حبیب الله محمدی

هدف از این مطالعه، تعیین برخی ویژگی‌های زیستی ماهی لوچ فرات Oxynoemacheilus euphraticus (Bănărescu and Nalbant, 1964)، در رودخانه گاران شهرستان مریوان بود. بدین منظور نمونه‌برداری با استفاده از تور ساچوک، به‌صورت ماهانه و طی یکسال در 1401 -1400 انجام گرفت. طی دوره‌ی نمونه‌برداری تعداد 225 نمونه ماهی (119 قطعه ماده، 106 قطعه نر) با دامنه طول کل برای ماهیان نر، بین 27/69 -7/34 میلی‌متر (38/6±80/53) و برای ماهیان ماده، 59/65 -92/38 میلی‌متر (55/5±82/54) صید شد. نسبت جنسی در ماهی‌های مورد مطالعه، 1: 12/1 (نر به ماده) به دست آمد. از مجموع 225 معده مورد بررسی، 33 معده خالی و 192 معده پر بودند. نتایج میانگین شاخص تهی بودن دستگاه گوارش در کل دوره با میزان 66/14% نشان داد که این ماهی یک گونه پرخور بود. شاخص نسبی طول روده با دامنه 07/0 تا 83/0 و میانگین 08/0±50/0 نشان‌دهنده وضعیت گوشتخواری این گونه می‌باشد. میانگین شاخص وضعیت برای نرها 63/1 و برای ماده‌ها 81/1 به دست آمد. رابطه طول-وزن در جنس نر به صورت 13/3L012/0W= (94/0r2=) و در جنس ماده به صورت23/3L011/0W= (78/0r2=) و در کل ماهیان (225 قطعه)، به صورت 21/3L011/0W= (85/0r2=)، به دست آمد و نشان داد که الگوی رشد برای هر دو جنس نر و ماده آلومتریک مثبت بود. دامنه قطر تخمک بین 1/0 و 9/1 میلی‌متر و حداقل و حداکثر هم‌آوری مطلق به‌ترتیب 366 و 7720 عدد تخمک و حداقل و حداکثر هم‌آوری نسبی 154 و 3305 عدد تخمک به دست آمد. میزان شاخص کبدی در جنس ماده و طی زرده‌سازی در فصول پاییز زیاد بود به‌طوری‌که،در آذر ماه بیشترین مقدار (53/0) را داشت. با توجه به شاخص گنادوسوماتیک، قطر تخمک و توزیع ماهیانه مراحل رسیدگی تخمدان، مشخص شد که فصل تخم‌ریزی این ماهی طولانی بوده و دوره تولید مثل این گونه دارای پیک تولیدمثلی در ماه فروردین (میانگینGSI 33/25) بود.

تامین آب شرب سالم و کافی جزء مسائل مهم مدیریتی جوامع انسانی می‌باشد. ورود آلاینده‌های مختلف به دریاچه‌ها باعث تغذیه‌گرایی، شکوفایی جلبکی و طعم و بوی نامطلوب آب می‌شود. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر تغذیه‌ای ماهی کپور نقره‌ای در کنترل جوامع جلبکی سد قشلاق و کاهش طعم و بوی آب شرب شهر سنندج، طی 4 دوره از شهریور تا اسفند 1400 انجام شد. بدین منظور ترکیب پلانکتونی محیط و دستگاه گوارش ماهی کپور نقره‌ای مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌برداری از آب و ماهی در دو ایستگاه سد جمع‌آوری انجام و سپس در آزمایشگاه ترکیب پلانکتونی محیط، زیست‌سنجی، شاخص‌های تغذیه‌ای، تولیدمثل و محتویات دستگاه گوارش مورد مطالعه قرار گرفت. در بررسی جمعیت پلانکتونی محیط شاخه Bacillariophyta با 70 درصد و شاخه Arthropoda با 54 درصد دارای بیشترین تراکم جلبکی و زئوپلانکتونی مشاهده گردید. بر اساس نتایج چهار گروه سنی ماهی +3 تا +6 سال با میانگین وزن ماهیان 4/1130 گرم و میانگین طول کل 7/482 میلی‌متر بود. میانگین شاخص طول نسبی روده و شاخص وضعیت نیز به ترتیب 3/4 و 98/0 و شاخص تهی بودن روده صفر بود. نتایج بررسی محتویات دستگاه گوارش ماهی نشان داد که 54 جنس و گونه فیتوپلانکتون و 11 جنس و گونه زئوپلانکتون شناسایی شد که این میزان در محیط شامل 37 جنس و گونه فیتوپلانکتون و 16 جنس و گونه زئوپلانکتون شناسایی بود. در دستگاه گوارش شاخه‌ی Bacillariophyta با 54 درصد و Chlorophyta با 8/43 درصد و از زئوپلانکتون‌ها شاخه‌های Rotifera و Ciliophora به ترتیب با 59 و 40 درصد دارای بیشترین تراکم زئوپلانکتونی