محمد رضا عزیزی پور

قرآن کتاب هدایت انسانها در همه‌ی اعصار است پهنه‌ی زمین و گستره‌ی زمان حوزه‌ی نورافشانی این خورشید همیشه تابان است: قرآن بر اساس قانون اساسی اسلام برای هدایت فردی و اجتماعی انسان و رساندن او به بلندای سعادت و زندگی توام با عزت و سرافرازی بر پیامبر رحمت نازل گشت. شاعران و نویسندگان در آثار و نوشته‌های خود از آیات قرآن و احادیث به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم بهره برده‌اند: با دقت و تامل در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان در ادبیات عربی تاثیر پنهان و آشکار الفاظ زیبای قرآنی را می‌توان دریافت شاعران و نویسندگان در آثار خود آیات قرآن را به گونه های مختلفی همچون اقتباس, تضمین تحلیل و تناص بکار گرفته‌اند. یکی از این شاعران دکتر ایمن علی حسین العتوم شاعر و نویسنده‌ی بزرگ اردنی در ادبیات معاصر است: وی در سال 1972 در خانواده‌ای مسلمان و فرهنگی دیده به جهان گشود پدرش بر شخصیت و گرایشات سیاسی اجتماعی فرهنگی دینی و ادبی او تاثیر بسیار زیادی داشته است. وی آثار و تالیفات متعددی دارد که با زبانی ساده و فصیح نوشته است: او علاقه‌ی زیادی به لغات قرآنی دارد و این مساله از اسم روایاتش مشخص است. پایان‌نامه‌ی حاضر با روش تحلیلی توصیفی بر آن است تا شیوه‌های کاربرد قرآنی را در دو رمان یسمعون حسیسها و رمان رووس الشیاطین شناسایی و رابطه بینامتنی آیات قرآنی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. نتیجه نشان می‌دهد بینامتنی به کار رفته در هردو رمان به ترتیب نفی جزئی یا اجترار, نفی متوازی امتصاص , و نفی کلی یا حوار. بیشترین بینامتنی موجود در هردو رمان نفی جزئی اجترار است.

مفهوم روانشناختی نارسیسیسم یا خودشیفتگی جلوهای بسیار آشکار و پر تکرار در اشعار عُمَربن ابی ربیعه و خاقانی دو شاعر از دو دیار مختلف دارد. این پژوهش تلاش می کند ضمن ارائه تعریفی واضح از معنای خودشیفتگی و تحلیل عوامل پیدایش آن در شخصیّت و ادبیات عمربن ابی ربیعه و خاقانی، سطوح متعدد این معنا را در اشعار آن ها تحلیل کند. عُمَربن ابی ربیعه و خاقانی در شعرخویش پدیده خودشیفتگی را به گونه ای مبسوط، هنرمندانه و با برنامه جای داده اند و شخصیت حقیقی و هنری خود را ستوده اند. بر این اساس، این پژوهش در سه سطح مختلف از مفهوم خودشیفتگی را در اشعار آن ها نظاره کرده و نمونه های مرتبط با هر یک را مورد مطالعه قرار داده است. این سه سطح به ترتیب عبارت اند از: خودشیفتگی فردی، خودشیفتگی در برابر مردم عادی، و خودشیفتگی در برابر منتقدان. براساس این دسته بندی، هر دو شاعر به موازات تشدید مخالفت مخاطب، سطح خودشیفتگی خود را افزایش می دهند.

نگرش و انگیزش تحصیلی و شغلی دانشجویان از مهمترین چالش های دانشگاه ها محسوب می شود که بر برونداد سیستم های آموزشی بسیار اثرگذار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نگرش و انگیزش تحصیلی و شغلی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عرب نسبت به یادگیری زبان عربی است، انجام شد. این پژوهش از نوع مطالعات تحلیلی ـ مقطعی است. که در آن از روش نمونه ی در دسترس جهت گردآوری داده ها استفاده شد. تعداد 127 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی در این پژوهش شرکت داشتند که پرسشنامه های مورد نیاز را در میان آنها پخش و نگرش و انگیزش تحصیلی و شغلی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عرب نسبت به یادگیری زبان عربی آن ها مورد ارزیابی قرار گرفته شد. این پژوهش در پی آزمون یک فرضیه اصلی و هشت فرضیه فرعی با استفاده از نرم افزار SPSS و یافتن پاسخی برای بررسی چگونگی تاثیر نگرش و انگیزش به وضعیت تحصیل و وضعیت اشتغال در آینـده نسبت به یادگیری زبان عربی باتوجه به تئوری های دیوید مک کللند، فردریک هرزبرگ، هنری مورای و .... مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت نتیجه ذیل حاصل گردید: بیشتر دانشجویان از نگرش و انگیزش تحصیلی و شغلی بالایی نسبت به یادگیری زبان عربی برخوردارند. به این دلیل که نتایج ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره نشان دهنده رابطه مثبت معنادار بین سه متغیر مورد نظر است. همچنین یافته ها نشان داد که بین نگرش و انگیزش تحصیلی و شغلی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی و جنسیت، وضعیت تاهل رابطه ای وجود ندارد و دلیل آن را هم می توان به عدم ارتباط یادگیرندگان با فرهنگ و زبان و مردم آن جامعه دانست و یادگیرندگان زبان را فقط در سطح آموزش در اختیار دارند. اما در مورد متغیر سن یافته های پژوهش نشان داد بین نگرش تحصیلی و شغلی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی و سن رابطه معنادار وجود دارد، علت احتمالی آن را می توان افزایش آگاهی دانشجویان نسبت به رشته تحصیلی و مواجهه با انگیزاننده های مثبت دانست اما در مورد سن و انگیزش رابطه معنادار نبود.

آسیب شناسی آثار پژوهشی به خصوص پایان نامه ها، یکی از ضرورت های عصر حاضر به شمار می آید که می تواند نواقص و ضعف های پایان نامه ها را از لحاظ موضوع و روش و محتوا نمایان سازد و علاوه بر آن، راهکارهائی ارائه شود تا این نواقص به حداقل ممکن برسند. پژوهش حاضر به دنبال این است تا با بررسی پایان نامه های گروه عربی دانشگاه کردستان از سال 1380 تا سال 1396، آسیب ها و کاستی های آن را از لحاظ موضوع و روش تحقیق و محتوا مورد بررسی قرار دهد و پیشنهادهایی جهت اصلاح این ضعف ها ارائه گردد. اثر حاضر با روش تحلیل محتوا به نگارش درآمده است؛ ابتدا با مطالعۀ کتاب ها و منابع مرتبط با روش تحقیق، نکات اصلی و لازم برای نگارش یک پایان نامه گرد آوری شد، سپس بر اساس اصول و قوانین موجود در کتاب های روش تحقیق، پایان نامه های رشتۀ زبان و ادبیات عربی مورد ارزیابی قرار گرفت و آسیب های آن مشخص شد. در بررسی های صورت گرفته مشخص شد که دانشجویان در زمینۀ انتخاب موضوع، انتخاب روش تحقیق و نگارش محتوا دارای اشکالاتی هستند. در زمینۀ انتخاب موضوع به آسیب هایی چون؛ انتخاب موضوع های تکراری، تقلیدگرایی، و انتخاب موضوعات کلی می توان اشاره کرد. در زمینۀ انتخاب روش تحقیق هم دچار آسیب هایی بودند که مهم ترین آن عدم اشاره به روش های به کار گرفته شده در طول مسیر پژوهشی است. یکی دیگر از آسیب های این بخش عدم انتخاب روشی متناسب با مسالۀ پژوهشی می باشد. در قسمت آسیب شناسی محتوای پایان نامه هم با مواردی چون کپی برداری زیاد مطالب دیگران، نقل قول های غیر معقول، و عدم بهره گیری از منابع اصیل و معتبر مواجه شدیم.

