حسن سرباز

تعد الروایه من اهم الاشکال السردیه فی الساحه الادبیه، لما سجلته من حضور فعلی فی العصر الحالی وما قدمته من إنتاج ودراسه باعتبارها الوعاء الذی یحتوی جمیع اضطرابات الحیاه بما تحمله من صراعات مختلفه ولذلک کان موضوع البحث موسوما بـ " تقنیات السرد فی روایه شطآن الرماد". إن هذا البحث هو للکشف عن تقنیات السرد فی روایه "شطآن الرماد" لعلی عواد عبدالله بما فیها من عالم متلاطم، وعالم متصارع درامی، وهو الصراع بین واقع الموصلین الذین کانوا یعیشون تحت الظلم والجوع و الخوف وبین عدوهم تنظیم الدوله الإسلامیه فی العراق والشام (داعش) مما ادی إلی ان یموت عشرات من الناس یومیا بسبب الجوع او بسبب القصف الذی یقع علیهم کل یوم، وذلک من خلال التجربه التی عاشها الکاتب فی لحظات الجوع والقهر والخوف الذی کان یمر علیهم یومیاً فسطر الروایه وعبر عن کل الاحداث بدقه وعنایه. وتُبرز اهمیه هذهِ الدراسه من خلالِ جانبین اَوَلها، ان الروایه تبین لنا کیف کان یعیشُ اهل الموصل تحت ظل ذلک الحصار الذی اجبرهم علی المخاطره فی حیاتهم کی یتخلّصوا من الجوع والعطش والخوف الذی کانوا یعیشونه. وَثانیها، تتمثل فی تحلیل التقنیات السردیه الاساسیه وتطبیقها علی روایه شطآن الرماد، التی کانت تتمثل بالراوی وانواعه ووظائفه، وتعدد الاصوات، والزمان، والنظام الزمنی من خلال تقنیتی الاسترجاع والاستباق، و المده الزمنیه من حیث تسریع السرد من خلال تقنیتی الحذف والتلخیص، و إبطاء السرد ایضًا من خلال تقنیتی الوصف والحوار. وقد استخدم فی هذه الدراسه المنهج الوصفی التحلیلی لانه یتماشی مع موضوع البحث من حیث الماده السردیه والإحاطه بجمیع الجوانب الفنیه لبیان تقنیات السرد المشهوره فی روایه شطآن الرماد، حیث تطرقنا فی هذا البحث الی بیان وتحلیل اهم التقنیات السردیه فی الروایه مثل تقنیه الراوی وانواعه وظائفه، وتعدد الاصوات، وتقنیه الترتیب الزمنی الذی یشتمل علی الاسترجاع بانواعه، والاستباق بانواعه، وتقنیه المده الزمنیه، من حیث تسریع السرد بتقنیته هما الحذف و التلخیص، وإبطاء السرد بتقنیتیه المشهد الحواری و الوصف وغیرها من التقنیات السردیه المهمه. واهم النتائج الرئیسیه التی توصلنا إلیها فی الدراسه. هی ان روایه "شطآن الرماد" لعلی عواد عبدالله تبرز بتنوع الرواه ووظائفه، واستخدامه الفعال للتقنیات الزمنیه والاسالیب السردیه لنقل تجربه واقعیه ومعقده، مما یعزز تفاعل القارئ مع النص ویعمق فهمه للاحداث، بما فی ذلک الاستباق الإعلانی لإضفاء جو من التوقع والتشویق، واستخدام التسریع والإبطاء لضبط وتیره السرد بشکل فعّال. تمکن الکاتب من دمج هذه التقنیات لتعزیز مضمون الروایه وإبراز معاناه الشخصیات فی زمن صعب، مما یجعلها روایه ذات قیمه ادبیه وتاریخیه عالیه.

الادب الاهوازی هو جزء لا یتجزاء من الادب العربی لانه قدّم الکثیر من الکتّاب والشعراء للساحه الادبیه العربیه، کما شهدت هذه الساحه تطورات وتجدیدات غیر مسبقه، من ضمن هذه التطورات والتجدیدات استخدام الرموز الثقافیه التی لم یحرم منها الشعر الاهوازی ایضا، حیث برز فیه عدد هائل من الشعراء الحداثیین من ضمنهم الشاعر عباس العباسی الطائی و سعید ابو سامر اللذان صبّا اهتمامهما فی توظیف المفردات التراثیه والتاریخیه بطرق مختلفه، ومن المفردات المشترکه فی شعر هذین الشاعرین هی مفرده نهر کارون ورمزیته حیث تطرّق کل منهما فی شعره إلی هذا النهر الذی یعّد الشریان النابض فی الاهواز واخرجاه عن کونه نهراً فقط، بل اعطیاه سمات روحیه نظراً لما یحتویه من فوائد وقدسّیه فی قلوب الاهوازیین، حتی اعدّاه حاملاً لهمومهم وآمالهم وفی هذا البحث اعتمد الباحث علی المنهج الوصفی_التحلیلی وتوصل من خلال تحلیل مفرده "نهر کارون" فی شعر عباس العباسی و سعید ابو سامر إلی ان نهر کارون رغم فوائده وقدسّیته یحتوی ایضا علی اهمیه خاصه فی التراث الاهوازی نظراً لقدمته وتاریخه العریق وتوظیفُه فی اعماق القصائد الکلاسیکیه والحره عند الشاعرین یحمل إیحاءات ورموز مختلفه فی النص الشعری کما توصّل إلی ان تنوّع مفرده نهر کارون عند عباسی الطائی اکثر مشاهده عمّا یلاحظ عند سعید بوسامر وقد یعود ذلک إلی ان ان قصائد الطائی حماسیه وتاریخیه وتحتاج إلی مفرده نهر کارون اکثر لکن مع ذلک هناک تشابه فی بعض الدلالات التی نسبها کل منهما لمفرده نهرکارون ویرمز عندهما للحیاه، والوعی، والعطاء والقداسه، والکفاح والمقاومه والخلود. والمضامین التی انفرد بها الطائی ولم نجدها عند سعید بوسامر هی رمزیه کارون للتحدی والوحده العربیه.

