاهی که توسط چاوشی نژاد ، (1389) از یک مدل فیزیکی به طول 1550 میلی متر، عرض 100 میلی متر و ارتفاع 600 میلی متر جمع آوری شده بود، استفاده گردید. داده های جمع آوری شده مربوط به خاک ماسه ای در پنج اندازه ی بسیار درشت، درشت، متوسط، ریز و بسیار ریز بود. آنها همچنین در آزمایشات خود از کلرید سدیم با غلظت 9 گرم بر لیتر و با پنج سرعت متفاوت به عنوان آلاینده پایدار استفاده نمودند. نمونه برداری در پنج فاصله ی 25، 50، 75، 100 و 125 سانتیمتر انجام شد که بیان کننده ی طول نمونه خاک بوده است. از میان مقادیر اندازه گیری شده، از فاصله انتقال (L) - قطر متوسط ذرات (D50) - وزن مخصوص ظاهری (ρb) – تخلخل (n) - هدایت هیدرولیکی (K) - سرعت متوسط آلودگی (Vc) به عنوان پارامتر های ورودی و از ضریب انتشار پذیری خاک(α) به عنوان پارامتر خروجی مدل ها استفاده گردید. همچنین معیار های آماری مانند متوسط مجذور مربعات خطا RMSE))، متوسط قدر مطلق خطا MAE)) و ضریب تبیین (R2) برای بررسی توانایی مدل ها در برآورد مذکور مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل نشان می دهد که شبکه عصبی مصنوعی با داشتن یک لایه ی پنهان و در حالی که تعداد نرون بر روی لایه ی پنهان با تعداد نرون بر روی لایه ی ورودی برابر بود، با تابع محرک سکانت هیپربولیک (Sech) و 10000 تکرار توانست با 985/0=R2 و RMSE و

تخمین صحیح میزان ضریب یکنواختی توزیع آب و تلفات تبخیر و بادبردگی در آبیاری بارانی به منظور ارائه راهکارهایی جهت توسعه و بهره برداری بهینه از منابع آبی موجود حائزاهمیت است. در این تحقیق عملکرد هیدرولیکی بررسی عواملمذکور، برایآبپاش آمبودر سیستم آبیاریبارانی کلاسیکثابت آبپاش متحرک،مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش ها در مزرعه تحقیقاتی دوشان دانشگاه کردستان، به روش آبپاش منفرد و مطابق با استاندارهای ISO 7749-1و ISIRI 8995-3انجام گرفت. به منظور بررسی اثرعوامل مهم جوی و هیدرولیکی بر میزان ضریب یکنواختی، آزمایش های این تحقیق در فشارهای 30، 35، 40 و 45 متر، در دو طیف شدت باد آرام ومتوسط(8/1-0 باد آرام، 4/4-8/1 باد متوسط) برای سه فاصله آبپاش 30، 26 و 22 متر صورت گرفت. آرایش هایمربعی، مستطیلی و مثلثی آبپاش ها،برای همهتیمارهاشبیه سازیگردید و میزان ضریبیکنواختیمحاسبهشد.مقدار تلفات تبخیر و بادبردگی در شرایطمختلف جوی (سرعت باد،درجهحرارتوکمبودفشاربخاراشباع)برای فشارهای مختلف آبپاش اندازه گیری گردید.همبستگی بین پارامترهای مختلف و تلفات تبخیر و باد بررسی شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق عبارتند از: 1- بین اثر دو رنج باد آرام و متوسط بر میزان ضریب یکنواختی در منطقه مورد مطالعه در سطح احتمال 5% اختلاف معنی داری وجود ندارد.2- تاثیر عوامل فشار کارکرد آبپاش، آرایش و فاصله آبپاش ها بر میزان ضریب یکنواختی در دو رنج باد در سطح احتمال 5% معنی دار می باشد، به طوریکه میزان ضریب یکنواختی با افزایش فشار کارکرد آبپاش و کاهش سرعت باد افزایش یافته است.3- آرایش مثلثی بیشترین و آرایش مربعی کمترین یکنواختی توزیع را نشان داده اند. 4- کاهش فواصل آبپاش ها به دلیل هم پوشانی بهتر، باعث افزایش ضریب یکنواختی شده بود. 5- کمبود فشار بخار اشباع محیط مهمترین عامل موثر بر تلفات تبخیر و باد.بوده. 6- فشارکارکردآبپاش (برایفشارهایانتخابشدهدراین تحقیق) و سرعت باددارایاختلاف معنی داری بر میزان تلفات تبخیر و باد نبودند.