در این پژوهش سعی شده است پس از تعریف لهجه و ذکر اجمالی انواع در عهد قدیم و جدید به صورت جداگانه به لهجه ی مصری بپردازیم در بررسی لهجه ی مصری چگونگی شکل گیری و عوامل موثر در آن را بیان نموده سپس گزیده ای از قواعد و ضوابط موجود در لهجه ی مصری را با اتخاذ از کتاب المعجم الکبیر نوشته ی احمد تیمور ذکر کرده ایم، آنگاه به ضرب المثل و بیان تعاریف لغوی و اصطلاحی ارائه شده در مورد آن پرداخته و از میان آن ها یکی را ترجیح و در ادامه اهمیت مثل و بررسی آن را نیز با ذکر ادله از قرآن و سنت و سخن بزرگان به اثبات رسانده-ایم سپس ویژگی ها و وجه تمایز امثال را با هدف جدا سازی امثال از سایر شبه مثل ها و آگاهی بیشتر از امثال بیان و تقسیم بندی امثال بر اساس شکل ظاهری و در شان ورود و موضوع آن ها با اتخاذ از کتاب الامثال العربیه تالیف دکتر قطامش روی آورده ایم. در ادامه ی پژوهش به ادبیات تطبیقی با ذکر چند نوع از تعاریف ارائه شده پرداخته ایم و پس از ذکر اهمیت ادبیات تطبیقی دست به ذکر مکاتب و رویکردهای مختلف ادبیات تطبیقی و توضیحاتی در این باب داده ایم. فصل بعدی که عمده ی مطالب ما را در بر می گیرد به ذکر ضرب المثل های لهجه ی مصری و معادل آن در زبان فارسی اختصاص دارد با این توضیح که ابتدا مثل را بر مبنای کتاب الامثال الشعبیه المصریه نوشته سامیه عطاالله را ذکر و به ترجمه و شرح آن پرداخته ایم و اگر مثل های مشابه با آن در زبان فصیح یا لهجه یافته شده اضافه نموده ایم آنگه از میان نظم و نثر عربی برخی شواهد مناسب با مثل را افزوده ایم، در نهایت معادل آن را در زبان فارسی با ذکر شواهدی از نظم و نثر آورده ایم و در فصل پایانی به نتیجه گیری از این پژوهش چند ساله پرداخته ایم.

ادبیات داستانی در سالهای معاصر پیشرفت مشهودی داشت، و انواع مختلفی از آن منشعب شده اند: بزرگترین آنها رمان وکوچکترین وجدیدترین آنها "داستان مینیمال" یا "داستان بسیار کوتاه کوتاه" است. در ابتدا و آغاز نوع داستانی مینیمال، قصههای نوشته شده در این زمینه در مجلهها و روزنامههای چاپ شده منتشر میگردید، ونظریههای مختلفی در مورد ریشههای آغازین این نوع داستانی وجود داشت، که این نظریهها در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت. همزمان با پدیدار شدن اینترنت داستان مینیمال به شکل گستردهای منتشر شدند، و قصههای نوشته شده در گروهها و وبلاگها و شبکههای مجازی عرضه میشد، و در همان جا بدست ادیبان و ناقدان بزرگ مورد مناقشه و بررسی قرار میگرفت. بعضی از عناصر و ویژگیها هستند که وجود آنها در متن داستانی الزامی است، تا بتوان عنوان "داستان مینیمال" را بر آنها گذاشت. همچنین نظرات مختلفی بر این عناصر وجود دارند که در این تحقیق مهمترین آنها ذکر می شوند مانند: وحدت و یگانگی فکر وموضوع، پارادوکس، تراکم و فشردگی کلمات، جملات فعلیه. در این تحقیق به چگونگی نمایان شدن این عناصر در داستانهای دو داستان نویس اشاره خواهد شد، واینکه چگونه وجود این عناصر باعث شده که متن داستانی آنها در سطح ادبی و زیبایی بالایی قرار گیرد. در این پایاننامه بر روی داستان مینیمال در دو ادبیات اهوازی و مغربی تمرکز خواهد شد. دو ادبیاتی که در طول تاریخ و در گذر عصرهای مختلف نویسندگان و محققان وادیبان بزرگی را تقدیم ادبیات عرب کرده اند. همچنین این پایاننامه محدود به دو داستان نویس خواهد شد: عبد الرحیم التدلاوی از مغرب و داستان پرداز اهوازی سعید مقدم، به علاوه اینکه محتوای داستانهای آنها مورد بررسی قرار خواهد گرفت، واین کار بدون شک دقت و تامل فراوانی را می طلبد تا اینکه محقق توانایی تعمق در داستانهای آنها را داشته باشد. بیشترین تمرکز دو داستان نویس بر روی پدیدههای اجتماعی است، پس در داستانهای خود جامعه و پدیدههای مشهود در آن را ذکر کردند، وآنچه شایستهی اصلاح است را با رمز وتمسخر مورد نقد قرار دادند. التدلاوی در دو مجموعه مورد بررسیش-"الطیور لا تنظر خلفها حین تحلّق" و"رنین الانکسار"-داستان نویسی پسامندرنیسم است، چه از جنبهی بکارگیری مفاهیم و چه از جنبه موضوعات مورد بررسی و شیوهی نقدی که در پیش گرفته. اما سعید مقدم در دو مجموعهاش-"کبریاء" و "حکایت ابی"-از جهت موضوعات و مفاهیم بکار گرفته شده داستان سرایی اجتماعی است، که این از جمله نکات مهمی است که محقق در این پایاننامه که با روش تحلیلی توصیفی انجام شده است، به آن دست یافته است

بی شک ادبیات مانند آینه ای است که با نگریستن در آن می توان به حقایق اجتماعی و سیاسی بسیاری پی برد. همواره میان ادبیات و جامعه رابطه ای مستحکم و ناگسستنی وجود داشته است آثار ادبی در هر دوره اوضاع و احوال اجتماعی سیاسی که در جامعه اتفاق می افتد را بازتاب می کند. به همین دلیل است که ادبیات یکی از بهترین و قابل اطمینان ترین اسناد شناخت وضعیت اجتماعی، سیاسی در جامعه محسوب می شود. عراق کشوری است با پیشینه ای طولانی و آن را مهد تمدن ها و سرزمین ادیان می نامند و به دلیل وجود قومیت ها و ادیان مختلف و برخورداری از ثروت فروان، افزون بر سیاست های نابخردانه حاکمان آن در طول دوران این کشور شاهد ستم ها و جنگ های فراوانی بوده است. رمان فرانکشتاین در بغداد نوشته احمد سعداوی نویسنده معاصر عراق است. او با بهره گیری از اوضاع سیاسی و اجتماعی اخیر عراق به بررسی اوضاع اوضاع کشور عراق می پردازد. «فرانکشتاین در بغداد» رمانی ست که به ساخت محورهای اخلاقی در زمان جنگ می پردازد، و بسیار نمایان است که نویسنده می خواهد به خواننده بگوید که در زمان جنگ نه جنایتکار وجود دارد نه قربانی و همه در داخل خود نمادی از خوبی و بدی اند. سعداوی تصویر واضحی از خیر و شر آدم ها و جنگ را در رمانش نشان می دهد برای هیولای ساخته شده اسمی انتخاب نمی کند و برای هر شخصیت در رمان این هیولا وسیله ای است. برای جنرال سرور «بی نام» فرصتی است برای پیشرفت او در کارها، برای «محمود» سوژه ای است برای خبر و برای ایلیشوا پسری که برای همیشه از دست داده است. احمد سعداوی در این رمان (فرانکشتاین در بغداد) از زبان عامیانه و لهجه ی عراقی بهره گرفته است. در این رساله با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، ابتدا تعاریف و تقسیم بندی های مضامین اجتماعی و سیاسی به عنوان بخش تئوری ارائه شده است و در ادامه، رمان فرانکشتاین در بغداد در دو ساحت انواع مضامین اجتماعی (فقر، زن، جهل، ظلم و ستم ...) و مضامین سیاسی (ضعف حکومت، وطن فروشی، هویت ملی ...) مورد بررسی قرار گرفته است.