مکتب فمینیسم به عنوان یک جنبش اجتماعی در دامن تحولات اجتماعی و سیاسی در قرن نوزدهم با هدف دستیابی به حقوق برابر زنان با مردان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی آغاز گردید. با پیشرفت این مکتب، در دهه‌ی 1960 میلادی به بعد، ادبیات و نقد ادبی نیز مورد توجه فمینیست‌ها قرار گرفت. در نقد فمینیستی به‌عنوان یکی از دانش‌های فمینیستی، به بررسی آثار ادبی با محوریت زنان پرداخته می‌شود و آثار ادبی را از دو منظر زن در مقام نویسنده و خالق اثر و زن به‌عنوان شخصیت خلق شده در آثار ادبی مطالعه می‌شود. بر اساس این رویکرد نقدی، در بیشتر آثار ادبی که توسط مردان نوشته شده، نوعی نگاه مرد سالارانه حاکم بوده و از زنان تصویری خلاف واقع و مورد پسند مردان ارائه شده است. یکی از برجسته-ترین نمودهای ظلم و ستم به زنان در عصر حاضر، به اسارت و بردگی گرفته شدن آن‌ها توسط داعش بوده است که برخی از رمان‌نویسان مانند سلیم برکات سعی کرده‌اند بخشی از این ظلم و ستم را به شکل ادبی در قالب رمان بازتاب دهند. در این پژوهش سعی شده است به بررسی و تحلیل تصویر زنان در رمان سبایا سنجار سلیم برکات بر اساس نقد فمینیستی پرداخته شود. سلیم برکات در این رمان، به بازآفرینی قدرت یافتن داعش در عراق و حمله نیروهای آن به شنگال با محوریت اسارت و بردگی زنان و دختران ایزدی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سلیم برکات بیشتر بر ظلم و ستم وارد شده بر زنان توسط نیروهای داعش تاکید داشته است و بیشتر تصاویر ارائه شده در رمان بازتاب همین موضوع هستند. در میان تصاویر ارائه شده در رمان، تصویر ظاهری زنان، مردسالاری و نوع نگاه به زنان، اسارت و بردگی زنان و خشونت علیه زنان بازتاب بیشتری داشته‌اند و تصویر باورهای دختران ایزدی، احساسات عاطفی، سطح علمی و جایگاه اجتماعی زنان بازتاب کمتری داشته‌اند.

پژوهش حاضر یک پژوهش بین رشته‌ای است و هدف آن تحلیل شخصیت‌های رمان العطرالفرنسی براساس تیپ‌های نه‌گانه شخصیت اینیاگرام است. اینیاگرام نه تیپ شخصیتی را برای انسان تعریف می‌کند که این تیپ‌ها همگی در یک مدل هندسی (۹ نقطه به روی محیط یک دایره که با خطوطی به هم وصل شده‌اند) نمایش داده می‌شوند. رمان «العطر الفرنسی» اثر امیرتاج السر از نویسندگان سودانی، روایتگر بخشی از جامعه سودان است که در محله «غائب» به دور از توجه و عنایت حکومت با مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روانی دست و پنجه نرم می‌کنند. این پژوهش بر آن است تا با روشی توصیفی ـ تحلیلی تیپ‌های شخصیتی رمان «العطر الفرنسی» با تاکید بر طبقه‌بندی نه‌گانه اینیاگرام از خلال داستان واکاوی کند و عوامل موثر بر شکل‌گیری هر شخصیت را معرفی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: علی جرجار دارای تیپ 3 (توفیق‌طلب اجتماعی) است. وی فردی است در پی کسب موفقیت و دوری از شکست. حکیم نبوی و منعم شمعه دارای تیپ 7 (ماجراجو/تنوع طلب) می‌باشند. موسی‌خاطر مامور امنیتی دولت دارای تیپ8 (رئیس، سلطه‌جو) است. رفتارش با افراد محله تحکم‌آمیز، ریاست مآبانه و عیب‌جویانه می‌باشد. میخامیخائیل قبطی تیپ 4 (محزون/خیال‌پرداز) است. وی فردی احساساتی است و پتانسیل افسرده شدن دارد. شاکر بیچاره و عرکی بقال نیز هر دو دارای تیپ 2 (مددکار/مهربان) هستند. این دو نفر احساس می‌کنند به همه باید کمک کنند. ایمن‌داوود تیپ 5 (فکور/جست‌وجوگر) می‌باشد. وی ترجیح می‌دهد همیشه سنجیده پاسخ سوالات را بدهد. زنان نیز در این رمان به عنوان شخصیت‌های خیلی فرعی دارای تیپ شخصیتی 4 (محزون/ خیال‌پرداز) می‌باشند.

لتوظیف التراث والحداثه فی الروایه العربیه اهمیه کبیره باعتبارهما من مسائل العصر المتجادَل حولها؛ فبتوظیف التراث تحفظ هویه الامه، وحضارتها، واصاله الروایه العربیه فی الشکل والمضمون وذلک من خلال استحضار مکتسبات الماضی ودمجها بالواقع المعاصر فی الروایه. والحداثه تساعد فی تطویر شکل الروایه ومضمونها بعدم الاکتفاء والتقید بتلک المکتسبات الثمینه، بل بالتحرر من التقلیدی، وبتحقیق الإبداع والتجدید فی المضامین والاسالیب السردیه للقضاء علی الرتابه والروتینه عند القارئ. ایمن العتوم ،کاتب وشاعر معاصر ولد فی مدینه جرش - الاردن فی عام 1972م، له اعمال شعریه ونثریه عدیده. واشتهر بروایاته ذات الطابع الدینی والقرآنی. من اشهر روایاته روایه "کلمه الله" التی تجلت فیها مظاهر التراث والحداثه شکلا ومضمونا. وتناقش هذه الروایه موضوع التعصب الدینی (الإسلامی والمسیحی)، وموضوع الحریه العامه، وتحاول ترسیخ الحوار الصحیح الهادئ فی المجتمع. کما ان العتوم یحاول ترسیخ العقیده الإسلامیه الصحیحه من خلال الحوارات والنقاشات المبنیه علی البراهین الدینیه والعقلیه بین شخصیات إسلامیه ومسیحیه فی الروایه. رغم ان ابداعات ایمن العتوم کانت اکثر واغنی فی الجانب الروائی إلا اننا نجد العدید من الدراسات التی تناولت اعماله الشعریه ولم تنصف اعماله النثریه کما یجب، خاصه ان هذا الروائی یطرح قضایا عصریه لا تغیب عنها الثروه التراثیه للحضاره الإسلامیه والعربیه. لذلک یهدف هذا البحث إلی دراسه مظاهر التراث والحداثه فی إحدی روایاته "کلمه الله" وفق المنهج الوصفی التحلیلی. وتشیر النتائج إلی توظیف العتوم للتراث والحداثه فی الشکل والمضمون فی جوانب مختلفه دینیه، تاریخیه، ادبیه، واجتماعیه. فقد استلهم العتوم فی روایته الکثیر من المفاهیم والعبارات من التراث الدینی کالآیات والقصص القرآنیه والمسیحیه، ووظف امورا وقضایا حدیثه شغلت العصر کالمسائل الاجتماعیه، والتعصب، والحریات. وتمیزت روایته بالمیزات الجدیده المختصه بالروایات الحدیثه.