بودند. در رژیم غذایی ماهیان هر دو ایستگاه جنس Dinobryon و Melosira و در بررسی فیتوپلانکتون هر دو ایستگاه دریاچه جنس Melosira دارای بیشترین تراکم بود. نتایج حاصل از شاخص ایولو نشان داد که شاخه Bacillariophyta با 45% دارای بیشترین فراوانی در رژیم غذایی ماهی کپورنقره‌ای بود. همچنین جنس Melosira در دو ایستگاه با مقدار 100 درصد دارای بیشترین فراوانی در طعمه بود. همچنین به ترتیب جنس‎‌های Fragillaria، Cyclotella و Dinobryon با 100 درصد در ایستگاه 1 و 94، 9/88 و 9/88 درصد در ایستگاه 2 دارای بیشترین فراوانی بودند. نتایج شاخص رسیدگی جنسی نشان داد که شرایط محیطی لازم برای رشد و نمو بافتهای بیضه و تخمدان کپور نقرهای در دریاچه سد قشلاق سنندج نامناسب بوده و به احتمال زیاد امکان اسپرمریزی و تخم‌ریزی طبیعی این گونه وجود ندارد. در مجموع به نظر می‌رسد ماهی کپورنقره‌ای در کنترل بار جلبکی دریاچه‌ها گونه‌ موثری باشد.

تامین آب شرب سالم و کافی جزء مسائل مهم مدیریتی جوامع انسانی می‌باشد. ورود آلاینده‌های مختلف به دریاچه‌ها باعث تغذیه‌گرایی، شکوفایی جلبکی و طعم و بوی نامطلوب آب می‌شود. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر تغذیه‌ای ماهی کپور نقره‌ای در کنترل جوامع جلبکی سد قشلاق و کاهش طعم و بوی آب شرب شهر سنندج، طی 4 دوره از شهریور تا اسفند 1400 انجام شد. بدین منظور ترکیب پلانکتونی محیط و دستگاه گوارش ماهی کپور نقره‌ای مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌برداری از آب و ماهی در دو ایستگاه سد جمع‌آوری انجام و سپس در آزمایشگاه ترکیب پلانکتونی محیط، زیست‌سنجی، شاخص‌های تغذیه‌ای، تولیدمثل و محتویات دستگاه گوارش مورد مطالعه قرار گرفت. در بررسی جمعیت پلانکتونی محیط شاخه Bacillariophyta با 70 درصد و شاخه Arthropoda با 54 درصد دارای بیشترین تراکم جلبکی و زئوپلانکتونی مشاهده گردید. بر اساس نتایج چهار گروه سنی ماهی +3 تا +6 سال با میانگین وزن ماهیان 4/1130 گرم و میانگین طول کل 7/482 میلی‌متر بود. میانگین شاخص طول نسبی روده و شاخص وضعیت نیز به ترتیب 3/4 و 98/0 و شاخص تهی بودن روده صفر بود. نتایج بررسی محتویات دستگاه گوارش ماهی نشان داد که 54 جنس و گونه فیتوپلانکتون و 11 جنس و گونه زئوپلانکتون شناسایی شد که این میزان در محیط شامل 37 جنس و گونه فیتوپلانکتون و 16 جنس و گونه زئوپلانکتون شناسایی بود. در دستگاه گوارش شاخه‌ی Bacillariophyta با 54 درصد و Chlorophyta با 8/43 درصد و از زئوپلانکتون‌ها شاخه‌های Rotifera و Ciliophora به ترتیب با 59 و 40 درصد دارای بیشترین تراکم زئوپلانکتونی بودند. در رژیم غذایی ماهیان هر دو ایستگاه جنس Dinobryon و Melosira و در بررسی فیتوپلانکتون هر دو ایستگاه دریاچه جنس Melosira دارای بیشترین تراکم بود. نتایج حاصل از شاخص ایولو نشان داد که شاخه Bacillariophyta با 45% دارای بیشترین فراوانی در رژیم غذایی ماهی کپورنقره‌ای بود. همچنین جنس Melosira در دو ایستگاه با مقدار 100 درصد دارای بیشترین فراوانی در طعمه بود. همچنین به ترتیب جنس‎‌های Fragillaria، Cyclotella و Dinobryon با 100 درصد در ایستگاه 1 و 94، 9/88 و 9/88 درصد در ایستگاه 2 دارای بیشترین فراوانی بودند. نتایج شاخص رسیدگی جنسی نشان داد که شرایط محیطی لازم برای رشد و نمو بافتهای بیضه و تخمدان کپور نقرهای در دریاچه سد قشلاق سنندج نامناسب بوده و به احتمال زیاد امکان اسپرمریزی و تخم‌ریزی طبیعی این گونه وجود ندارد. در مجموع به نظر می‌رسد ماهی کپورنقره‌ای در کنترل بار جلبکی دریاچه‌ها گونه‌ موثری باشد.