تصویرپردازی که یکی از شیوه های هنری موثر در القای آموزه های دینی و پیام های قرآن کریم است و ابزار اصلی اسلوب قرآن کریم است. قرآن با تصاویر حسی و تخیلی، معانی ذهنی و حالات درونی و اتفاقات محسوس را بیان می کند و به تصاویر، حیات و حرکت می بخشد. در نتیجه معانی ذهنی به حرکت مبدل می گردند و حالات درونی به شکل تابلو و مناظر در می آیند سوره شعراء نیز که جز چند آیه از آن از سوره مکی به حساب می آید، دربرگیرنده ی داستان های از انبیای کرام مانند موسی، ابراهیم، نوح، هود، صالح، لوط و شعیب و سرانجام دشمنان ایشان است که می توان پندآموزی و تسلی خاطر پیامبر را در بیان این داستان ها به وضوح دید. در این داستان ها تصویرپردازی های زیبایی به چشم می خورد که در این پژوهش برآنیم تا با استفاده از روش تحلیلی، توصیفی و واکاوی تصاویر هنری این داستان ها به بیان تصاویر هنری کلی و جزئی موجود در این داستان ها بپردازیم تا لایه هایی از اعجاز قرآن کریم را نمایان سازیم

مفهوم شخصیت در آثار ادبی، مانند سایر پدیده های دنیای هنر، درگذر زمان و با عبور از پیچ و خم های زندگی بشر، همواره دستخوش تغییر و تحول بوده است. آن چنان که به اقتضای شرایط اجتماعی و پیشرفت علمی و معنوی بشر، مفهوم آن در آثار ادبی از حالت ابتدایی خود رفته رفته به سطح پیچیده تری از ارتقا یافته است. با شروع جریان "رمان نو" که تمایل نویسندگان به سمت مسائل ذهنی و روانی قهرمان داستان ها معطوف شد، عنصر شخصیت و چگونگی پردازش آن، بیش از بیش مورد توجه نویسندگان قرار گرفت. رمان ساق بامبو نوشته سعود السنعوسی نویسنده معاصر کویت است. او با بهره گیری از شخصیت های مختلف به بازتاب فرهنگ فیلیپین و کویت می پردازد. در ساق بامبو فرهنگ فیلیپینی منطقه شرق آسیا با فرهنگ اسلامی کویت در غرب آسیا در هم آمیخته می شود تا دیگری های این شرقی های متفاوت با همه تکثر و ناهمگونی اش در آینه شخصیت خوزه بازنمایی گردد. البته با تکیه بر شخصیت اصلی رمان نمی توان به درستی جنبه ها ی مهم رمان را کشف کرد. شاید چندان به دور از واقعیت نباشد اگر بگوییم که جلوه های رنگارنگ و پرمعنای رمان می تواند در حاشیه ها و بخش های فرعی داستان خود نمایی کند. از طرفی پیوند عمیق میان کلیت رمان، که عنوان ساق بامبو به نیکی بیانگر جوهر آن است و خوزه قهرمان رمان و در سطوح متفاوت شخصیت هایی فرعی چون میرلا، راشد، غسان و دیوانه های بورکای دیده می شود. فرودستانی که سعود السنعوسی به آن ها اهتمام ورزیده است، گاهی از سر تنگدستی و اجبار حتی حق تملک بر جسم و تن خویش را از دست می دهند و گاهی دیگر به همان اسباب به مناطق دوردست در جستوجوی کار سفر می کنند که در آن جا بسیاری از حقوقشان نادیده گرفته می شود. ساق بامبو از معدود آثاری است که به مساله خویش و دیگری شرقی پرداخته است. در این رمان انسان عرب، برخلاف بسیاری از آثار پیشین، از موضع ضعف با دیگری مواجه نمی شود بلکه برعکس در جایگاه دیگری ثروتمند و قدرتمند قرار می گیرد تا درنگاه سوژه شرقی، قهرمان فیلیپینی رمان، درجایگاه ابژه مورد نقد و بررسی واقع گردد. در این رساله با تکیه بر روش توصیفی_تحلیلی، ابتدا تعاریف و تقسیم بندی های شخصیت به عنوان بخش تئوری ارائه شده است و در ادامه، رمان ساق بامبو مورد واکاوی قرار گرفته است.

چکیده ادبیات هر جامعه ای باز نمودی از شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن جامعه است به خصوص در جوامعی که همواره در معرض استبداد و ظلم پادشاهان و استعمار و استثمار بیگانگان بوده اند و اعتراض به این ظلم و ستم ها نمود بیشتری داشته است. ادبیات عرب سرشار از اشعار شاعران متعهدی است که با زبان استعاره و کنایه سعی در اعتراض به وضع موجود داشته اند. شعر معاصر، تعهد به مسائل اجتماعی و سیاسی انسان را سرلوحه مضامین خویش قرار می دهد و شاعرانی را به تاریخ معرفی می کند که در راستای تصویر مفاهیم سیاسی و اجتماعی و حل مشکلات جامعه می کوشند که از جمله این شاعران علی جعفر العلاق است که در این راستا حرکت می کند. او پیوند سیاست، جامعه و ادبیات را به گونه ای در اشعار خود برقرار کرده است که براستی مخاطب حد و مرز میان آن ها را فراموش کرده و اصولاً متحیر می ماند که او شاعر سنت گراست یا که نوآور و متجدد می باشد.کشور عراق از روزگاران کهن میدان تاخت و تازهای گوناگون بوده است که بدون شک بر فرهنگ و تمدن آن تاثیر گذاشته، حاکمیت امپراطوری عثمانی بر کشور عراق در دو قرن اخیر و نتایج سوء آن، کشور را به سوی آینده ای تاریک سوق داد. بی ثباتی سیاسی، تزویر و تقلب در امورات کشور را می توان از عوامل موثر در عقب ماندگی کشور عراق دانست.هجوم غربی ها، بروز جنگ جهانی اول، شکست امپراطوری عثمانی، حزب بعث، سیاست صدام، حمله آمریکا به عراق و نیز اوضاع اجتماعی نابسامان کشور، زمینه را برای بیدار شدن مردم جهت حل مشکلات جامعه خویش آماده کرد.العلاق به عنوان شاعر معاصر با تکیه بر سبک و سیاق نازک الملائکه و بهره گیری از ذخیره سرشار لغوی آن، موضوعات جدید و تحولات مختلف جامعه را در شکل و شمائلی جدید عرضه کرده است. عصر شاعر از سیاه ترین روزگارانی بود که او در عراق سپری کرده است به همین دلیل شاعر برای آگاه کردن مردم از دام زنجیره های ظلم، بیان افکار و عواطف خود را با توجه به شرایط حاکم بر عراق نه از راه عینی و ملموس، بلکه از طریق اشاره و استفاده از نمادها، برای ایجاد انگیزه و تفکر در ذهن خواننده، در مکتب سمبولیسم مورد توجه است.وی از روحیه ی مقاومت و ظلم ستیزی برخوردار است و با طرح نمادها، نوگرایی در تصاویر شعری، جاندار پنداری در کلمات، استعار و تشبیه، دفاع از خاک و تلاش برای رسیدن به وضع مطلوب را در افراد ایجاد می کند.پژوهش حاضر بر

شخصیت والا پیامبراکرم(ص) به عنوان پرچمدار رسالت الهی همواره کانون مضمون آفرینی و تصویر سازی شاعران عرب و فارس بوده است. این نور پاک زندگانی عقلانی بشر را برای همیشه منورگردانید، و ایشان بهترین مخلوق و دلیل وجود خلقت است و بر همه ی پیامبران فضل و برتری دارد و مدح پیامبر(ص)، همواره در طول تاریخ از موضوعاتی است که مورد توجه و ستایش شاعران صاحب ذوق ادب فارسی و عربی زبان قرار گرفته است؛ و شاعران بنابر ارادت خود به خاندان عصمت و طهارت زبان به مدح آن بزرگواران گشوده اند و با زندگی فردی و اجتماعی تمام مسلمانان گره خورده است به گونه ای که اکثر شاعران دیوان اشعار خود را با مدح این بزرگواران آغاز کرده اند. علامه الجشی یکی از برجسته ترین شاعران معاصر و از علمای بزرگ تشیع است که با آثار منظوم و منثور خود در زمینه های مختلف دینی، آثاری را به جای گذاشته است، در زمینه شعر و ادبیات، سروده هایی را با ذوق و قریحه ناب خود با الگو برداری و تاثیرپذیری از احادیث و روایات تاریخی در وصف پیامبراکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ماندگار ساخته است. این سروده ها شامل مضامینی هم چون: حقیقت محمدی، میلاد پیامبراکرم(ص)، معراج پیامبراکرم(ص)، شفاعت پیامبر اکرم(ص)، برتری پیامبر بر سایر پیامبران، خاتمیت ایشان، شان و منزلت ایشان، مدح اهل بیت(ع)، فضیلت های اخلاقی پیامبر(ص) و در آخر علاوه بر مدح پیامبر(ص) اشعاری در رثای ایشان سروده است و سروش اصفهانی هم یکی دیگر از شاعران بزرگ دوره ی قاجار از پیروان سبک خراسانی است، که دیوان او شامل قصیده، مسمط، مثنوی و ترکیب بند می باشد، که نزدیک به دو هزار بیت از قصاید او در مدایح و مناقب پیامبراکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) سروده شده است. تاثیر آیات و روایات در شعر سروش مخصوصاً در مدایحش فراوان دیده می شود، و اصلی ترین مفاهیم و مضامینی که در مدایح نبوی سروش اصفهانی مطرح شده اند عبارتند از: حقیقت محمدی، میلاد پیامبر، معراج پیامبر، خاتمیت پیامبر، برتری بر سایر پیامبران، معجزات، تولی و تبری، جنگ-های پیامبر(ص)و... اشعاری سروده است. در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی به بررسی مضامین و مفاهیم مدایح نبوی دو شاعر، و وجوه اشتراک و افتراق مدایح دو شاعر پرداخته شده است.