یکی از اجزای مهم سیستم های آبیاری بارانی آبپاش ها هستند. به منظور اصلاح و بهبود سیستم ‎های آبیاری بارانی لازم است که عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها در شرایط مختلف جوی و هیدرولیکی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. در این تحقیق به بررسی عملکرد هیدرولیکی آبپاش ZK30 در سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت آبپاش متحرک در شرایط جوی مزرعه تحقیقاتی دوشان دانشگاه کردستان پرداخته شد. آزمایش ها به روش آبپاش منفرد و مطابق با استانداردهای ISO 7749-1 و ISIR8995-3 انجام گرفت. به منظور بررسی اثر سرعت باد، فشار، فواصل و آرایش آبپاش ها بر یکنواختی توزیع آب آزمایش ها در فشارهای 3، 5/3، 4 و 5/4 بار در سرعت های باد موجود برای سه فاصله آبپاش روی لوله فرعی (18، 21 و 24 متر) انجام شد. آرایش های مربعی و مستطیلی و مثلثی آبپاش ها برای همه تیمارها شبیه سازی گردید. و یکنواختی توزیع آب محاسبه شد. همچنین میزان تلفات تبخیر و باد در شرایط مختلف جوی برای فشارهای مختلف اندازه گیری گردید. از میان روش های موجود برآورد تلفات تبخیر و باد، روش های فراست و شوالن، تریمر، کلر و بلیسنر و مونترو همکاران انتخاب و دقت برآورد آن ها با مقادیر حاصل از آزمایش ها مقایسه گردید. نتایج نشان دادند که اثر دو رنج سرعت باد آرام و ملایم بر ضریب یکنواختی توزیع آب یکسان است. همچنین با افزایش سرعت باد ضریب یکنواختی کاهش یافته و این رابطه خطی نبوده است. اثر فشار، فواصل و آرایش آبپاش ها بر ضریب یکنواختی توزیع آب در سطح 1 درصد معنی دار است. بهینه ترین فشار، فشار 4 بار می باشد. برای آبپاش ZK30 در حالت مربعی فاصله آبپاش به قطر پراکنش 43/0 تا 5/0، در آرایش مستطیلی 5/0×43/0 و برای آرایش مثلثی 36/0×43/0 و 43/0×5/0 برای شرایط مختلف جوی پیشنهاد می شود. آرایش مثلثی دارای بیشرین ضریب یکنواختی توزیع آب است. با استفاده از رگرسیون چند متغیره رابطه ای برای تخمین تلفات تبخیر و باد و عوامل موثر بر آن (سرعت باد، کمبود فشار بخار اشباع محیط و فشار کارکرد) برای آبپاش ZK30 به دست آمد. مقادیر محاسباتی روش تریمر با مقادیر واقعی تلفات تبخیر و باد اختلاف معنی داری نداشت. مقادیر محاسباتی روش فراست و شوالن در سطح احتمال 5 درصد و روش های مونترو و همکاران و کلر و بلیسنر در سطح احتمال 1 درصد با مقادیر واقعی تلفات تبخیر و باد اختلاف معنی دار داشتند. روش تریمر روش مناسبی

بررسی عملکرد هیدرولیکی آبپاش ها در بهبود راندمان سیستم های آبیاری بارانی بسیار موثر می باشد. در این تحقیق عملکرد هیدرولیکی آبپاش ZM22 در شرایط مختلف هیدرولیکی و جوی تابستان و پاییز سال1390 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش های مربوط به این تحقیق در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه کردستان واقع در روستای دوشان مطابق با استانداردهای، 7749-1 ISO و استاندارد موسسه ی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به شماره ISIRI 8995-3 به روش آبپاش