به منظور بررسی تنوع زیستی جنس Gammarus Fabricius, 1775 از خانواده Gammaridae در استان کردستان از پنج ایستگاه نمونه‌‍برداری صورت گرفت. نمونه‌ها ابتدا بر اساس ریخت‌شناسی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد نمونه‌های متعلق به هر پنج ایستگاه با هم دارای تفاوت هستند و این اطلاعات بدست‌آمده نشان داد که همه نمونه‌ها دارای تفاوت‌های بارزی با سایر گونه‌های معرفی شده در مناطق جغرافیایی نزدیک به استان کردستان و در تمام کشور بوده و در مرحله بعد به منظور انجام بارکدینگ، استخراج DNA و واکنش زنجیره‌ای پلیمراز برای تکثیر ژن سیتوکروم اکسیداز ریرواحد 1 انجام گرفت که فقط برای نمونه‌های متعلق به ایستگاه پالنگان توالی بدست آمد. بررسی توالی بدست آمده نشان داد که نمونه‌های پالنگان به نمونه‌هایی از این جنس که در اطراف اراک بدست آمده بیشترین قرابت را داشته و تا کنون این گونه توصیف نشده است همپنین نمونه‌های پالنگان با سایر توالی‌های موجود در بانک ژن (بغیر از نمونه اراک) نیز دارای فاصله K2P بیشتر از %9/7 می‌باشد. تمامی درخت‌های فایلوژنی بدست آمده در این مطالعه نیز این روابط را تایید می‌نماید. در مجموع در این مطالعه 5 گونه شناسایی شدند که به احتمال بسیار زیاد تمامی گونه‌ها برای استان کردستان، ایران و جهان رکورد جدید محسوب می‌شود.

هدف از مطالعه حاضر بررسی ساختار جلبکی به‌عنوان یکی از دلایل احتمالی بروز مشکلات کیفی آب، شامل طعم و بوی نامطبوع در سد مخزنی سبدلو بود. بدین منظور ساختار جلبکی در 9 ماه وچهار ایستگاه شامل ایستگاه تصفیه‌خانه، به‌روژه‌کون، کوییچ و بنی‌رزان در سال 1400 بررسی شد. نتایج نشان داد که در مجموع 7 شاخه (Bacillariophyta، Dinoflagellata، Chlorophyta، Cyanophita، Euglenophyta، Charophyta و Chrysophyta)، 30 خانواده، 36 جنس و گونه شناسایی شد که شاخه‌ها Bacillariophyta و Chlorophyta به ترتیب با 13 گونه (36 درصد) و 12 گونه (33 درصد) بیشترین و شاخه‌های Dinoflagellata, Charophyta با 3 گونه (8 درصد) و شاخه‌های Cyanobacteria، Euglenophyta با 2 گونه (6 درصد) و شاخه‌ی Chrysophyta با 1 گونه (3 درصد) کمترین شاخه‌ را به خود اختصاص داده بودند. طی دوره مطالعه، بیشترین تراکم جمعیت فیتوپلانکتونی با مقدار164572 در تیرماه و کم‌ترین تراکم نیز در بهمن ماه با مقدار 860 عدد در لیتر مشاهده شد. در این مطالعه تغییرات ترکیب و تراکم جلبکی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف نمونه‌برداری مشاهده شد. همچنین نتایج تعیین شاخص‌های ساختار جمعیت فیتوپلانکتونی نیز نشان داد بیشترین و کم‌ترین شاخص شانون به‌ترتیب در خرداد ماه 048/2 در ایستگاه تصفیه‌خانه و در بهمن ماه 34/0در ایستگاه به‌روژه‌کوون به‌دست آمد. بیشترین میزان شاخص غنای مارگالف در فصل تابستان، در تیر ماه 2/1 در ایستگاه تصفیه‌خانه وکمترین مربوط به بهمن ماه در ایستگاه بنی رزان می‌باشد محاسبه گردید. بیشترین مقدار شاخص سیمپسون نیز در بهمن ماه متعلق به ایستگاه بنی‌رزان و کوپیچ که حدود 9/0 وکمترین در تیرماه 5/0 ودر ایستگاه تصفیه خانه محاسبه گردید. علیرغم بدست آوردن اطلاعات مناسبی در خصوص ترکیب جلبکی آب خام تصفیه‌خانه و شبکه توزیع آب شرب شهر بانه، ولی برای یافتن دلایل اصلی طعم و بوی آب شرب شهر بانه باید مطالعه‌ای جامع‌تر با بررسی فاکتورهای بیشتر فیزیک‌وشیمیایی آب انجام داد. بر اساس نتایج این مطالعه مشخص شد که جوامع جلبکی می‌تواند یکی از عوامل اصلی طعم و بوی آب شرب شهر بانه باشد.