قصه ی مجنون لیلی، داستان عشق عفیف دو جوان به نام های قیس بن ملوح و لیلی بنت مهدی از قبیله ی بنی عامر بوده که در دوره ی اموی و در سرزمین حجاز روی داده و در نهایت به فراق و عدم وصال آنان ختم شده است. در این داستان قیس جوانی زیبا و خوش ذوق است که از همان دوران کودکی و هنگامی که همراه با لیلی گوسفندان را به چرا می بردند، عاشق یکدیگر می شوند. قیس بر اثر شور و هیجان عشق، راز علاقه ی خود به لیلی را بر زبان می آورد و این کار باعث خشم خانواده ی لیلی شده و اجازه ی ازدواج او با قیس را نمی دهند. یکی از داستان های عاشقانه ی فولکلوریک کردی، داستان مم آلان است که اسکار مان، مستشرق آلمانی آن را از زبان رحمان بکر مکریانی و در کتاب «توحفه ی موزه فه رییه» جمع آوری کرده است. در فولکلور کردی، مم آلان داستان دل دادگی مم، تنها پسر پادشاه یمن است که علی رغم میل پدر و مادرش عاشق زین، خواهر میر زین الدین، حاکم شهر جزیر می شود. احمد خانی شاعر بلندآوازه ی قرن هفدهم ادبیات کردی کرمانجی نیز این داستان عاشقانه را در شاهکار ادبی خود تحت عنوان «مم و زین» به نظم درآورده و اگرچه در منظومه ی خود به داستان فولکلوریک «مم آلان» نظر داشته، اما به کلی آن را دگرگون ساخته و از نو آن را نوشته است. احمد خانی در منظومه ی «مم و زین» تنها به روایت داستان عشق عفیف این دو عاشق اکتفا نکرده، بلکه بسیاری از دغدغه های فکری، فلسفی، معرفتی، ملی و هستی شناسانه ی خود را در آن بیان کرده است. تا کنون پژوهش های زیادی به صورت جداگانه در مورد این دو داستان و اثر، صورت پذیرفته اما تا به امروز هیچ گونه پژوهشی در زمینه ی تطبیق بین این دو اثر ارزشمند آن هم از منظر عشق عذری صورت نگرفته است. بر همین اساس در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی - تحلیلی ادبیات تطبیقی و مکتب آمریکایی آن به بررسی چگونگی بازتاب حب عذری و تفاوت و شباهت های آن در دو اثر مذکور پرداخته خواهد شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در هر دو داستان ویژگی های حب عذری چون: پاکی، وفاداری، دوری از هوا و هوس، متحمل شدن سختی های ناشی از عشق، آشفتگی عاشقان، مرگ در راه عشق و ... پدیدار شده است. با این تفاوت که پایان داستان مم و زین بر خلاف داستان مجنون لیلی، به یک عشق الهی و حقیقی ختم می شود و عشق مجازی در آن به عنوان پلی برای رسیدن به عشق حقیقی معرفی شده است. بر این اساس، داستان مجنون لیلی صرفا یک داستان عاشقانه، اما مم و زین یک داستان عاشقانه و همچنین عرفانی است که نمود حب عذری در آن بیشتر و عمیق تر می باشد.

هدفت هذه الدراسه إلی تحدید صعوبات تعلم البلاغه لدی طلبه قسم اللغه العربیه وآدابها فی جامعتی کردستان وجرموو، وبرنامج مقترح لعلاجها، ولتحقیق هدف الدراسه قام الباحث بترتیب استبانه تضمنت مجموعه من الفقرات علی عینه الدراسه من طلبه کلتا الجامعتین ممن درسوا البلاغه، وذلک لتحدید اکثر الفقرات صعوبه، وبعد إعداد الباحث لقائمه الفقرات قام بعرضها علی مجموعه من المحکمین من الخبراء المختصین فی مجال اللغه العربیه وطرق تدریسها، وبعد إجراء التعدیلات اللازمه التی اشاروا بها قام بتحویل تلک الفقرات إلی اداه للدراسه فی صوره استبانه مکونه من ثلاثه محاور (الماده الدراسیه، المدرس والطلبه) وتشتمل علی (45) فقره.. وبعد تاکّد الباحث من صدق الاستبانه قام بتطبیقها علی عینه الدراسه من مجموع طلاب قسم اللغه العربیه فی کلتا الجامعتین التی بلغ عددهم (60) طالباً /طالبه من طلاب مرحلتی بکالوریوس والدراسات العلیا. وبعد جمع الاستبانه والحصول علی البیانات المطلوبه قام الباحث بمعالجتها بالاسالیب الإحصائیه الملائمه للحصول علی النتائج، وقد استخدم الباحث النسب المئویه والوسط المرجّح لمعالجه البیانات إحصائیاً والتوصل إلی النتائج المطلوبه. ویمکن إجمال النتائج التی توصل إلیها الباحث من خلال دراسته فیما یلی: اظهرت استبانه الطلبه معاناه وصعوبات کثیره للطلبه فی ماده البلاغه موزعه علی ثلاثه محاور (الماده الدراسیه، المدرس ، الطالب ) وان اکثر الفقرات صعوبهً فی جامعه کردستان هی فقرات :(اللغه العامیه هی الغالبه علی اللغه الفصیحه مع الترکیز علی استعمال اللغه الوسیطه -اللغه الکردیه والفارسیه- فی التحدث فی درس البلاغه) وفقره (توجد بعض الموضوعات الصعبه فی الماده البلاغیه) وفقره (یهتم الاساتذه بالجانب النظری مع حفظ القواعد البلاغیه، و تسلیط الضوء علی الامتحانات اکثر من اهتمامهم بالفهم والتذوق الادبی)اما فی جامعه جرموو نجد ان اکثر الفقرات صعوبه هی فقرات:(یرکز الطلاب فی ماده البلاغه علی حفظ القواعد دون الفهم) وفقره (توجد بعض الموضوعات الصعبه فی الماده البلاغیه) وفقره (لا یخصص الاستاذ وقتا فی الصف للتطبیقات العملیه فی نهایه الدرس البلاغی). وفی ضوء تلک النتائج خرّجت الدراسه بمجموعه من التوصیات توکد علی ضروره الاهتمام بعلوم البلاغیه فی میادین الدراسه ومراعاه التدریب والتطبیق لما یستقیه المتعلم یومیا وکذا تتبع الإنجازات البلاغیه الموروثه وطبعها ونشرها.کما تقدمت بمجموعه من المقترحات والحلول المتعلقه بالمحاور الثلاثه.