ایلیا ابوماضی شاعر لبنانی و پرآوازه ی معاصر عربی است که در اواخر قرن نوزدهم میلادی دیده به جهان گشود. این شاعر و ادیب، توانست آثار با ارزشی در ادبیات عربی منتشر سازد. ابوماضی که سفرهای زیادی را در زندگی خود تجربه کرد؛ می توان گفت که دارای دو مرحله ی شعری است. مرحله ی اول شعری او همان دوران جوانی اش می باشد که در لبنان و مصر به سر می برد و در این مرحله راه و روش پیشینیان را در پیش گرفته و نوآوری درآن کم است؛ اما مرحله ی دوم شعری با سفرش به آمریکا آغاز گشت و در این دوران که در ادبیات مهجر و انجمن ادبی الرابطه القلمیه رشد یافت، تجدید و نوآوری را در دستور کار خود قرار داد و سعی در دوری و رهایی از قید و بند گذشتگان داشت. با مهاجرت گروه های زیادی از عرب ها به سوی غرب و آمریکا، ادبیاتی جدید به وجود آمد که تاثیرات زیادی از ادبیات غرب و مکتب های آن گرفته بود و در آن به تجدید و نوآوری روی آوردند و از تقلید و انحطاطی که ادبیات عربی را دربر گرفته بود، رهایی یافتند. در این مهجر عربی انجمن های ادبی زیادی تشکیل شدند و از مهم ترین آن ها انجمن الرابطه القلمی و العصبه الاندلسیه می باشند و به رشد و نشر ادبیات عربی که دور از وطن خود بود؛ کمک فراوانی کرد. ابوماضی نیز که از اعضای انجمن الرابطه القلمیه بود از پرچم داران این تحول و نوآوری در خارج از وطن عربی به شمار می رود. از جمله ی نوآوری هایی که در ادبیات مهجر و به خصوص الرابطه القلمیه مورد توجه قرار گرفت، پایبندی به وحدت عضویه (ارگانیک) در قصاید بود و وجود این پدیده را هم می توان از تاثیرات ادبیات رمانتیک غربی و آشنایی ادبا و شاعران عرب با افکار و نقدهای ادیبان غرب دانست. وحدت عضویه یا وحدت ارگانیک قصیده، یعنی اینکه یک قصیده موضوع و مضمون واحدی را در پیش گیرد و یک احساس و عاطفه، بر آن غلبه داشته باشد. در وحدت ارگانیک اگرچه جزئیات موضوع مختلف باشد، باید رشته دقیقی از احساسات و عواطف وجود داشته باشد که جزئیات موضوع را جمع کند و به هم پیوند دهد؛ وحدت ارگانیک در قصیده، این است که برای قصیده آغاز و پایانی وجود داشته باشد و تسلسل افکار، در یک چارچوب احساسی واحدی قرار گیرد و موضوعی جدا از آن موضوع و فکری ناهماهنگ با آن افکار، در موضوع قصیده وارد نشود. این پدیده ی ادبی که در ادبیات عربی تازگی داشت، مورد توجه ی بسیاری از ناقدان و ادیبان عرب قرا

مطالعات سبک شناسی، شیوه ای نو برای پی بردن به زیبایی های هنری و ادبی در لابلای معانی نهفته در متون ادبی می باشد. در واقع این مطالعات در نتیجه ی تحقیقات جدید نقدشناسی و زبان شناسی معاصر بنیان شده است و متون ادبی را با روش های متنوع، متمایز و منحصر به فرد بررسی می کند. از میان انواع بررسی های سبک شناسی؛ سبک شناسی ساختارگرا در صدد بررسی کل سیستم و مطالعه ی آن برای شناخت و تحلیل متن ادبی است و بر اساس آن یک اثر ادبی در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مطالعه می شود تا ارتباط میان سطوح به شناخت کامل تر اثر منجر گردد. قرآن کریم همان طور که از بلاغت تصاویر و زیبایی ترکیبات، ساختار منظم و غنای موسیقایی آن پیداست، بستری گسترده و بی نهایت برای محققان و ادبای فصاحت و بلاغت از همان قرون اولیه اسلامی گشته است و حاصل آن مطالعات بسیاری روی اعجاز قرآن می باشد. سبک شناسی به عنوان دانشی نوین در راستای مطالعات خود، متن قرآن را به عنوان یک اثر ادبی ممتاز و منحصر به فرد مورد توجه ویژه ی خود قرار داده است و سوره-های بسیاری در تحقیقات سبک شناسی به صورت کتاب، پایان نامه و مقاله بررسی شده است. در این تحقیق، سوره زمر، بر اساس شیوه تحلیلی-توصیفی و با رویکرد سبک شناسی ساختارگرا مد نظر قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که این سوره، از نظر آوا و موسیقی، صرف، واژگان و معناشناسی با محتوای مکی سوره، با تاکید بر مفاهیم توحیدی و اعتقادی و در فضای انتزاعی و ذهنی حاکم بر سوره، کاملا انسجام دارد. به لحاظ ساختاری و نحوی نیز، این نتیجه حاصل شد که درک محتوا و معنای کل سوره بسته به درک تک تک اجزاء، جملات و آیات سوره است. همچنین در بررسی سطح بلاغی، مضامین تشبیهات و استعارات با فضای سوره هماهنگ است.

متن قرآن ، نه تنها به جهت مصونیت از آسیب روزگاران برجستگی می یابد بلکه بلاغتی که در این کتاب به نظر می رسد خود یکی دیگر از رموز شگفت آور در تاملات زیبایی شناختی است که یکی از جنبه های زیبایی شناختی قرآن ، هنر تصویرآفرینی می باشد . تصویرسازی ابزار اصلی اسلوب قرآن کریم است . قرآن با تصاویر حسی و تخیلی ، معانی ذهنی و حالات درونی و اتفاقات محسوس را بیان می کند ، وبه تصاویر ، حیات و حرکت می بخشد ، در نتیجه معانی ذهنی به حرکت مبدل می گردند و حالات درونی به شکل تابلو و مناظر در می آیند . سوره مبارکه ی صافات سرشار از تصاویری از طبقات فرشتگان ، صحنه های واقعی از حکایت های رسالت پیامبران از جمله حضرت ابراهیم ، نوح ، لوط ، الیاس و حضرت موسی و نیز احوال مومنان و کافران و اثبات بعث و جزا را ارائه می دهد ؛ به گونه ای که می توان با مطالعه آیات آن شاهد و بیینده تصاویر موجود در آن باشیم . پژوهش حاضر در نظر دارد تا به بررسی برخی از گونه های تصویرآفرینی در این سوره که صحنه هایی زنده و هنری و تابلوهای جذابی را به نمایش می گذارد ، اشاره نماید .