منفرد انجام شد. اثر تیمارهای سرعت باد (8/1-0 آرام، 5/4-8/1 متوسط، 7/6-5/4 شدید و 9-7/6 بسیار شدید متر بر ثانیه)، فشارکارکرد آبپاش (3، 5/3، 4 و 5/4 بار) و آرایش مربعی، مستطیلی و مثلثی به ترتیب با فواصل آبپاش22×22، 26×26، 30×30، 26×22، 30×22، 30×26، 19×22، 22×26 و 26×30 متر بر میزان یکنواختی توزیع آب بررسی شد. همچنین میزان تلفات تبخیر و باد در شرایط مختلف جوی برای فشارهای مختلف اندازه گیری گردید. همچنین میزان تلفات واقعی تبخیر و باد با مقادیر محاسباتی چهار روش فراست- شوالن، تریمر، کلر- بلیسنر و مونترو و همکاران مقایسه آماری شد. نتایج نشان داد اثر دو رنج سرعت باد آرام و متوسط بر میزان یکنواختی توزیع آب یکسان می باشد. با افزایش فشار میزان ضریب یکنواختی افزایش یافت به طوری که فشار 5/4 بار بالاترین ضریب یکنواختی را داشت. اثر فواصل آبپاش ها از اثر آرایش آبپاش ها بر کاهش میزان یکنواختی توزیع آب مشهودتر است. نسبت فواصل آبپاش ها به قطر پراکنش برای آرایش مربعی 4/0 تا 5/0، برای آرایش مستطیلی5/0×42/0 و برای آرایش مثلثی 37/0×42/0 و 42/0×5/0 با توجه به شرایط جوی منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می گردد. آرایش مثلثی برای آبپاش ZM22 نسبت به دو آرایش دیگر از نظر ضریب یکنواختی شرایط بهتری داشت. با استفاده از رگرسیون چند متغیره رابطه ای جهت تخمین تلفات تبخیر و باد و عوامل موثر بر آن (سرعت باد، کمبود فشار بخار اشباع محیط و فشار کارکرد) برای آبپاش ZM22 به دست آمد. دو پارامتر جوی سرعت باد و کمبود فشار بخار اشباع محیط بیشترین تاثیر را بر میزان تلفات تبخیر و باد داشتند و اثر این دو فاکتور در سطح احتمال 1% بر تلفات تبخیر و باد معنی دار بود. مقادیر محاسباتی دو مدل فراست- شوالن و تریمر اختلاف معنی داری با تلفات واقعی تبخیر و باد نداشتند. اما دو مدل کلر- بلیسنر و مونترو و همکاران دارای اختلاف

در سالهای اخیر آبیاری قطره ای به واسطه ی استفاده موثر از آب و پتانسیل ایده آل در توزیع آب با راندمان بالا مورد توجه فراوان قرار گرفته است.در این رابطه بررسی مشخصه های هیدرولیکی و فنی قطره چکان ها، بخش مهمی از ارزیابی عملکرد و کارایی سیستم قطره ای را به خود اختصاص داده است.بدین منظور در این تحقیق، 9 نوع قطره چکان تنظیم کننده فشار، بر مدل فیزیکی آبیاری قطره ای ساخته شده در آزمایشگاه آب دانشگاه کردستان، مورد آزمون قرار گرفت و اثر 4 دمای مختلف آب شامل 13، 23، 33 و 43 درجه سانتی گراد با فشارهای متفاوت در محدوده صفر تا 2/1 برابر فشار حداکثر، بر قطره چکان ها بررسی شد. آزمایش ها بر اساس استاندارد ISO 9261 و موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران IRISI 6775 انجام شد. ابتدا آزمایش ها در دمای استاندارد 23 درجه سانتی گراد صورت گرفت تا معیارهای ارزیابی کیفی قطره چکان ها شامل ضریب تغییرات ساخت (Cv)، درصد خطای اندازه گیری ( )، یکنواختی پخش (EU)، ضریب یکنواختی (UC) و ضریب تغییرات دبی ( ) در کلیه قطره چکان ها به دست آید. سپس جهت بررسی رابطه دبی – فشار و رابطه دبی – درجه حرارت، آزمایش ها در سایر دماها با فشارهای متفاوت ادامه یافت. نتایج این تحقیق عبارتند از: 1- به لحاظ ضریب تغییرات ساخت، 2 مورد B و F در درجه عالی، 3 مدل B، C و G متوسط و 2 قطره چکان D و E در درجه مرز متوسط و ضعیف قرار گرفتند و در نهایت 2 مورد M و N غیر قابل استفاده بودند. 