المخلص : یشکل المکان عنصراً بارزاً فی البناء الروائی , فهو احد العناصر الهامه لانه لیس هناک روایه تخلو من المکان فتکتمل بدونه وذلک لانه یتفاعل مع الشخصیات المختلفه وعلیه تجری الاحداث ویحیطه الزمان. اما روایه خاتم فهی من الروایات السعودیه الحدیثه للکاتبه رجاء عالم و احداثها تدور فی مکه حیث ابدعت الروائیه فی اختیارها للاماکن التاریخیه الدینیه لتروی العادات والتقالید فی ذلک الزمان , واستخدمت فی روایتها امکنه متعدده ومختلفه اغلبها من المفتوح والمغلق الخاص والعام , ویهدف هذا البحث مستفیدا من المنهج الوصفی التحلیلی إلی دراسه انواع المکان فی هذه الروایه وابعاده و علاقته ببقیه عناصر الروایه . وتشیر نتائج البحث إلی ان للمکان فی هذه الروایه بعاداً مختلفه منها : ( البعد الدینی / البعد التاریخی الزمنی / البعد النفسی / البعد الجغرافی) والبعد الدینی الجغرافی هو الذی یطغی علی بقیه الابعاد ویلیه البعد التاریخی الزمنی وذلک لان احداث الروایه تدور کما ذکرنا فی اماکن مقدسه کما ان المکان جزء لا یتجزء عن بقیه العناصر الروائیه خاصه علاقته الوثیقه مع الحدث والزمان والشخصیات , فوجود المکان یرتبط بوجود الحدث وبالعکس , وعلاقه المکان بالزمان واضحه من خلال الوجود اللفظی فی النصوص الروائیه , وعلاقته بالشخصیات علاقه تاثیر متبادل بین طرفین تحدیداً فی المکان الذی تقیم فیه الشخصیه فهما عنصران متفاعلان داخل العمل الروائی ولکل منهما اهمیه خاصه فی الروایه . الکلمات المفتاحیه: عناصر الروایه , المکان , انواعه , ابعاده , رجاء عالم, روایه خاتم .

رئالیسم، جریانی بود که در قرن نوزدهم در مقابل نظریه ی هنر برای هنر به وجود آمد و مکتبی ادبی شد که به واقعیت های زندگی، به صورت عینی و به دور از هرگونه امور وهمی و ذهنی می پردازد. یکی از انواع رئالیسم، رئالیسم انتقادی است که هدف اصلی آن افشا کردن معضلات و مصیبت های جامعه با نگاهی منتقدانه است. به نویسندگانی که به انتقاد از روابط میان انسان ومحیط, انسان و جامعه پرداخته اند، نویسندگان رئالیسم انتقادی می گویند. ابراهیم نصرالله، نویسنده ی برجسته ی اردنی در رمان اجتماعی "شرفه العار" به بیان مشکلات اجتماعی جهان عرب با دیدگاهی انتقادی پرداخته است. عطا نهایی، رمان نویس سرشناس ایرانی در رمان "گرەوی بەختی هەڵاڵه" که فضای اجتماعی و سیاسی دهه ی پنجاه را روایت می کند، با بیان ادیبانه ی خود از مشکلات جامعه کردی انتقاد می کند. در این دو رمان، مولفه های رئالیسم انتقادی چون: فقر، بحران هویت، اوضاع نابسامان اجتماعی، وضعیت نامناسب زنان، آداب و رسوم، جهل و بی سوادی و وطن گرایی به کار رفته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، رئالیسم انتقادی در دو رمان "شرفه العار" و "گرەوی بەختی هەڵاڵه" بررسی شده است و دیدگاه هر کدام از ادیبان مورد تحلیل قرار گرفته است. با مقایسه و مطالعه ی دو رمان، مفاهیم مشترک زیادی به چشم می خورد. هر دو نویسنده، به مضمون فقر در جامعه و تبعات منفی آن اشاره کرده اند. هردو رمان به مسئله ی خشونت علیه زنان در بدترین شرایط جامعه ی مردسالاری عربی و کردی صحبت می کنند. آداب و رسوم، جهل و بی سوادی و مسئله ی بحران هویت از دیگر موارد مشترک بین دو داستان است، اما تفاوت هایی هم دارند. نویسنده در رمان "گرەوی بەختی هەڵاڵه" به مولفه های وطن گرایی پرداخته است در حالی که ابراهیم نصرالله در "شرفه العار" به وطن گرایی نپرداخته است.