در باب فهم معنای قرآن کریم، در طول تاریخ اندیشه اسلامی، همواره تفاسیر و آراء گوناگونی مطرح شده است. یکی از مهم ترین مباحثی که مفسران و علمای فقه در تفسیر و مطالعه پیرامون آیات قرآنی از دیرباز با آن مواجه بوده اند، پدیده چندمعنایی است که تقریبا از آغاز قرن سوم هجری از مسائل مورد بحث در میان آنان بوده است. وجود چند معنایی در متون ادبی، بر خلاف متون علمی، امری پذیرفته شده و رایج است، اما وجود آن در قرآن کریم مورد اختلاف است. اما در هر صورت بررسی ها و شواهد حاکی از آن است که بیشتر مفسران و اصولیان متقدم و متاخر، موافق چند معنایی در قرآن کریم هستند. مقصود از چند معنایی آن است که یک واژه در متن، عبارت و یا جمله، قابلیت دلالت بر چند معنا را دارا باشد. در کتاب های فقهی و اصولی و در برخی تفاسیر قرآن، از چند معنایی با تعبیر «استعمال لفظ در بیش از یک معنا» یاد می شود، همچنین در حوزه معارف دینی تعبیر چند معنایی یا استعمال لفظ در بیش از یک معنا، عمدتاً در مورد قرآن کریم به کار می رود. اشتمال قرآن بر الفاظی که معانی گوناگونی دارند، باعث پیدایش این مبحث در علم تفسیر شد، یعنی یک کلمه در چند موضع از قرآن، از جهت حروف، حرکت و سکون، یکسان ذکر شود و در هر موضع معنایی دگر دهد. وجود واژگان چند معنا در قرآن کریم نشان دهنده آن است که این کتاب عظیم دارای لایه های مختلف معنایی است، بنابراین فهم دقیق و صحیح بسیاری از واژه ها، منوط به فهم و آشنایی با مساله چند معنایی است. سوره بقره دومین و بزرگترین سوره ی قرآن کریم و تعداد آیات آن 286 آیه است. این سوره جزء سوره های مدنی است. بیشترین احکام فقهی و مسائل اعتقادی اسلام در این سوره است. از آنجا که سوره بقره بزرگترین سوره قرآن کریم است بدین جهت بررسی تمام واژگان چندمعنا در این سوره کاری دشوار می نمود به همین خاطر در این پژوهش سعی بر آن شده است تا آن دسته از واژگانی مورد بررسی قرار گیرند که کاربرد فراوانی در این سوره دارند و ضمناً از وجوه معنایی مختلفی برخوردار هستند. این واژگان عبارتند از: حق، حیاه، خیر، ذکر، رحمه، سبیل، ضلال، فتنه، فساد، فضل، نفس و هدی، که این کلمات در حدود صد آیه از سوره بقره در پرتو تفاسیر مختلف از جمله تفسیر المیزان علامه طباطبایی، تفسیر مجمع البیان، تفسیر نمونه، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، کشاف، بحر المحیط، التحریر و التنویر و .

ادبیات تطبیقی از پایه های نقد جدید ادبی به شمار می آید که زمینه را برای خروج ادبیات بومی از انزوا و عزلت فراهم کرده و آن را در معرض افکار و اندیشه ها قرار می دهد. غزل یکی از انواع شعر غنایی است که مضمون عشق در آن به گونه ای بارز به کار گرفته شده است. عشق نیز در زندگی صفی الدین حلی و سعدی شیرازی جریان دارد و هر کدام به نوعی از آن بهره می برند. در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا با به کارگیری شیوه ی تحلیل محتوا با رویکرد ادبیات تطبیقی مضامین عشق را در اشعار این دو شاعر بررسی نمود. نتایج نشان می دهد اگر چه حلی در میدان غزل گام نهاده و طبع خویش را آزموده اما نمی توان او را در این عرصه شاعری موفق قلمداد کرد و باید در مجال مدح و فخر جنبه ی شاعری او را جست. غزلیات شاعر سطحی و ساده می باشد که گاهی از حیث فنی نیز سقوط میکند. از طرف دیگر بیشتر غزلیات شاعر در شاخه ی مذکر آن و در وصف غلامان ترک میباشد که در پاره ای از موارد مغایر با ارزش های اخلاقی است. سعدی شیرازی از نوادر شعر فارسی و از غزل سرایان بزرگ قرن هفتم میباشد که با ظرافت و صراحت ویژه ای به سرایش غزلهای عاشقانه دست زده است.او بی هیچ پرده پوشی ای به مسئله عشق انسانی میپردازد و از توصیف زن و اندامهای او چشم پوشی نمیکند. پاره ای از ناقدان و سعدی شناسان از عشق او توصیفی مادی و زمینی دارند اما گروهی دیگر، غزلیات او را عرفانی تحلیل کرده و آن را در زمینه ادبیات عرفانی به شمار می آورند. شعر سعدی به خاطر محیط متنوع شیراز زیبا و دلنشین است، آرایه های بلاغی در غزل او فراوان است. صفی الدین حلی و سعدی شیرازی در پاره ای از عناصر و تصاویر دارای اشتراک و در برخی دیگر دارای اختلاف می باشند که این اختلاف به خاطر محیط جغرافیایی و فرهنگی دو شاعر است.

ساختار گرایی در دهه ی 1960م، تحت تاثیر نظریه ی زبانی فردینان دو سوسور شکوفا شد. آن ها در پی تدوین دستور زبان داستان بودند از این رو، به جای مشغول شدن به ظاهر متن، ساختار ها ی پنهان آن را در نظر می گرفتند. این شیوه جدید در بررسی داستان، علم ادبی کاملا جدیدی به نام روایت شناسی را بینان گذاشت؛ که به معنای مطالعه ی نظری روایت است. آن ها درصدد کشف الگو ها ی روایی بودند که برای تمام ساختار ها ی روایی قابل صدق باشد، و مهم ترین پژوهشی که در این زمینه انجام شد کار ولادیمیر پراپ بود. او نتیجه گرفت که، قهرمانان و شخصیت ها ی داستان به ظاهر متفاوت هستند ولی کارکرد ها ی آن ها نسبتا ثابت است. گرماس پژوهش پراپ را در سطحی گسترده تر مبنا قرار داد و به جای هفت دسته-ی شخصیت ها ی پراپ، سه دسته الگوی دوتایی: کنشگر/ هدف، کنشگزار/ کنش پذیر، کنش یار/ ضد کنشگر را پیشنهاد کرد؛ و سی و یک کارکرد پراپ را به سه زنجیره روایی (اجرایی، میثاقی، انفصالی) تقلیل داد. گرماس معتقد است که الگوی کنشی او برای تمامی روایت ها قابل انطباق است. پژوهش حاضر بر آن است که با تکیه بر روش تحلیلی-توصیفی شخصیت ها ی مجموعه داستان "ارض البرتقال الحزین" غسان کنفانی را بر اسا نظریه کنشی گرماس مورد برسی و تحلیل قرار دهد و در پایان می توان گفت که الگوی کنشی گرماس در تحلیل شخصیت ها ی داستان ها موفق بوده و داستان ها از ساختار روایی منسجمی برخوردار است.

نمایشنامه یکی از انواع ادبی است که در طول تاریخ، از زمان یونان قدیم تا کنون همواره از جایگاه والایی بر خوردار بوده و مورد توجه نویسندگان و ادیبان بسیاری قرار گرفته است از آنجا که شخصیت مهمترین عنصر نمایشنامه و محور حوادث آن میباشد بنایراین نقش اساسی و حیاتی در ساختار و پیشبرد آن بر عهده دارد به دنبال این امر شخصیت پردازی نیز اهمیت فوق العاده ای در دنیای ادبیات پیدا کرده است؛ تا جایی که تنها از این طریق می توان به شگرد های نویسنده و اهداف او دست یافت. «هاروت و ماروت» از مهترین نمایشنامه های تاریخ "علی احمد کثیر" است که داستان آن از سوره ی بقره اقتباس شده است. اما نویسنده کارکرد وارانه ای از شخصیت های اصلی و قرآنی ارائه می دهد. این نویسنده توانا سعی نموده است تا مشکلات جامعه اسلامی را به تصویر بکشد و راه حل مناسبی برای مقابله با آن ها ارائه می دهد. در این پایان نامه که بر اساس شیوه ی توصیفی_تحلیلی انجام شده است، مشاهده می شود باکثیر از شخصیت های متنوع و گوناگونی استفاده نموده است تا به بررسی و مقایسه دو اندیشه و عقیده متضاد یعنی یکتا پرستی و بت پرستی بپردازد و همین به جذابیت آن و توجه بیش تر مخاطب افزوده است. واکنش و بر خورد بازیگران با خصوصیات روانی اجتماعی و اخلاقی جامعه همسو است. در این پایان نامه سعی شده است تا علاوه بر بررسی عنصر شخصیت و شیوه پردازش آن ، به نقد و تحلیل تفکر و اندیشه حاکم بر نمایشنامه پرداخته شود و مشخص گردد که پیام نمایشنامه چیست و با کثیر در کجا مرتکب اشتباه شده و از اندیشه اسلامی و قرآنی دور شده است .