2- از نظر نسبت تفاوت دبی اندازه گیری شده با دبی اسمی، از قطره چکان های مورد آزمایش 3 مورد B، F و M از نظر کارایی خوب، قطره چکان های نوع C، E و G متوسط و 3 مدل A، D و N غیر قابل قبول بودند. 3- در مورد یکنواختی پخش آب، 4 مورد B، C، F و G در درجه عالی، 3 مورد A، D و E، خوب و 2 قطره چکان M و N در درجه ضعیف بودند. 4- در رابطه با ضریب کریستیان سن، تمامی قطره چکان های A، B، C، D، E، F و G از UC بیش از 70 درصد برخوردار بودند و تغییرات دبی آنها از توزیع نرمال پیروی می کند. اما 2 مورد M و N در دامنه مورد قبول نبودند. 5- از نظر میزان ضریب تغییرات دبی در قطره چکان ها ( )، تغییرات دبی در قطره چکان های نوع B، C و F قابل قبول و در بقیه قطره چکان ها غیر قابل قبول بود. 6- با توجه به تمامی معیارهای کیفیت تولید و یکنواختی پخش قطره چکان های B، C و F که بر اساس ضریب تغی

سیستم های آبیاری قطره ای با اینکه تا به امروز به سطح بالایی از تکنولوژی رسیده اند، ولی اغلب به دلایل متعددی قادر نیستند که فوائد بالقوه و اسمی خود را ارائه کنند. بنابراین با ارزیابی میدانی هرچند وقت یک بار این سیستم ها و پایش وضعیت آن ها، می توان پی به نقاط ضعف و قوت آن ها برده و زمینه بهره برداری بهتر از آن ها با اصلاح و اتخاذ شیوه های جدید مدیریتی فراهم نمود. در این مطالعه 11 سیستم آبیاری قطره ای در استان کردستان انتخاب و مورد ارزیابی قرار گرفت. اندازه گیری ها طبق دستورالعمل اداره حفاظت خاک آمریکا انجام شد. نتایج اندازه گیری ها نشان داد که در بیشتر سیستم ها دبی قطره چکان ها به میزان قابل ملاحظه ای به دلیل نامناسب بودن فشار، گرفتگی و یا ضریب تغییرات بالای قطره چکان ها کمتر از دبی اسمی آن ها است. درصد مساحت خیس شده نسبت به مساحت کل بین 3/8 تا 55 درصد نوسان داشت. یکنواختی ریزش آب در سیستم ها بین 59/16 تا 4/79 درصد متغیر و به عبارتی عملکرد سیستم ها بر مبنای این شاخص در محدوده ضعیف تا متوسط بود. میزان راندمان پتانسیل کـاربرد ربع پایین سیستم ها در محدوده 9/14 تا 5/71 درصد تغییر می کرد به طوری که فقط یکی از مزارع دارای عملکرد متوسط (PELQ بزرگتر از 70 درصد) و بقیه مزارع دارای عملکرد ضعیف بودند. میزان راندمان کاربرد ربع پایین مزارع در محدوده 6/16 تا 3/79 درصد متغیر بود. بر مبنای این شاخص تنها 2 مزرعه دارای عملکرد متوسط و بقیه مزارع دارای عملکرد ضعیف بودند. از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم ها می توان به نامـناسب بودن فشار سیستم ها، اختلاف فشار در سیستم، گرفتگی قطره چکان ها، ضریـب تغییرات ساخت بالای قـطره چکان ها و مـدیریت ضعیف بهره برداری از سیستم ها اشاره نمود.