التراث الادبی العربی غنی ومتنوع وملیء بالافکار والاشکال الجدیره بالاهتمام والدراسه بعد ان تداوله الاجداد والآباء بحرص بالغ حتی وصل إلینا فی شکل فنون شعریه ونثریه والشعر کان دیوان العرب وسجلّ مفاخرهم فسجلوا فیه تاریخیهم وحیاتهم وبطولاتهم وامجادهم وافراحهم واحزانهم، وکان العصر الاندلسی ملیئاً بالحرکات العلمیه والثقافیه والادبیه والفلسفیه وکان للاندلس اثر کبیر علی البلدان الاخری من الناحیه الثقافیه والفکریه، فیهدف هذا البحث مستفیدا من منهج الوصفی التحلیلی إلی دراسه شعر احد شعراء هذا العصر، وهو ابن مرج الکحل الاندلسی وهو کان شاعراً عالماً وادیباً عظیما وعبر شعره برزت شاعریته وقدرته الفنیه واللغویه والنحویه والبلاغیه فتطرّقنا فی شعره إلی الاسلوبیه البنیویه فی المستوی الصوتی والمستوی الترکیبی والمستوی البلاغی والمستوی الدلالی، ففی المستوی الصوتی درسنا فی شعره التکرار والجناس والطباق والتصریع ، وفی المستوی الترکیبی تطرقنا فی شعره إلی التعریف والتنکیر والتقدیم التاخیر والذکر والحذف، اما فی المستوی البلاغی قام البحث بدراسه اهم الموضوعات البلاغیه فی شعره مثل اسلوب الإنشاء والإخبار واسلوب القصر والفصل والوصل والتشبیه والاستعاره والمجاز، وفی المستوی الدلالی درسنا الاشتقاق والترادف، وبعد دراسه شعره فی هذه المستویات الاسلوبیه، وصل البحث إلی انه کان ادیبا وشاعرا بارعا بحیث حینما نقرا شعره نحس بشاعریته ونستمتع بها حیث لا نستطیع الاستغناء عنها، وتطرق ابن مرج الکحل إلی اغلب موضوعات الشعریه بارزه فی العصر الاندلسی، لعل ابرزها: المدح الذی یاتی فی المرتبه الاولی فی شعر الشاعر من قبیل مدح الخلفاء والوزاراء والامراء والحکماء، ومدحه یتصف بالصدق والجمال، وکذلک تضمن شعره موضوعات اخری وبنسب متفاوته من قبیل الوصف والرثاء والغزل والشوق والحکمه والفخر والهجاء والمعارضه مع الشعراء وذم الجهل.... لقد استخدم الشاعر لغه سهله بسیطه القاریء یدرک معناها بمجرد قراءه شعره ومن القراءه الاولی للقصائد الشعریه التی ضمنها دیوانه، ولا نظن حاجه القاریء إلی المعجم رغم کثره استعمال الاستعاره والمجاز والتشبیهات البلاغیه فی شعره، ووجدنا ان ابن مرج الکحل نظم قصائده ومقطوعاته الشعریه علی البحور الشعریه المعروفه فی الشعر العربی، وقد استعمل البحر الطویل الذی یاتی فی المنزله الاولی فی شعره المدحی الذی یتناسب مع البحور الرسمیه الطویله، لیاتی بعد ذلک بحر الوافر والکامل والبسیط بکثره بنسبه متقاربه، واستفاد من بعض البحور بقله مثل: ( السریع، الرمل، الخفیف). اما البحور التی لم یوظفها الشاعر فی شعره فهی: (المدید، والهزج، والرجز، والمنسرج، والمضارع، والمقتضب، والمتدارک).

ادبیات عامیانه از جمله ضرب المثلها، از مهمترین بخشهای فرهنگ وادبیات هر ملتی است که در طول تاریخ ابتدا به صورت شفاهی ثبت وضبط گردیده و وانبوهی از تجارب ملتها را در خود نگهداشته است. ادبیات ملتهای مختلف به دلیل اشتراکات گوناگون فرهنگی محیطی ونیز تجارب مشترک زندگی دارای اشتراکات مهمی در ادبیات عامیانه ی خود می باشند. دراین پژوهش به بررسی تطبیقی مضامین دینی واخلاقی در امثال عربی وکردی، بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، یعنی بررسی «تشابه وتفاوت» ها پرداخته می شود.

متن قرآن، نهتنها به جهت مصونیت از آسیب روزگاران برجستگی مییابد؛ بلکه بلاغتی که در این کتاب به نظر میرسد خود یکی دیگر از رموز شگفتآور در تاملات زیباییشناختی است. یکی از جنبههای زیباییشناسی در قرآن کریم استفاده از صنایع بدیعی است و صنایع بدیعی به دو گونهی لفظی و معنوی تقسیم میشوند، یکی از صنایع بدیع معنوی، آرایهی مراعاتنظیر است که با چینش واژگان و الفاظی که در کنار هم به نوعی با هم همبستگی و تناسب معنایی دارند و کلام ادبی را به گونهای جلوه میدهند که بر دل و جان آدمی مینشیند. این واژگان متناسب نباید هیچگونه تضاد و تناقضی داشته باشند. مراعاتنظیر را با نامهای دیگر مانند تناسب، مواخات، تلفیق و ائتلاف میشناسند. مراعاتنظیر به سه گونه در آیات پنج جزء آخر قرآن کریم نمایان میشود: 1-همبستگی لفظ با معنی 2-همبستگی لفظ با لفظ 3-همبستگی معنی با معنی. نویسنده در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی زیباییشناسی و کارکرد آرایهی مراعاتنظیر در پنج جزء آخر قرآن کریم میپردازد و این بررسی نشان میدهد که با کنار هم قرار گرفتن واژگان مرتبط و متناسب، آرایههای دیگر شکل میگیرند؛ در نتیجه مراعاتنظیر فعالکنندهی دیگر آرایههای ادبی است و همچنین دریافتیم که نقش این آرایه در به وجود آمدن مضمونآفرینی، تصویرآفرینی و فضاسازی در قرآن کریم، پررنگتر از دیگر آرایههاست.