تامل و تامل گرایی به عنوان تفکر عمیق یکی از ویژگی های ادبیات مهجر است و میخائیل نعیمه ادیب مشهور عرب در مهجر شمالی و یکی ار بنیان گذاران "انجمن قلم" در آمریکا، شناخته شده و بیش از دیگران این مسئله و موضوعات مربوط به آن از جمله: تامل در هستی، طبیعت، مرگ و زندگی را منعکس کرده است. دیوان شعر وی و نیز آثار متنوع نثری او متضمن تاملات عمیق اوست. تقریبا بر همه ی آثار و تالیفات او اندیشه های صوفیانه و عقیده ی وحدت وجود سایه افکنده است. او همچنین به تامل در طبیعت می پردازد به گونه ای که طبیعت و هستی را وسیله ی ارتقا ی انسان، رسیدن به معرفت الهی و شناخت خود و هدف و از خلقت می داند؛ و همچون فیلسوفی دوراندیش به تامل در مرگ و زندگی می پردازد. او به قضیه ی نفس نیز پرداخته و به بقای روح پس از مرگ جسد معتقد است. این پایان نامه به تحلیل تاملات میخائیل نعیمه در مقوله های، وحدت وجود، مرگ و زندگی، قضیه ی نفس، تقمص و طبیعت می پردازد و نشان می دهد که نعیمه، بر اساس اعتقاداتش به وحدت وجود خداوند را در تمام وجود و مظاهر آن می بیند. طبیعت در ادبیات او الهام گر وحدت وجود و تناسخ است.

در این پایان نامه کنایات موجود در دیوان ابن الفارض شاعر و عارف مشهور عرب بر اساس اصول بلاغت کلاسیک و با الهام از زیبایی شناسی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که زبان شاعر در دیوان زبانی عرفانی و رمزگونه به حساب می آید طبیعی است که در جای جای دیوان شاهد کنایه های مختلفی باشیم. این کنایه ها از یک جهت به سه دسته کنایه از نسبت- کنایه از صفت و کنایه از موصوف قابل تقسیم اند و از سویی به اعتبار وسایط و قرب و بعد در دلالت انواعی چون تلمیح اشاره رمز و ... را شامل می شوند.

یکی از نظریه های نو در نقد و ادبیات معاصر نظریه بینامتنی است که بر اساس آن، هر متنی متاثر از متون دیگر است و نویسنده و شاعر در هنگام خلق اثر خود، آگاهانه یا نا آگاهانه از متون پیشین متاثر هستند. این نظریه توسط نظریه پردازان غربی مطرح و رواج یافت ودر نقد و ادبیات عرب نیز بازتاب یافته است. استفاده و بهره وری از متون پیشین در شعر عرب رواج بسیار دارد. دراین میان قرآن کریم به عنوان کتاب الهی ، سرچشمه ای همیشه جوشان و غنی برای شاعران و نویسندگان عرب بوده است آنها با استفاده از آیات مبارک آن، بر غنا و تاثیر گذاری اثر خویش افزوده اند. این بهره وری از قرآن مختص شاعران مسلمان نیست بلکه شاعران سایر ادیان نیز از قرآن الهام گرفته اند. رشید سلیم الخوری (القروی ) شاعر مسیحی لبنانی است که به آمریکای جنوبی سفر کرده است، اما با این حال استفاده و الهام از آیات قرآنی یکی از بارزترین ویژگیهای شعر وی به شمار می آید که نشانگر ارتباط وی با دین اسلام و کتاب الهی است. تعابیر و مفاهیم قرآنی به گونه ای هنرمندانه و با خلاقیتی خاص، توام با ظرافت های ادبی در شعر وی به کار رفته و باعث جذابیت و تاثیر گذاری بیشتر اشعار او شده است. بدین منظور پژوهش حاضر در پی آن است که به تبیین و تشریح گونه های مختلف بینامتنی قرآنی و اهداف مد نظر شاعر در بهره وری از آیات قرآنی بپردازد و تکنیک های متنوع را در بافت شعری وی بررسی نماید تا از این رهگذر به شناحت چگونگی و میزان تاثیر گذاری قرآن بر روساخت و ژرف ساخت اشعار او دست یابد. نتایج حاصل بیانگر این مطلب است که قروی آشنایی کامل با قرآن کریم داشته و برای اهداف مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره از آن بهره برده است. در بیان انواع بینامتنی به کار رفته در شعر وی می توان گفت که نفی کلی بیشترین وسعت و بعد از آن نفی متوازی و در پایان کمترین وسعت را نفی جزیی دارا می باشد.

طنز یکی از انواع شعر غنایی است که ظهور آن در ادبیات فارسی بعد از انقلاب مشروطیت و در ادبیات عرب بخصوص در دوره ی عباسی منشا تحولات مهم در ادبیات فارسی و عربی گشته است. از شاعران معاصر در ادبیات عربی و فارسی که این شیوه را در سروده های خود برگزیدند، نزار قبانی و عمران صلاحی هستند که با آگاهی و جسارت تمام لبه تیز انتقادات خود را متوجه اجتماع بیمار و معایب آن کردند ار آنجا که دو شاعر تحت تاثیر جریانات سیاسی و تحولات اجتماعی قرار دارند، طنز های آنان عمدتا در مسائل سیاسی و اجتماعی نمود پیدا می کند که به شکل انتقادات مستقیم همراه با طعن و تمسخر است و با طعن و کنایه جنبه های نا مطلوب رفتار بشری را به چالش می کشاند. پژوهش حاضر، ضمن بررسی مباحث نظری طنز به بررسی و تحلیل تفاوت ها و تشابه ها ی انواع سرود های طنز در اشعار دو شاعر معاصر سوری و ایرانی، نزار قبانی و عمران صلاحی پرداخته است.

رمانتیسم از جمله مکتب هایی است که در قرن هجدهم با شعار بیان آزاد احساساتی فردی، بازگشت به طبیعت، برون گرایی، نگرش تخیلی و مفاهیمی از این دست در مقابل تفکر خردگرایی کلاسیسم به پاخاست. این نهضت (رمانتیسم) توانست فرهنگ و اندیشه ی بسیاری از ملل مختلف جهان را تحت تاثیر آراء و عقاید خود قرار دهد. علی محمود طه شاعر معاصر مصری از جمله شاعرانی است که اشعارش دارای لطیف ترین مولفه ها و مفاهیم رمانتیکی است او علی رغم عمر کوتاهش توانست به خوبی از مظاهر رمانتیسم در اشعار خود به خوبی استفاده کند. توجه به طبیعت، یاس و اندوه، امید و شهود، شب و تاریکی، مرگ اندیشی، من شاعرانه (شخصیت)، اسطوره پردازی و نمادگرایی، آزادی و آزادگی، تمدن گریزی و شهرستیزی، یادآوری خاطرات کودکی و زندگی در روستا، احساس تنهایی و غربت، رنج و انسان محوری، شوق به وطن، عشق به زن، نوآوری و ایجاد تغییر در ساختار شعر از برجسته ترین مولفه های رمانتیسم در اشعار علی محمود طه می باشد.