یکی از معضلات اصلی تصفیه خانه شهر سنندج به عنوان منبع اصلی تامین کننده آب آشامیدنی شهر مورد نظر، تجمع رسوبات مواد آلی معلق در بستر برخی از مخازن تصفیه خانه مذکور است که موجب ایجاد محیطی مناسب جهت رشد و نمو جانورانی از جمله لارو خانواده Chironomidae شده که مشکلات عدیده‌ای را در تصفیه آب آشامیدنی بوجود آورده است، بنابراین طی این تحقیق جهت شناسایی گونه‌های موجود در مخازن تصفیه خانه و منابع آلوده کننده آنها اقدام به جمع‌آوری حشرات کامل گونه‌های خانواده Chironomidae با استفاده از تله‌های مالیز شد، در این راستا 6 تله مالیز چهار طرفه در مخازن کلاریفایر تصفیه خانه نصب شد، همچنین جهت بررسی منابع آلوده کننده تصفیه خانه، دو ایستگاه از سد وحدت سنندج تا داخل تصفیه خانه 2 شامل ایستگاه های پل شیخ و سد وحدت سنندج در نظر گرفته شد که در هر کدام از ایستگاه های مورد نظر نیز تعداد 3 عدد تله مالیز 4 طرفه به مدت شش ماه مستقر گردید. در این مطالعه در مجموع تعداد 11548 فرد حشره بالغ در قالب 13 گونه از تاریخ 20 خرداد لغایت 30 مهر 1398 جمع آوری و شناسایی گردید. نتایج نشان داد که تنها گونه‌ی موجود در مخازن آلوده تصفیه خانه مورد نظر Chironomus riparius می‌باشد. بررسی روند ظهور گونه مورد نظر در تصفیه‌خانه نشان داد که حشرات کامل دارای سه پیک جمعیتی در طول مدت نمونه‌برداری بود. همچنین بررسی تنوع گونه‌ای دو ایستگاه دیگر منجر به شناسایی 13 گونه در ایستگاه پل شیخ و 12 گونه در ایستگاه سد وحدت شد. مطالعه ویژگی‌های تنوع زیستی در دو ایستگاه پل شیخ و سد وحدت نشان داد که گونه کاملا غالب در هردو ایستگاه Tanytarsus ronaki بوده و بررسی روند ظهور آن در هر دو ایستگاه نشان داد که اوج ظهور این گونه اول تیر ماه می‌باشد. براساس شاخص تنوع سیمپسون بیشترین تنوع در ایستگاه پل شیخ در شهریور ماه به مقدار 75/. مشاهده شد ودر ایستگاه سد وحدت برای همین تاریخ 53/. بوده است.