الهویه الثقافیه هی مجموعه من رکائزٍ تُعرِّف مجتمعًا ما ومن خلالها یحصل التمایز بین الشعوب، وهذه الرکائز فیها ما هو ثابت وفیها ما هو متغیر، وهی بالنسبه لمن ینتمون إلیها تعد الوجود والانسلاخ عنها یعد انسلاخًا عن هذا الوجود، ورکائز الهویه الثقافیه لم تکن واحده لدی المنظرین وکذلک اهمیه کل رکیزه لم تکن بالمستوی ذاته بل تعددت الاهتمامات، واهم رکائز الهویه الثقافیه هی: اللغه، والدین، والتاریخ، والتراث، والوحده الفکریه، والمصیر المشترک، و... الهویه الثقافیه فی الشعر الاهوازی المعاصر حاضره بقوه ویمکن عد الشعر العربی الاهوازی المعاصر شعرًا هوویًا ویرجع ذلک إلی اسباب وطنیه وسیاسیه وثقافیه وتاریخیه واقتصادیه وغیرها من الاسباب التی دفعت هولاء الشعراء إلی هذا الخطاب، واما الاهتمام بعناصر الهویه الثقافیه ومستوی التطرق لها کان یختلف من شاعر إلی آخر، وقد لوحظ هذا الامر فی شعر ضیاء الدین الخاقانی، وجبار العصمان، وعباس العباسی. ویهدف هذا البحث مستفیدًا من المنهج الوصفی-التحلیلی إلی دراسه الهویه الثقافیه فی الشعر الاهوازی المعاصر من خلال دراسه اشعار ضیاء الدین الخاقانی، وجبار العصمان وعباس عباسی الطائی. ومن اهم النتائج التی وصلت إلیها الدراسه هی ان مستوی الاهتمام برکائز الهویه الثقافیه یختلف عند الشعراء الثلاثه، فقد تطرّق ضیاء الدین الخاقانی إلی جمیع رکائز الهویه الثقافیه، ویُلاحظ ان مستوی تطرقه لکل الرکائز کان عمیقًا وواعیًا، واما خطابه فکان هوویًا لاسباب سیاسیه-وطنیه-تاریخیه-اقتصادیه. اهتم جبار العصمان برکائز معینه من الهویه الثقافیه والنزعه التاریخیه فی منجزه الشعری کانت اکثر وضوحًا من الرکائز الاخری، وایضا خطابه ذا طابع هووی لاسباب تاریخیه-دینیه-وطنیه. تطرق عباس العباسی إلی جمیع رکائز الهویه الثقافیه وایضا لکل رکیزه مستواها، وایضا النزعه الاجتماعیه والهوویه واضحتان فی شعره، واما خطابه کان هوویًا لاسباب تاریخیه-سیاسیه-اجتماعیه.

این پژوهش در پی حل مساله ی ارتباط دو داستان قرآنی خضر و ذوالقرنین با افسانه هاست، مساله ای جنجالی که رابطه ی تنگاتنگی با حقانیت اسلام دارد. آیه ی ششم سوره ی فرقان در جواب این مساله به این نکته اشاره می فرماید: در داستان قرآنی اسراری درباره ی دنیای واقعی نهفته است که آن را از قصه های خرافات آمیز پیشینیان متمایز می سازد. پژوهش حاضر این نکته را به عنوان فرضیه ی تحقیق پذیرفته، و پیرو آن، در پی یافتن مصداق عناصر این دو داستان در دنیای واقعی بر می آید، البته با تکیه بر آیات قرآن و روایات صحیح، و نه روایات ضعیف و آراء تفسیری که احتمال ورود سخنان پیشینیان به آنها بالاست. برای هر کدام از این دو داستان، باید این مراحل طی شود: 1- شرح داستان؛ 2- استنباط عناصر مهم همچون مکان، زمان و شخصیات اصلی؛ 3- یافتن مصداق آن عناصر در عالم واقع. مرحله های اول و دوم به روش وصفی-تحلیلی، و مرحله ی سوم به روش تطبیقی انجام شد. سرانجام فرضیه ی تحقیق تایید شد، و روشن گشت که این اسرار در این دو داستان وجود داشته است: خضر همانا زرتشت تاریخی -سلام خداوند بر او باد- و ذوالقرنین همانا کورش کبیر -که خداوند از او راضی باد- است؛ در این دو داستان قرآنی متوالی، ابتدا از یک نبی سپس از بزرگترین ولی امتش سخن رفته است. علاوه بر این، هویت یاجوج و ماجوج و دلیل عدم کشف مکانشان روشن شد. در این هنگام این سوال پیش آمد: آیا امکان داشت کسی در عصر ظهور قرآن بتواند دو داستان اینچنین واقعی را از افسانه ها برداشت کند؟ برای جواب دادن به این سوال، چندی و چونی ماندگاری عناصر فوق الذکر در افسانه ها بررسی شد. نتیجه این بود: این عناصر در حافظه ی تاریخی اقوام مختلف منطقه یا از یاد رفته و یا آشفته گشته، و بازیابی آنها غیر ممکن بود؛ سپس، پس از صدها سال یا بیشتر، در پیکر سالم این دو داستان گرد هم آمدند؛ همچون گرد هم آمدن خاکستر بر باد رفته و استخوان های گم گشته ی مرده ای و جان یافتن دوباره اش، معجزه ای که بدون شک بر صدق نبوت پیامبرمان و سرورمان محمد -خداوند بر او درود و سلام فرستد- دلالت دارد.