انتقاد و شاخه های آن از جمله انتقاد سیاسی ،روان شناختی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی همواره یکی از موضوع های تحقیقی در فضای ادبیات است که شاعران عرب و ایرانی از آن به عنوان محور اصلی سروده های خود الهام گرفته اند. ادبیات تطبیقی، یکی از شاخه های ادبی و عنوانی جدید برای یافتن تعامل و مفاهیم مشترک میان ادبیات و زبان جهان و یکی از مهم ترین روش های تحقیقی در ادبیات جهانی و در پی اعتلا بخشیدن به ادبیات ملی می باشد. محمود سامی البارودی و ملک الشعرای بهار از شاعران نوگرای عصر جدید و هر دو مربوط به یک دوره اند و در زمینه های دعوت به علم، مبارزه با ظلم، فقر، تفرقه انگیزی، دورویی، زندانی شدن، بی توجهی به مردم،دوری از یار و دیار، هم فکری دارند و از انتقاد اجتماعی برای رسیدن به آرمان ها، مبارزه با رنج های شخصی و اجتماعی در مصر و ایران بهره برده اند. بهار بیش از هر چیز از بی وفایی دوستان و از شیوه ی انتخابات مجلس شورای ملی و وضعیت حجاب زنان در ایران شکایت کرده اند، اما بارودی در دو مورد اخیر، در خصوص اوضاع مصر سخنی به میان نیاورده است. این پژوهش برآن است انتقادات اجتماعی در دیوان بارودی و بهار را به صورت تطبیقی و با روش توصیفی تحلیلی بررسی کند و تفاوت و تشابه آن ها را نشان دهد.

یکی از شیوه های که برای برسی متون ادبی مورد استفاده قرار می گیرد پژوهش تطبیقی این متون باهم دیگر است. ادبیات تطبیقی از پایه های نقد جدید ادبی به شمار می آید که زمینه را برای خروج ادبیات بومی از انزوا و عزلت فراهم کرده و آن را در معرض افکار و اندیشه ها قرار میدهد. ادبیات عصر نهضت در دنیای عرب و عصر مشروطه در ایران شباهت های زیادی باهم دارند و دلیل عمده ی آن اوضاع سیاسی اجتماعی کشور های عربی وایران در آن زمان است. معروف رصافی بیشتر درگیر مسائل جامعه عراق بوده است وسعی داشت آن را از سیطره استعمار گران نجات دهد. فرخی یزدی شاعر لب دوخته ایرانی نیز عمر خود را در راه آزاد کردن این کشور از سلطه بیگانگان و مبارزه با استبداد صرف کرد که سرانجام در این راه جان باخت. با توجه به این که این دو شاعر در دوره ای یکسان و در شرایطی شبیه هم میزیستند و هر دو با حاکمیت دولت های مستبد و استعمار گران غربی مواجه بوده و با آن دست و پنجه نرم میکردند در مورد مسائل مربوط به جامعه دارای نگرشی مشابه هستند و می توان گفت که در بیشتر موضوعاتی که در اشعارشان آورده اند، به هم شباهت دارند. در این پژوهش به بررسی تطبیقی اشتراک و اختلاف مضمون اشعار آزادی خواهانه و ضد استبدادی معروف رصافی و میرزا محمد فرخی یزدی بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی پرداخته شده است.

نجیب محفوظ از داستان نویسان برجسته ی معاصرجهان عرب است، وی آثار زیادی در زمینه ی داستان به ادبیات عرب عرضه کرده است. رمان ثرثره فوق النیل یکی از جمله این آثار است؛ این رمان محتوایی سیاسی، اجتماعی دارد. او با توجه به شرایط زمانه؛ واقعیت مصر را با حالتی رمزگونه و در زیر پوشش الفاظ بیان نموده است. ساختار و مضمون این رمان در این رساله مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

این پایان نامه به موضوع بدبینی در شعر فوزی معلوف می پردازد وی یکی از شاعران مهجر جنوبی است که به برزیل مهاجرت کرده و دیوانش سرشار از افکار بدبینانه است. بارزترین افکار بد بینانه او در قصیده شعله العذاب نمود پیدا کرده است. پژوهشگر در صدد بیان علل و عواملی است که منجر به چنین افکاری شده است. موارد زیر از جمله عواملی است که می توانسته موجبات بوجود آمدن بدبینی در شعر او باشد، آشنایی با مکتب رمانتیسم، آشنایی با آرا و افکار ابو العلا المعری و تاثیر پذیری از آنها چرا که فلسفه معری بر اساس بدبینی نسبت به هستی شکل گرفته است،وی بخاطر جسارت و صراحت بیشترین تاثیر را بر شاعران بعد از خود داشته است. بی تردید بیماری فوزی معلوف در بدبینی او نقش داشته است حتی برخی از قصاید خود را در بستر بیماری سروده است.

یکی از شیوه های بررسی متون بینامتنی است. بینامتنی یکی از گرایش های نقدی جدید است که به ارتباط و تعامل بین متون می پردازد. به عبارت دیگر بینامتنی حاوی متون فراوانی است که خود متن جدیدی را تشکیل داده است. در این نوشتار به بحث درباره بینامتنی دینی در دیوان ابو معتوق و بهره گیری وی از قرآن متون و مفاهیم دینی پرداخته شده است. قرآن کریم مضامین و داستان های متعددی را در خود جای داده که شاعران و از جمله ابن معتوق از آن بهره گرفته اند.

یکی از شیوه های بررسی و نقد متون ادبی، بررسی ارتباط آن با متونی است که پیش از آن نگاشته شده اند. بر اساس این نظریه که تناص یا بینامتنی نامیده می شود، هیچ متنی مستقل نبوده و برآیندی از تاثیر متون دیگر است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در ذهن نویسنده اثر نموده و متن وی را دستخوش تحول نموده است. این نظریه در اواخر دهه شصت توسط ژولیا کریستیوا با تاثیر پذیری از آرای میخاییل باختین، ارائه شد.ابو اسحاق البیری از جمله شاعران تصوف پیشه ای است که در ادبیات عربی دارای جایگاه خاصی است. وی تا حد زیادی متاثر از ابن نباته مصری بوده و مضامین اشعارش بیشتر دینی و عرفانی است. با در نظر گرفتن این نظریه و با توجه به این مساله که شاعری چون ابو اسحاق البیری، دارای گرایش های عرفانی و دینی قوی است، می توان چنین پیش بینی نمود که ایشان در نگارش اشعار خود متاثر از متون دینی (به ویژه قرآن و حدیث پیامبر و یا روایات صحابه) بوده است. در ضمن پژوهش، این کنش و واکنش بین اشعار و متون دینی بیش از پیش رونمایی شده و میزان این اثر پذیری بر پژوهشگر آشکار می گردد. ابو اسحاق در قالب موضوعات مختلف از مضامین و داستان ها و شخصیت های قرآنی بهره برده است و بر غنای معنوی اشعار خود افزوده است. بهره گیری ایشان از متون ادبی به صورت های مختلف بینامتنی می باشد به عبارت دیگر وی گاهی از نفی کلی (حوار) و گاهی از نفی متوازی (امتصاص) و زمانی از نفی جزئی (اجترار) بهره می گیرد. در این تحقیق با شیوه تحلیل محتوایی متن و با گرایش بررسی رابطه میان دو متن، به این مهم پرداخته شده و در نهایت خواننده را به این نتیجه رهنمون می سازد که ابو اسحاق البیری تا حد فراوانی متاثر از متون دینی بوده و مضامین آن را در دیوان خود منعکس نموده است.

مصر به عنوان کشوری مهم در عرصه رمان نویسی،از جایگاهی ممتاز در ادبیات برخوردار است.خانم نوال سعداوی به سبب فعالیتش در عرصه حمایت از حقوق زنان ونیز تشکیل جنبش همبستگی زنان از اهمیتی خاص نزد جامعه برخوردار گشته است او علاوه بر پزشکی بیش از چهل رمان ونمایشنامه نگاشته است که به ترسیم زوایای زندگی زنانه در مصر پرداخته است،او اولین زن عرب است که زندگینامه اش را در کتاب (اوراقی حیاتی)نوشته است .وی به سبب آشنایی اش به زبان های فرانسوی و انگلیسی وسال ها زندگی اش در غرب توانسته از این دو زبان گنجینه ای غنی بیاندوزد ،رمان الحب فی زمن النفط که پس از رهایی نویسنده از زندان ونیز پس از تهدید شدنش به ترور از طرف گروه های جهادی مصر نوشته شده است، با دیدی رادیکال فمینیستی نوشته شده و درآن رگه هائی از رئالیسم جادوئی به چشم می خورد ،زبان راوی در آن وجملاتش ساده وقابل فهم است و نویسنده بطور صریح به نقد دیدگاه های سنتی و دینی موجود در جامعه مصر پرداخته است و گوئی در جستجوی هویت زنانه بوده که جامعه وبرخی باورها مانع رسیدن او به هدفش شده است ، او با اندیشه فرار دائمی در پی آن است که عدم رضایت خود را از وضع موجود ابراز دارد، او با انتخاب شخصیت های بی نام در پی آن است که مصادیق شخصیت اصلی داستانش را محدود نکند، و به جهت تاثیری که ازتبعیض جنسیتی گرفته است مدام همه چیز را به زنان منسوب می کند.