افزایش جمعیت Chironomus riparius از خانواده شیرونومیده ها در حوضچه های زلال ساز تصفیه خانه آب شرب شهر سنندج باعث ایجاد برخی مشکلات کیفی و مدیریتی می شود. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی های زیست شناسی C. riparius برای یافتن دما و غذای مطلوب در راستای کنترل جمعیت آن در تصفیه خانه و پرورش انبوه انجام شد. در این دوره از لامپ های LED به مدت 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی استفاده شد. پرورش لارو C. riparius در ظروف میکروپلیت 24 خانه ای با آب اتوکلاو شده تصفیه خانه صورت گرفت و روند آزمایشات نیز تا زمان کامل شدن چرخه زندگی C. riparius ادامه یافت. جهت بررسی اثر دما تیمارهای دمایی 10، 15، 20، 25 و 30 درجه سانتیگراد مورد آزماش قرار گرفت. بر اساس نتایج این مطالعه حداقل دمای آستانه رشد C. riparius، 4 و حداکثر آن دمای 25 درجه سانتیگراد بود و در دمای 30 درجه رشد لاروها کاملا متوقف شد. تیمارهای 25 درجه سانتی گراد با مقدار 07/0 ± 38/0 حداکثر مقدار رشد روزانه و زیست توده را به خود اختصاص دادند. اما حالت مطلوب رشد و بقا با هم در روند تکامل چرخه زندگی C. riparius دمای 17/18 درجه سانتی گراد بود. مقادیر روز درجه برای اینستارهای 1، 2، 3 و 4 لارو شامل: 132±106، 86±248، 170± 397 و 153±528 روز در دمای 17/18 درجه سانتی گراد و 235±498 روز برای شفیره گی ثبت شد. بخش دوم آزمایش بر اساس نتایج مرحله اول دمای 25 درجه سانتی گراد برای بررسی بهترین غذا برای رشد و پرورش انتخاب شد. نتایج حاصل از پرورش لاروهای C. riparius با 7 جیره ی غذایی (کود مرغی، کود کبوتر، کود گوسفندی، زرده تخم مرغ، پودرماهی، مخمر، پودر شیرخشک) و شاهد نشان داد که تفاوت نرخ رشد بین تیمارهای مختلف غذایی معنی دار بود (05/0 p ≤) به طوری که بیشترین در تیمار غذای ماهی و کمترین در تیمار شیر خشک بدست آمد. در جیره های غذایی کود مرغی، کبوتر و گوسفندی تکامل چرخه زندگی و ظهور بالغین مشاهده شد. همچنین برای پرورش با توجه به نتایج رشد و اقتصادی بودن تامین کودهای گوسفندی و مرغی استفاده از این دو تیمار نیز در پرورش انبوه پیشنهاد می شود.

دریاچه زریبار مریوان مهم ترین دریاچه طبیعی آب شیرین استان کردستان و غرب کشور استکه در آبان 1398 حضورگونه غیر بومی اردک ماهی (Esox lucius) برای اولین بار در ترکیب صید ماهیان دریاچه گزارش گردید. هدف از این تحقیق شناسایی و بررسی اولیه برخی خصوصیات تغذیه ای و تولیدمثلی اردک ماهی به منظور تعیین اثرات بوم شناختی آن بود. برای این منظور تعداد 196 نمونه بصورت ماهیانه و به مدت یک سال از دی ماه سال 1398 تا دی ماه 1399 با تور گوشگیر ثابت صید و بررسی شد. نتایج اولیه حاصل از داده های ..... نشان داد که ماهی مورد مطالعه اردک ماهی گونه (Linnaeus, 1758) Esox Lucius بود. دامنه سنی ماهیان صید شده بین +2 تا +5 سال قرار داشت و میانگین طول و وزن به ترتیب، برای ماهیان +2 49/9 ± 82/340 و 59/39±55/463، +3 32/3±55/361 و 26/15±16/586، 4 ساله 14/7±63/421 و 63/42±08/927، 5 ساله 437 و 7/1114 گرم بود که بیش ترین فراوانی به گروه سنی +3 تعلق داشت. الگوی رشد در جنس نر آلومتریک منفی و در جنس ماده ایزومتریک به دست آمد طبق معادله وون برتالانفی حداکثر طول قابل پیش بینی برای این گونه در دریاچه زریبار 91/516 میلی متر برآورد شد. اردک ماهی در دریاچه زریبار شهرستان مریوان در فصل زمستان به رسیدگی جنسی رسیده و در اواخر بهمن ماه شروع به تخم ریزی می کند. بیشینه میانگین مقدار هم آوری مطلق اردک ماهی در دریاچه زریبار معادل 36/16646 عدد تخمک و بیشینه هم آوری نسبی آن معادل 02/24 عدد تخمک به ازای گرم وزن بدن تعیین شد. باتوجه به شاخص طول لوله گوارش که مقدار 12/0 ± 01/1 بدست آمد، مشخص گردید که این ماهی دارای رژیم گوشتخواری بوده دامنه غذایی ماهی محدود و شامل ماهی کاراس (Carassius Carassius)، عروس ماهی (Squalius.sp)، شاه کولی (Alburnus.sp) و قورباغه بود. براساس شاخص تهی بودن معده اردک ماهی در گروه ماهیان نسبتا کم خور قرار گرفت. با توجه به مدل سازی شبکه غذایی دریاچه و جایگاه اردک ماهی در لایه چهارم شبکه غذایی، می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم بر اکثر آبزیان و دوزیستان دریاچه زریبار تاثیرات نامطلوب بگذارد همچنین بررسی دستگاه تولیدمثل نمونه ها نشان داد که هر دو جنس نر و ماده به نسبت 20 به 80 در میان ماهیان صید شده وجود داشت و هر دو جنس از نظر رسیدگی جنسی بالغ بودند. به نظر می رسد با توجه به مهیا بودن شرایط تغدیه ای و تولیدمثلی اردک ماهی در دریاچه زریبار، در صورت ورود این گونه به منابع آبی پایین دست می تواند تهدیدی جدی برای اکوسیستم محسوب شود.