تحلیل گفتمان انتقادی به عنوان گرایشی بینارشته ای، در بررسی متون از سطح جمله فراتر رفته و به بافت موقعیتی که متن در آن شکل گرفته است، توجه می کند. فرکلاف، یکی از نظریه پردازان در این حوزه است که برای نظریه ی خود سه سطح در نظر می گیرد. در سطح اول، براساس دستور نقش گرای نظام مند هلیدی، به بررسی ساختار متن می پردازد و آن را توصیف می خواند. در سطح دوم که تفسیر نام می گیرد، بافت موقعیتی و بینامتنی به کار رفته در متن را مدنظر قرار می دهد و در نهایت، در سطح سوم که تبیین است به بررسی عوامل شکل گیری، ایدئولوژی و تاثیرات گفتمان می پردازد. شرقاوی و دولت آبادی، هر دو روستایی زاده هایی هستند که در آثار خود به بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی خود پرداخته اند. این پژوهش، سعی دارد به صورت توصیفی-تحلیلی، گفتمان انتقادی را در دو رمان جای خالی سلوچ از محمود دولت آبادی و الارض عبدالرحمن شرقاوی، بر پایه ی رویکرد گفتمان انتقادی فرکلاف، مورد بررسی قرار دهد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شرقاوی و دولت آبادی با استفاده از هم آیی و تکرار واژگان، به کارگیری واژگان متضاد و استفاده از استعاره های مفهومی و بلاغی درپی تبیین اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی خود هستند. شرقاوی و دولت آبادی، در قالبی روایی، با سبکی رئالیستی و با استفاده از متون مختلف چون قرآن، روایات، ضرب المثل ها و الفاظ عامیانه به بازگویی رخدادها می پردازند. شرقاوی با استفاده از گفتمان ضداستعماری به بیان مسائلی چون فقر، وضعیت زن در جامعه، اوضاع نابسامان سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و بی عدالتی می پردازد و با تقویت روحیه ی مبارزه طلبانه، به دنبال کسب مفاهیمی چون تغییر، آزادی و استقلال است. گفتمان انتقادی دولت آبادی پسااستعماری است. او با واکاوی شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی خود و بیان مفاهیمی چون فقر، بیکاری، وضعیت نامناسب زن، ناهنجاری های اخلاقی، امید به ایجاد تغییر در جامعه ی خود دارد.

زبان مهم ترین ابزار ارتباط میان انسان ها برای بیان مفاهیم ذهنی است؛ از طرف دیگر هر زبانی دارای اسالیب معناشناسی خاص خود است که با گزینش کلمات در ساختار جمله و دخل و تصرف در آنها بر روح و جان شنونده اثر می گذارد. درک بخشی از دقایق علمی در هر زبان، در گرو فهم دقیق ساختارهای دستوری آن است. بلاغت و نحو دو بخش در زبان و ادبیات عربی هستند که به علت شباهت هایی که به یکدیگر دارند مشتبه می شوند. مهمترین تفاوت نحو و بلاغت در ساختار لفظی و معنوی جمله ها است. به این معنی که نحو به ساختار لفظی و ترکیبی جمله ها توجه دارد و بلاغت به ساختار معنوی آن مطابق با مقتضای حال مخاطب می پردازد و دیگر تفاوت های آن دو از این نقطه نظر نشات می گیرد. نحو یکی از سرفصل های مهم در رشته ی زبان و ادبیات عربی می باشد. و بلاغت یکی از علوم مشترک بشری است که در گذر تاریخ، مورد توجّه تمامی ملّت ها بوده است و یکی از شاخه های بلاغت، معانی است. علم معانی از مطابقت کلام با مقتضای حال سخن می گوید. دانش معانی، فنّ زیبا و موثر سخن گفتن است. نحو و فنون بلاغت از دیرباز و زمانی که به صورت یک علم مدون گردید، تاکنون به عنوان یک مجموعه اصول تغییر ناپذیر و دست نخورده باقی ماند و تا قرن معاصر با حوادث و تغییر و تحولات جهانی کمتر همراه و همگام گردیده است. بحث اطلاق و تقیید از جمله مسائل مهمی است که در نحو و بلاغت به آن توجه شده است. در میان نحویان ابن عقیل از جمله کسانی است که به شرح الفیه ابن مالک به این مورد پرداخته است. از بلاغیان هم حبنکه المیدانی به شکل عالمانه از آن سخن به میان آورده است. این پایان نامه هم در یک فصل کامل مبحث اطلاق و تقیید را مورد بررسی قرار داده است. اطلاق نحوی مواردی همچون: مبتدا، خبر، فعل معلوم، فاعل، فعل مجهول، نائب فاعل و تقیید نحوی مواردی از جمله : نواسخ« افعال ناقصه ، افغال مقاربه و ....»، مفاعیل خمسه« مفعول به، مفعول مطلق و... »، حال، و .... بررسی شده است. در اطلاق بلاغی به مواردی همچون: مسندالیه، مسند و تقیید بلاغی به مواردی از قبیل: نواسخ« افعال ناقصه ، افغال مقاربه و ....»، مفاعیل خمسه« مفعول به، مفعول مطلق و... »، حال، و .... بحث شده است. نحو در اصل برای اغراض اصلی عبارت می آید، ولی علم بلاغت از اغراض اصلی خود خارج شده و مجازا در اغراض دیگر به کار می-رود. نگارنده در پژوهش حاضر، کوشیده ا

کتاب اقصی الاکانی از جمله تالیفات مختصر ومفید در علم بلاغت است که قاضی زکریای انصاری آن را تالیف کرده است. این کتاب بر اساس تلخیص خطیب قزوینی و به شیوه قدما تالیف شده و مولف در برخی موارد خود نیز اظهار نظر کرده است. علامه شیخ عمر ابن قره داغی از دانشمندان نامدار کرد حاشیه ای شرح مانند بر این کتاب نگاشته و نظرات خود را هم در آن مطرح کرده است. این پایان نامه تصحیح و تحقیق نسخ خطی این حاشیه است.

حیطه ی ادبیات داستانی از جهت دارا بودن فضای گسترده و انعطاف بیشتر در ارائه ی مضامین مختلف اجتماعی، سیاسی، فکری و فرهنگی این امکان را برای ادیبان و نویسندگان فراهم آورده تا به ترسیم واقعیت های موجود در جامعه ی خود بپردازند. از این رو گفته شده که ادبیات آیینه ی تمام نمای جامعه است. چرا که تصاویر، شخصیت ها و حوادثی مشابه با آنچه که در جهان واقع وجود دارد را منعکس می کند. در این میان رمان بهترین نوع ادبیات است که جایگاه خود را به عنوان یک قالب ادبی برای ترسیم وقایع حیات یافته است. کشور مصرخاستگاه ادبیات داستانی به ویژه فن رمان نویسی در میان کشو رهای جهان عرب است. این نوع ادبی از مصر به سایر کشورهای عربی انتشار یافته است. آنچه باعث این پیشگامی مصر درزمینه ی رمان نویسی شده است برتری و تسلط مصر از لحاظ نبوغ فرهنگی، پیشینه ی تاریخی، موقعیت جغرافیایی، و تمدن دیرینه ی آن است. در این پژوهش به بررسی درون مایه ی دو اثر از نویسندگان شاخص مصر"نجیب محفوظ" و "عبدالحمید جوده السحار" پرداخته شده است. این دو اثر عبارت اند از؛ رمان "القاهره الجدیده" اثر نجیب محفوظ و "الشارع الجدید" عبدالحمید جوده السحار.