قصاید شاعر عمانی سعید بن محمد خروصی در بسیاری موارد به آیات قرآن و احادیث شریف نبوی اشاره دارد. افکار او بازتابی از مفاهیم دینی است و این مضامین در شعر او بینامتنی گسترده ای دارند. نشانه های بینامتنی دینی در دیوان خروصی را می توان در قالب موضوعات و در به کار گیری الفاظ مفردات معانی ترکیب ها و حوادث و شخصیت های قرآنی و داستان های پیامبران مفاهیم و اصطلاحات دینی استعمال آیات قرآن جستجو کرد. با تحلیل و بررسی عملیات بینامتنی در دیوان خروصی به این نتیجه می رسیم که این بینامتنی بیشتر به صورت نفی کلی است. هرچند که نفی جزیی و متوازی هم در آن کم نیست.

از شیوه های برسی،تداخل،وتاثیر وتاثرمتون مختاف ادبی در همدیگرکه کمتر به آن توجه شده است.تناقض یا بینامتنی متون مختلف است.اصطلاح بینامتنی همان خواندن متن با توجه به متون دیگر است.

درباره مدایح بوصیری وعطار در خصوص پیامبرمضامینی همچون حقیقت محمدی،معجزات وکرامات پیامبر،معراج وفضایل اخلاقی،برتری بر دیگر پیامبران وشفاعت از جمله مواردی است که دو شاعر به آن پرداخته اند.

این پژوهش جنبه ها وداستانهای حضرت یوسف را بیان کرده وبازتاب این داستانها را در اشعار شاعران معاصر مورد بررسی وکنکاش قرار داده است.

نقد ساختاری یکی از شیوه های تازه، مدرن و نوبنیاد در نقد ادبی است که شیوه ای درون ادبیاتی است. این شیوه ی نقدی پایه و اساس هنری خود را از علم نوپای زبان شناسی، مخصوصاً دیدگاه های زبانشناس مشهور سوئیسی، فردینان دو سوسور و فرمالیست های روسی گرفته و بنیاد فکری و معرفت شناسی خود را از فلسفه های مدرن و پیچیده ی روز دریافت می دارد. تمام تلاش و کوشش شیوه ی نقد ساختاری بر کشف روابط کلی، راز آلود، سخت و پیچیده ی ساختار اثر ادبی است، که بیانگر حالات،افکار، عواطف، ساختارهای پیچیده ی نظام زبانی، هنری، ادبی و .... می باشد. برای چنین شیوه ی نقدی سه کارکرد بنیادی و اساسی را تعریف نموده اند؛ استخرااج اجزاء ساختار اثر، برقرار ساختن ارتباط بین اجزاء ساختار اثر، نشان دادن دلالت ودر کلیت ساختار اثر. ناقدانی در ادبیات غربی و عربی بدین شیوه ی نقدی پرداخته اند و آ ن را ستوده اند و دربارهی آن کتاب ها و مقاله ها نوشته اند. در تطبیق و جارای این شیوه ی نقدی باید نظام زبانی، موسیقایی، نحوی، معجمی، صرفی، رمزی، اشاری، معناشناسی، نظام فکری- محتوایی، نظام بیانی و ادبی را مورد تحلیل و کنکاش قرار داد.

ادب مهجر تاثیر زیادی بر ادبیات عرب گذاشته است تا جایی که آن را از قید و بند قدیم رها کرد. گس از مهاجرت ابوماضی به آمریکا تغییر شگرفی در ادبیات وی بوجود آمد. تامل در حقیقت هستی و انسان، زندگی و مرگ، روح ساری در اکثر موضوعات شعری وی شد. و عشق به انسانیت با شخصیت وی در آمیخت. این پایان نامه در صدد کشف نوآوری های او می باشد.

جبران شاعر لبنانی زعیم ادبیات مهجر شمالی است وبیشترین مضامین انسانی را در نوشته های خود به تصویر کشیده است. انسان دوستی وی مبانی متعددی دارداز جمله تصوف و عرفان . تصوف وی به شکل بارزی در ایمانش به وحدت وجود و اصل محبت تجلی می یابد

پدیده اغتراب به عنوان یکی از مضامین برجسته شعر معاصر عربی در اشعار بلند الحیدری به فراوانی به چشم می خورد. از طریق این پژوهش می توان تا حدودیبه آشنایی بیشتری با این شاعر نوپرداز توانا و تا حدی گمنام در دنیای ادبیات معاصر عرب، دست یافت و برخی از مفاهیم شعری او به خصوص مضمون اغتراب او را از این طریق مورد بررسی قرار داد.

تعدادی از شاعران عرب بر اثر فشار زمانه به آمریکا مهاجرت کردند و در آن جا انجمن های ادبی مختلفی به وجود آوردند. آن ها با تاثیر پذیری از مکاتب موجود در دنیای غیر عرب تغییراتی در نوع نگرش و نگارش خود به وجود آوردند. یکی از موضوعاتی که در نوشته های آن ها رنگی تازه به خود گرفت بحث طبیعت و استفاده از آن به عنوان زمینه ای برای مطرح کردن تفکرات و تاملاتشان بود که این پایان نامه به بررسی طبیعت در اشعار آن ها می پردازد

از نیمه ی دوم قرن 19 میلادی جریان های فکری و مکتب های ادبی متعددی در کشورهای عربی ظهور پیدا کردند. شاعران و ادیبان هر مکتب سعی داشتند با شیوه های بیانی مناسب، تجربیات عصر نوین را به مردم و جامعه منتقل سازند. لذا بسیاری از شاعران در اندیشه ی زبان و قالبی نو بودند که بتواند وقایع و تجربیات عصر نوین را منتقل سازد و آنها را از عواقب بیان صریح نیز محفوظ دارد. این زبان، زبان نمادین بود که شاعران برای ارتباط با جامعه و ریشه یابی مسائل آن، از این زبان کمک گرفتند. این جلوه از ادبیات در شعر شاعران متمرد و عصیان گر عرب نظیر امل دنقل جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. وی از نسل دوم سرایندگان شعر آزاد است که همراه با جنگ جهانی دوم و نتایج آن از جمله، کشتار، فقر، آوارگی و سرگردانی، پا به عرصه ی وجود گذاشت. او از نماد و اسطوره برای بیان رویدادهای فکری، سیاسی و اجتماعی معاصر جهان عربی به ویژه مصر، کمک گرفت. اشعار او به شعارهایی برای بیان اعتراضات و محکوم نمودن عوامل قدرت، در راه پیمایی ها و تظاهرات، تبدیل شده است. دیوان او مملو از درد و امید است؛ درد به خاطر حادثه ی تلخ 1967 و امید به آینده ای که صفوف پراکنده ی جهان عربی عظمت از دست رفته اش را به دست آورد. نمادهایی که امل دنقل به کار برده، متنوع است: نمادهای اسطوره ای؛ مانند «سیزیف»، و نمادهای دینی؛ مانند «مسیح»، و نمادهای تاریخی؛ مانند «کلیب»، «زرقاءالیمامه». همچنین او نمادهایی مانند «متنبی» و «اسپارتاکوس» را که جزء نمادهای تاریخی هستند به صورت نقاب به کار برده است. نمادهای او نتیجه ی قیام علیه واقعیت فاسد و امید به واقعیت بهتر و ایده آل تر است. او این نمادها را در جهت آزادی نفس از استبداد داخلی و تطهیر سرزمین عربی از استعمار خارجی قرار داده است. تنوع و کثرت شخصیت های نمادین، آفرینش شخصیت های اساطیری جدید و پرداختن به مسائل روز جامعه، از ویژگی های اشعار نمادین اوست که مورد بررسی قرار گرفته است.