هدف از این مطالعه، تعیین غلظت فلزات سنگین آرسنیک، سرب و کروم در بافت ماهیچه و کبد ماهیان cephalus Squalius و gracilis Capoeta دریاچه سد تلوار شهرستان بیجار بود. نمونه ماهی های مورد بررسی به صورت تصادفی توسط تور انتظاری و طی 24 ساعت از دریاچه سد صید شدند. پس از آماده سازی، استخراج فلزات از بافت های ماهیچه، پوست و کبد ماهیان مورد بررسی به روش هضم با استفاده از اسید نیتریک و تعیین غلظت به وسیله دستگاه جذب اتمی انجام شد. نتایج این پژوهش، نشان دادند که میزان انباشت زیستی فلزات در بافت های عضله، پوست و کبد متفاوت است. میزان انباشت فلز کروم و آرسنیک در عضله بالاتر از دیگر بافت ها بود و برای فلز سرب در پوست بیشتر از دیگر بافت ها بود. کمترین میزان انباشت فلز نیز در بافت کبد مشاهده شد. نتایج میانگین انباشت فلزات در بافت عضله دو گونه ماهی مورد بررسی نشان داد که انباشت فلزات کروم، آرسنیک و سرب در عضله گونه Capoeta gracilis بیشتر می باشد. در بررسی غلظت فلزات سنگین در بافت پوست گونه های مورد بررسی، نتایج نشان دادند که فلز کروم و سرب در گونه ماهی Capoeta gracilis بیشتر بوده و فلز آرسنیک در گونه Squalius cephalus بیشتر بوده است. همانطور که نتایج نشان دادند میزان فلزات سنگین در گونه Squalius cephalus بیشتر بوده است. در بررسی فلزات سنگین در سه نمونه، ماهی، رسوب و آب در منطقه مورد مطالعه، انباشت بالای فلزات در رسوب را نشان دادند. در همین راستا، میزان انباشت فلزات در ماهی نیز بالا بود. مقایسه انباشت فلزات سنگین براساس استانداردهای پیشنهاد شده برای فلز کروم کمتر از حد مجاز تعیین شده و برای فلز آرسنیک و سرب بیش تر از حد مجاز تعیین شده از سوی استانداردهای جهانی به دست آمد. این نتایج می تواند خطر آلودگی این دو گونه ماهی در منطقه مورد بررسی را نشان دهد.

تامین آب شرب شهری در دنیا و ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و توسط تصفیه خانه های آب شرب انجام می گیرد. آب شرب شهر سنندج نیز توسط تصفیه خانه این شهر تامین می شود و همواره مدیران این بخش برای کنترل برخی آبزیان ریز با مشکلاتی مواجه هستند. این تصفیه خانه در فصول گرم سال در حوضچه های کلاریفایر با رشد زیاد شیرونومیده ها (Chironomidae) مواجه شده که باعث ایجاد مشکلاتی در طی فرایند تصفیه آب می شود. در این مطالعه سعی شد گونه یا گونه های غالب شیرونومیده شناسایی و منشا ورود آن ها به تصفیه خانه مورد بررسی قرار گیرد تا راهکارهای عملی کنترل آن ارائه شود. نتایج شناسایی های ریخت شناسی و مولکولی نشان داد که گونه غالب تصفیه خانه Chironomus riparius می باشد. این گونه در دریاچه سد قشلاق و مخازن آب تصفیه شده داخل شهر مشاهده نشد اما در رودخانه قشلاق و حوضچه های کلاریفایر فاز 1 و 2 با نوسان تراکم در طی نمونه برداری مشاهده شد. بررسی اثر عوامل مختلف فیزیکوشیمیایی در محیط تصفیه خانه نشان داد که بین میزان اکسیژن محلول آب (DO) و تعداد لاروهای موجود در رسوبات به مقدار قابل توجهی همبستگی منفی (73/0-) وجود دارد. نتایج اندازه گیری فاکتورها (هدایت الکتریکی ، اکسیژن محلول آب ،دمای آب )نشان داد که بین فاکتور هدایت الکتریکی (EC) با جمعیت لاروها همبستگی مثبت (63/0) وجود دارد. بر اساس نتایج مطالعه و مشاهدات انجام شده از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر افزایش جمعیت شیرونومیده ها می توان به تجمع رسوب در بستر مخازن کلاریفایر، افزایش دمای آب، شستشتوی ناقص حوضچه ها و عملکرد ناقص لجن روب ها اشاره کرد. بنابراین بهترین راهکار جهت پیشگیری، شستشوی دقیق و مرتب ماهانه حوضچه های کلاریفایر، ترمیم حوضچه ها و لجن روب ها، استفاده از فیلترهای با قطر کمتر از 50 میکرومتر در ورودی آب خام تصفیه خانه جهت کنترل ورود مواد آلی و زیستی از قبیل تخم و لارو حشرات آبزی به داخل تصفیه خانه و کاهش لجن و رسوب بستر حوضچه ها می باشد.