افزایش راندمان آبیاری یکی از اصول اساسی در توسعه بخش کشاورزی است. هدف از ارزیابی ارائه راهکار مناسب جهت افزایش راندمان آبیاری و کاهش تلفات آب به صورت نفوذ عمقی است. این پژوهش بر روی سه مزرعه به نام های A، B و C از مزارع دشت زرینه رود میاندوآب واقع در واحد عمرانی چهار انجام شد. مزارع به روش آبیاری نواری انتها بسته آبیاری می شدند و محصول آن ها یونجه بود. در مزارع A و B سه آبیاری متوالی و در هر آبیاری سه نوار مورد ارزیابی قرار گرفت. در مزرعه C دو آبیاری متوالی و در هر آبیاری سه نوار ارزیابی شد. ارزیابی ها در ماه های شهریور و مهر سال 1388 انجام گردید. جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مزارع از سه نقطه ابتدا، وسط و انتهای نوارها از سه عمق 0- 5/0، 5/0-1 و 1-5/1 متری، نمونه خاک تهیه گردید. برای مشخص شدن وضعیت رطوبتی خاک از ابتدا، وسط و انتهای نوارها با توجه به عمق ریشه گیاه از اعماق مذکور یک روز قبل از آبیاری و 48 ساعت بعد از آبیاری بوسیله مته، نمونه خاک تهیه شد. در روز آبیاری از W.S.C فلوم تیپ 4 جهت اندازه گیری دبی ورودی به نوارها استفاده شد و آمارهای پیشروی و پسروی نیز تعیین گردید. جهت تعیین معادلات نفوذ کاستیاکف- لوئیز از روش موازنه حجمی استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که، میزان راندمان کاربرد در مزارع A و B، به ترتیب 61/88 و 07/95 درصد و راندمان نیاز آبیاری 21/90 و 82/92 درصد با سطح کفایت به ترتیب 59/59 و 87/65 درصد بود. در مزرعهC راندمان کاربرد 59/51 باراندمان نیاز آبی 100 درصد در سطح کفایت 100 درصد بوده است. در مزارعی که دسترسی آسان به آب شبکه آبیاری و زهکشی ندارند آبیاری دیرتر از زمان نیاز گیاه به آب و با اعمال کم آبیاری انجام گرفته بود. یکی از دلایل پایین بودن راندمان در مزارعی که دسترسی آسان به آب شبکه را دارند عدم تحویل آب به صورت حجمی است. در مزارع مورد ارزیابی ضعف مدیریتی آبیاری عمدتاً ناشی از سه عامل عدم آگاهی زارعین از وضعیت رطوبتی خاک و تشخیص زمان مناسب آبیاری، عدم تناسب آب کاربردی با میزان مورد نیاز برای سطح زیر کشت و ضعف برنامه ریزی آبیاری می باشد. استفاده از دبی 5/12 الی 5/13 لیتر در ثانیه برای منطقه فوق مناسب می باشد و نتیجه شد که راندمان کاربرد تحت تاثیر کمبود واقعی رطوبت در خاک قرار دارد.

راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی در بیشتر کشورهای جهان پایین است. هر پروژه می بایست پس از طراحی و اجرا مورد بررسی قرار گرفته و کارایی و عملکرد آن تحت شرایط مزرعه، بررسی گردد. با ارزیابی عملکرد سیستم های آبیاری، بسیاری از نقاط ضعف آن ها نمایان می شود. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی چگونگی طراحی و بهره برداری سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت اجرا شده در دشت کوهدشت در استان لرستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت کوهدشت به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (CU)، یکنواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (PELQ)، راندمان کاربرد ربع پایین (AELQ)، تلفات تبخیر و باد (WDEL)، تلفات نفوذ عمقی (DP) و کفایت آبیاری (ADirr) استفاده گردید. مقادیر متوسط این پارامترها برای 10 مزرعه ارزیابی شده به ترتیب 84/70 ، 64/43 ، 85/46 ، 01/38 ، 77/8، 02/31 و 66/64 درصد به دست آمد. کلیه سیستم ها دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد. در 4 سیستم از 10 سیستم مورد ارزیابی آبیاری کامل صورت گرفته و در بقیه مزارع یه علت وقوع پدیده کم آبیاری، راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و استفاده بیش از یک آبپاش بر روی لوله فرعی آبیاری، علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است. به علت پایین بودن یکنواختی توزیع آب، در بعضی از سیستم ها ضمن وجود میزان زیادی نفوذ عمقی، کفایت آبیاری نیز پایین بوده است. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که اگرچه در بسیاری از موارد مشکلات طراحی و اجرایی وجود داشته است اما سهم بزرگی از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت کوهدشت، مدیریت و بهره برداری ضعیف از این سیستم ها می باشد.

اجرای موفق سیستمهای آبیاری تحت فشار در یک منطقه تابع عواملی از قبیل شرایط اقلیمی، کیفیت آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، نوع محصول و عوامل اقتصادی- اجتماعی می باشد. منظور از پتانسیلیابی برای اجرای سیستم آبیاری تحت فشار، انجام بررسیهای لازم در ارتباط با وضعیت عوامل فوق میباشد. در این تحقیق روشی برای امتیازدهی به عوامل تاثیرگذار در انتخاب سیستمهای آبیاری تحت فشار، بسط و ارائه شده است. در این روش میزان تاثیر عوامل مختلف با استفاده از ارقام صحیح +3 ) تا ( 3-) در 7 درجه امتیازگذاری میشوند. به منظور تاثیر بیشتر عوامل مهمتر و یا جلوگیری از ) اثرگذاری یکسان عوامل با درجه اهمیت متفاوت، ضریبی به عنوان وزن هر عامل، لحاظ گردیده است. این ضریب بر اساس شرایط پروژه با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی تعیین میشود. با تلفیق این وزن در لایههای اطلاعاتی وارد شده ضرب شده است. ،GIS فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه امتیاز نهایی، از جمع جبری امتیازات به دست آمده هر عامل برای هر منطقه به دست میآید. این امتیاز در واقع پتانسیل استفاده از هر یک از سیستمهای آبیاری تحت فشار میباشد. در تحقیق حاضر پتانسیل یابی سیستمهای آبیاری تحت فشار برای 12165 هکتار از اراضی پایاب سد در دست مطالعه باباخان، واقع در شهرستان بیجار استان کردستان انجام شده و نتایج به صورت نقشههایی که در آن امتیازات هر منطقه از محدوده طرح برای هر یک از سیستمهای آبیاری تحت فشار نشان داده شده است، ارائه شد. نتایج این تحقیق نشان داد که: 1- از مجموع 12165 هکتار اراضی پایاب سد باباخان، 4598 هکتار برابر با 37 درصد آن برای آبیاری بارانی مناسب تشخیص داده شد. 2- کلیه اراضی مورد مطالعه برای آبیاری قطرهای مناسب بوده و هیچگونه محدودیتی نداشت. 3- در محدوده مناسب آبیاری بارانی، از بین سیستمهای کلاسیک ثابت، آبپاش متحرک، کلاسیک نیمه متحرک، لوله چرخدار، ارابهای، عقربهای، خطی و سیستم آبیاری قطرهای، سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت آبپاش متحرک بالاترین امتیاز را کسب نمود. 4- سیستم آبیاری بارانی لوله چرخدار در اولویت دوم و در اولویتهای بعدی به ترتیب، عقربهای، خطی، کلاسیک نیمه متحرک، ارابهای و کلاسیک ثابت قرار گرفتهاند. 5- اولویتبندی مناطق بر اساس امتیازبندی برای اجرای سیستمهای مذکور انجام شد. 6- از مجموع 6000 هکتار اراضی 48 درصد آن / پیشنهادی مش

دقت در طراحی و بهره برداری صحیح از سیستم های آبیاری بارانی برای توسعه و بهبود کیفی آنها بسیار ضروری است. همچنین سازگاری این سیستم ها با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور حائز اهمیت می باشد. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی و مقایسه سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت و چرخدار اجرا شده در دشت قروه واقع در استان کردستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی (5 کلاسیک ثابت، 5 لوله چرخدار) دشت قروه به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (CU)، یکنواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (PELQ)، راندمان کاربرد ربع پایین (AELQ) استفاده شده است. مقادیر متوسط این پارامترها برای 5 مزرعه ارزیابی شده سیستم کلاسیک ثابت به ترتیب 88/66 ، 06/50 ، 8/44 ، 32/46 ، 44/40 درصد و همچنین برای 5 مزرعه لوله چرخدار به ترتیب 82/84، 17/78، 15/67 و 09/64 به دست آمد. بیشتر سیستم های کلاسیک دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد وهمچنین بیشتر سیستم های لوله چرخدار از این حیث در توصیه شده قرار داشتند. همچنین به علت کم آبیاری، به جز در 3 مورد از کلیه مزارع دو سیستم، در بقیه مزارع راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب بعضی از سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و کاربرد آبپاش هایی با مشخصات و مدل های متفاوت نیز علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است از مقایسه نتایج دو سیستم موجود (کلاسیک ثابت و چرخدار) برای دشت قروه می توان این نتیجه را گرفت که در مزارعی که شرایط لازم برای بهره برداری صحیح از سیستم های چرخدار وجود دارد، با توجه به یکنواختی و راندمــان بالای این سیستم و همچنین نقاط قوت آن، در صورت بهره برداری صحیح کشاورز و مهار مطمئن آن در برابر باد، احــداث سیستم های چرخـدار به جای سیستم های کلاسیک ثابت بهتر می باشد.