سیاه ماهی (Capoeta gracilis) یکی از ماهیان بومی اقتصادی ایران می باشد و در ترکیب جمعیتی ماهیان دریاچه سنگ سیاه کردستان (با ظرفیت mc2 33 و مساحتHa 429) وجود دارد. برای مطالعه تولیدمثل این ماهی به مدت یک سال (خرداد 1398 تا اردیبهشت 1399) بصورت ماهانه با استفاده از تور گوشگیر نمونه برداری انجام گرفت و در مجموع 198 قطعه سیاه ماهی در اوزان مختلف صید گردید. ماهیان صید شده در آزمایشگاه زیست سنجی، جنسیت، مراحل بلوغ، شاخص رشد گناد(GSI) و قطر تخمک ها در مراحل مختلف بلوغ جنسی مورد مطالعه قرار گرفت. ماهیان صید شده در گروه های سنی +0 تا +5 سال قرار داشت. که بیشترین فراوانی آن در گروه سنی 3 با حدود 1/59 درصد و کم ترین آن درگروه سنی 5 با حدود 3 درصد در هر دو جنس مشاهده گردید. نسبت جنسی ماهیان صید شده 5/1 به 1 (ماده به نر) و طول کل نرها از 3/12 تا 38 سانتی متر (میانگین 1/2 ± 3/29 سانتی متر) و طول کل ماده ها از 3/2 تا 6/36 سانتی متر (میانگین 3/2 ± 32 سانتی متر) مشاهده شد. همچنین میانگین وزن کل نرها و ماده ها به ترتیب 9/50 ± 6/284 و 3/79 ± 2/378 گرم بود. رابطه طول کل_وزن بدن برای ماهیان ماده y = 9E-05x2/64، (R2=0/78) و برای ماهیان نر y = 0/0007x2/28، (R2=0/78) بدست آمد. همچنین بررسی تغییرات شاخص رسیدگی جنسی (GSI) برای جنس ماده از 1/1 تا 7/31 (با میانگین 3/8± 5/6) و برای جنس نر از 6/0 تا 47/39 (با میانگین 11± 8/4) متغییر بود و در هردو جنس در تیرماه دارای بیشترین میزان GSI بودند. میانگین طول نسبی روده در این گونه 29/1 + 8/6 محاسبه شد که بیانگر رژیم غذایی گیاه خواری (فیتوپلانکتون یا پریفیتون) می باشد. میانگین درصد معده های خالی در کل دوره 7/11 برآورد گردید که نشان می دهد این گونه نسبتاً پرخور می باشد. همچنین بیش ترین میزان میانگین شاخص معدی در فصل بهار برآورد شد. کلیه آیتم های غذایی شناسایی شده در دستگاه گوارش این ماهی از گیاهان تک سلولی پریفیتونی بود. از میان آیتم های غذایی شناسایی شده، جنس های پریفیتونی Cocconeis sp، Cymbella sp، Diatoma sp، Gomphonema sp، Melosira sp، Nitzschia sp، Synedra sp وNavicula sp به عنوان غذای اصلی، جنس های Cyclotella sp، Pediastrum sp، Stephanodiscus sp، Cymatopleura sp، Gyrosigma sp، Gloeotrichia sp وSpirulina sp به عنوان غذای اتفاقی و آیتم های Amphora sp، Chlorella sp، Cosmarium sp، Ocillatoria sp، Rhabdoderma sp و Scenedesmus sp به عنوان غذای فرعی مصرف شده بود. در مجموع نتایج این مطالعه نشان داد که تیر ماه اوج رسیدگی جنسی سیاه ماهی Capoeta gracilis بوده و تولیدمثل این گونه بصورت یکبار در سال و از اردیبهشت تا تیرماه انجام می شود. بررسی عادات غذایی C. gracilis نشان داد که این ماهی دارای رژیم غذایی فیتوپلانکتون خواری می باشد.