استفاده از روش انعکاس سنجی حوزه زمانی TDR اخیراً به عنوان روشی غیرمخرب و سریع در تعیین رطوبت حجمی خاک شناخته شده است. کاربرد TDR نیاز به کالیبراسیون بر اساس ثابت دی الکتریک و رطوبت حجمی ارائه شده به دستگاه دارد. در این میان روابط تجربی متعددی بین ثابت دی الکتریک دستگاه و رطوبت حجمی منتشر شده که این معادلات بدون در نظر گرفتن تمامی خصوصیات خاک می باشند. هدف از این تحقیق بررسی دقت مدل های ارائه شده برای خاک های حاوی ماده آلی می باشد. این تحقیق در شرایط آزمایشگاهی در سه نوع خاک با بافت سبک، متوسط و سنگین و پنج سطح ماده آلی (5/0، 2، 5/3، 5 و 5/6 درصد) شامل کود لاشبرگ و در سه تکرار در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. در این تحقیق، از مدل های تاپ و همکاران (1980)، ترکیبی (1990)، مالیکی و همکاران (1996)، راس و همکاران (1992) و اولسزوک و همکاران (2004) استفاده شد. توانایی برآورد رطوبت حجمی هر یک از مدل ها با معیارهای جذر متوسط مربع خطا (RMSE) و خطای نسبی (RE) بررسی گردید. نتایج نشان داد که مدل تاپ و همکاران (1980)، مالیکی و همکاران (1996)، و اولسزوک و همکاران (2004)، به ترتیب با ضریب همبستگی 85/0، 84/0 و 84/0 کمترین خطا و مدل ترکیبی (1990) و راس و همکاران (1992) بیشترین خطا را در برآورد رطوبت خاک داشتند. همچنین در این مدل ها با افزایش درصد ماده آلی و درصد رس، میزان خطای برآورد رطوبت خاک افزایش یافت.

بیشترین سهم اجرای طرح های آبیاری تحت فشار را در استان کردستانشهرستان های قروه و دهگلان با اجرای بیش از 14000 هکتار به خود اختصاص داده اند. با توجه به عدم ارزیابی سیستم های آبیاری بارانی لوله چرخــدار در دشت دهــگلان، به صورت کاملاً تصادفی 10 مزرعه از میان مزارع مجهز به سیستم لوله چرخدار انتخاب شدند. در هر یک از مزارع مذکور نمونه های آب و خاک جهت تعیین پارامترهای لازم تهیه شدند. همچنین اندازه گیری های مربوط به سیستم آبیاری از قبیل اندازه گیری فشار، دبی و یکنواختی انجام گرفت. در هیچ یک از مزارع مورد مطالعه، محدودیتی در کیفیت آب وخاک مشاهده نگردید. متوسط پارامترهای راندمانپتانسیل ربع پایین و راندمان کاربرد ربع پایین، ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع عبارت بودند از: 58/64 درصد، 39/56 درصد، 57/80 درصد و 12/72 درصد. متوسط راندمان پتانسیل ربع پایین و ضریب یکنواختی 42/0 درصد و 43/0 درصد از مقادیر توصیه شده پایین تر هستند که با توجه به نقش بهبود دهنده خاک قابل اغماض هستند. توزیع یکنواختی در حدود توصیه شده قرار دارد و راندمان کاربرد ربع پایین سیستم به دلیل آبیاری بیش از حد در پنج مزرعه از مجموع 10 مزرعه از مقدار پتانسـیل خود کمتر شده که قـابل اصـلاح است. عمـده ترین ضعف سیستم های لوله چرخدار در دشت دهگــلان شکستگی و جابجایی سیستم ها در برابر باد می باشد. در مجموع با توجه به آمار فوق وضـعیت سیستم های لوله چرخدار در دشت دهگلان مطلوب ارزیابی می شود. از مجموع 10 سیستم ارزیابی شده، راندمان پتانسیل ربع پایین در چهار مزرعه از حدود توصیه شده کمتر بود که با بررسی تغییرات راندمان پتانسیل ربع پایین در فواصل استقــرار متفـاوت، مشاهده شدکه بیشترین تغییر در دو فاصله متنـاوب استقرار از 18 متر به 15 متر رخ می دهد.در این پژوهش علاوه بر اهداف اصلی آن که تعیین پارامترهای ارزیابی سیستم های چرخدار منطقه دهگلان بودند، به بررسی تعیین مناسب ترین تابع توزیع جهت پیش بینی ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع نیز پرداخته شـد. نتایج حاصـل حاکی از آن است که در فاصله هـای استقرار 9، 12، 15، 18 و 21 متر و در کل داده های 5 حالت مذکور، توزیع نرمال بیشترین دقت را در پیش بینی ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع دارا می باشد. در تمامی حالات مذکور هر سه توزیع مورد بررسی (بتا، نرمال و یکنواخت) از دقت بیشتری در پیش بینی ضریب یک

دقت در طراحی و بهره برداری صحیح از سیستم های آبیاری بارانی برای توسعه و بهبود کیفی آنها بسیار ضروری است. همچنین سازگاری این سیستم ها با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور حائز اهمیت می باشد. لذا هدف از این پژوهش، ارزیابی چگونگی طراحی و بهره برداری سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت اجرا شده در دشت دهگلان در استان کردستان می باشد. برای این منظور 10 سیستم آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان به طور کاملاً تصادفی و از بین سیستم هایی که حداقل یک فصل زراعی از بهره برداری آنها سپری شده بود، انتخاب شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ارزیابی سیستم های آبیاری فوق از معیارهای ضریب یکنواختی کریستیانسن (CU)، یکنواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین (PELQ)، راندمان کاربرد ربع پایین (AELQ)، تلفات تبخیر و باد (WDEL)، تلفات نفوذ عمقی (DP) و کفایت آبیاری (ADirr) استفاده گردید. مقادیر متوسط این پارامترها برای 10 مزرعه ارزیابی شده به ترتیب 04/66 ، 62/50 ، 8/44 ، 78/43 ، 22/11، 01/25 و 68 درصد به دست آمد. کلیه سیستم ها دارای راندمان کاربرد پایین بودند و یکنواختی توزیع در آنها کمتر از مقادیر توصیه شده کلر و مریام می باشد. همچنین به علت کم آبیاری، به جز یک مورد، در بقیه مزارع راندمان واقعی و راندمان پتانسیل کاربرد برابر بوده است. طراحی و اجرای نامناسب سیستم های مورد مطالعه مهمترین دلیل پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد تشخیص داده شد. از نامناسب بودن فشار می توان به عنوان مهمترین این عوامل نام برد. همچنین، استفاده هم زمان از تعداد آبپاش زیاد و کاربرد آبپاش هایی با مشخصات و مدل های متفاوت نیز علت اصلی پایین بودن ضریب یکنواختی و یکنواختی توزیع در این سیستم ها بوده است. به علت پایین بودن یکنواختی توزیع آب، در بسیاری از سیستم ها ضمن وجود میزان زیادی نفوذ عمقی، کفایت آبیاری نیز پایین بوده است. به طور کلی نتایج این پژوهش نشان داد که اگرچه در بسیاری از موارد مشکلات طراحی و اجرایی وجود داشته است اما سهم بزرگی از دلایل پایین بودن عملکرد سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان، مدیریت و بهره برداری ضعیف از این سیستم ها می باشد.