جنس گارا ( Garra ) از خانواده کپورماهیان ( Cyprinidae ) از آفریقا تا جنوب شرقی آسیا پراکنش دارد. این جنس دارای‎ ‎ 146 گونه است که از بین آن ها 7 گونه در آب های داخلی ایران گزارش شده است. با توجه به اینکه اطلاعات زیست شناختی از این گونه بسیار محدود می باشد، لذا پژوهش حاضر به منظور بررسی زیست شناسی تولیدمثل و تغذیه این گونه Garra rufa (Heckel, ‎‎1843)‎ در رودخانه‎ ‎قشلاق سنندج صورت گرفت. بدین منظور سه‎ ‎ایستگاه در طول رودخانه تعیین گردید‎ ‎که ایستگاه های یک (امروله) و دو (هیدرومتری) در بالادست سد و ایستگاه سه (روستای ننله) در پایین دست سد قبل‎ ‎از‎ ‎گاورود تعیین شدند. نمونه برداری بصورت فصلی در طی مدت یک سال از بهار 1397 تا زمستان 1397 به کمک الکتروشوکر انجام گرفت و در مجموع 79 قطعه ماهی گارا صید گردید. ماهیان ‎ ‎صید‎ ‎شده‎ ‎در‎ ‎گروه های سنی +1 تا +3 سال قرار داشته که‎ ‎بیش ترین‎ ‎فراوانی‎ ‎آن‎ ‎در‎ ‎گروه‎ ‎سنی +2 با‎ ‎حدود‎ ‎ 5/47 ‎ ‎درصد‎ ‎و‎ ‎کم ترین آن در‎ ‎گروه‎ ‎سنی +3 با حدود 5/20 درصد در‎ ‎هر‎ ‎دو‎ ‎جنس‎ ‎مشاهده‎ ‎گردید‎.‎ رابطه‎ ‎طول‎ ‎کل‎ ‎ - ‎ ‎وزن‎ ‎بدن برای ماهیان ایستگاه یک (امروله)، آلومتریک منفی و در ایستگاه دو (هیدرومتری)، ایزومتریک بدست آمد. پارامتر‎ ‎حداکثر طول‎ ‎احتمالی‎ ‎بر‎ ‎اساس‎ ‎معادله‎ ‎رشد‎ ‎وون‎ ‎برتالانفی‎ ‎در مجموع کل جمعیت‎ ‎ماهیان صید شده معادل 43/432 میلی متر تعیین گردید. نتایج‎ ‎حاصل‎ ‎از‎ ‎بررسی‎ ‎شاخص های‎ ‎تولیدمثلی (هم آوری مطلق و شاخص گنادوسوماتیک) ‎ ‎مشخص‎ ‎کرد‎ ‎که‎ ‎فصل‎ ‎تخم ریزی‎ ‎دکتر ماهی‎ ‎در‎ ‎رودخانه قشلاق سنندج از اواخر خرداد ماه تا اواخر تیر ماه بوده است. جهت تعیین عادات غذایی، 40 نمونه از گونه Garra rufa مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین طول نسبی روده در این گونه 25/2 ± 22/8 محاسبه شد که بیانگر رژیم گیاه خواری می باشد. میزان شاخص فاکتور وضعیت 23/0 ± 35/1، و میانگین درصد معده های خالی در کل دوره 10% برآورد گردید که نشان می دهد‎ ‎این‎ ‎گونه‎ ‎نسبتاً‎ ‎پرخور‎ ‎می باشد. همچنین بیش ترین میزان میانگین شاخص معدی در فصل تابستان برآورد شد. کلیه آیتم های غذایی شناسایی شده در دستگاه گوارش این ماهی از گیاهان تک سلولی پریفیتونی بود. از میان آیتم های غذایی شناسایی شده، جنس های پریفیتونی Cocconeis sp، Cymbella sp، Diatoma sp، Gomphonema sp، Melosira ‎sp، Nitzschia sp، Synedra sp و Navicula sp به عنوان غذای اصلی، جنس های Cyclotella sp، Pediastrum sp، Stephanodiscus sp، Cymatopleura sp، Gyrosigma sp، Gloeotrichia sp وSpirulina sp ‎ به عنوان غذای اتفاقی و آیتم های Amphora sp، Chlorella sp، Cosmarium sp، Ocillatoria sp، Rhabdoderma sp و Scenedesmus sp به عنوان غذای فرعی مصرف شده بود. بررسی عادات غذایی و آیتم های غذایی شناسایی شده در دستگاه گوارش این ماهی نشان داد که این ماهی دارای رژیم غذایی گیاهخواری و به شکل اختصاصی پریفیتون خواری می باشد. در مجموع برآورد شاخص های غذایی، وضعیت تغذیه ای مناسبی را برای این ماهی در رودخانه قشلاق سنندج نشان داد.