شیخ معروف نودهی؛ از چهره های برجسته تصوف و عرفان در قرون معاصر است؛ وی در جایگاه رهبری دینی و مرشدی صوفی؛ همواره به اصلاح نگرش اجتماعی و تربیت نفوس جامعه؛ در قالب مفاهیم عرفانی؛ همت گماشته است. او با تکیه بر نگرش تصوف به خلق آثار ادبی به ویژه در بخش منظوم همت گماشته است و همانند دیگر شعرای صوفی؛ اشعار خود را مملو از مضامین عرفانی همچون: زهد، معنویت، وعظ دینی، عشق الهی، تامل در پدیده مرگ و مبالغه گرایی؛ کرده است. آنچه در این تحقیق در صدد آنیم؛ بررسی مختصری پیرامون چند جلوه اساسی از ادبیات عرفانی در تخامیس شعری ایشان؛ با تکیه بر روش: توصیفی- تحلیلی است. تا در نهایت به فهم صحیحی از وجوه تمایز خصوصیات شعری وی؛ در پرداختن به این جلوه های عرفانی نائل گردیم؛ چراکه بدون شک هر ادیبی تحت تاثیر محدود زمانی و شرایط مکانی، و در پرتو جهان بینی فردی خود؛ نگرشی به خصوص در تبیین مفاهیم عرفانی دارد. کلید واژگان: تصوف و عرفان، تخمیس، علامه نودهی.

عبد الکریم مدرس از علما و مفسران معاصر کرد است که دو تفسیر مهم یکی به زبان کردی و دیگری به زبان عربی دارد. مدرس در تتفسیر مواهب الرحمن در موارد متعدد مسائل بلاغی قران را بررسی کرده است. او در بسیاری از این مباحث متاثر از مفسران قدیم است و گاه خود هم اظهار نظرهایی میکند. در این پایان نامه مسائل مربوط به علم بیان مورد بررسی قرار گرفته است.

منظومه بدر المطالب اثر سید مسعود هاشمی تمتمی از فضلای معاصر است که آن را در علم صرف و برای تعلیم طالبان این علم سروده است. او در این منظومه بیشتر متاثر از کتاب شافیه ابن الحاجب نحوی است و در بیشتر موارد حتی مثال های موجود در این کتاب را تکرار کرده است. از مزایای این منظومه می توان به جامع بودن و اشزاف نویسنده بر مسائل اشاره کرد. اگر چه به گفته ناظم او این منظومه را در دوران تحصیلات مقدماتی سروده اما میتوان آن را در زمره منظومه های تعلیمی ممتاز به شمار آورد. در این پایان نامه منظومه تصحیح و شرح شده است و در آن مهمترین منابع صرفی مورد استفاده قرار گرفته است

رئالیسم سوسیالیستی یا همان واقع گرایی اجتماعی، شاخه ای از رئالیسم است که اولین بار در ادبیات شوروی سابق ظهور کرد و طرح آن را ماکسیم گورکی همراه بوخارین و ژدانف در سال 1934 اعلام کردند. هدف آن توجه بیشتر به طبقه ی فرودست جامعه و تسریع آگاهی اجتماعی طبقه ی کارگر در مقابل بحران های سرمایه داری است. سوسیالیسم مدعی است که یکی از آزادترین نوع روابط اجتماعی انسان است، خواهان آزادی انسان به ویژه طبقات زحمتکش است و عامل اقتصادی را به عنوان منشا مشکلات و درگیری در جهان می داند. و همچنین ساختار های زیرین جامعه همچون دین، اخلاق، اندیشه و ادبیات را تایع زیرساخت های مادی و ابزار های تولید به شمار می آورد. پاگیری رئالیسم اجتماعی را با جریان شکل گیری انقلاب های کارگری و ایجاد حکومت های سوسیالیستی همزمان میدانند. به عنوان نمونه بارز اطلاق این اصطلاح می توان به جریان ادبی بعد از انقلاب اکتبر 1917 روسیه اشاره کرد. رئالیسم اجتماعی ریشه های خود را در رئالیسم جستجو می کند و با اصالت بخشیدن به روایت واقعیت، مرکزیت توجه خود را به زندگی مردمان فرودست، بیان مشکلات طبقاتی و گاهی روند مبارزات و انقلاب ها معطوف می کند. در واقع می توان گفت بنیان این مکتب بر کار استوار است. نویسندگان رئالیسم اجتماعی در آثار خود به بیان روائی مشکلات طبقه اجتماعی فرودست پرداخته اند و همواره به تجسم صادقانه ی واقعیت با بعد و رنگ و بوی انقلابی اش پرداخته اند. طاهر وطار و یاشار کمال دو تن از نویسندگان پیشگام و صاحب سبک در این گونه ی ادبی می باشند. هر دو نویسنده در قالب ادبی رمان، ساختار اجتماعی جامعه ی خود در دوره ی مشخصی از تاریخ به گونه ای بی بدیل با بیانی واقع گرایانه و گرایش سوسیالیستی، در دو کشور الجزایر و دیگری ترکیه بیان داشته اند. هردو با روحیه ای مبارزه طلبانه از طبقه ی فرودست کارگر بوده و به مبارزه با شخصیت هایی پرداخته اند که همواره نمادی از خودخواهی، ظلم، استکبار و انسان ستیزی بوده اند.

زیبایی‌شناسی به‌عنوان علمی که به تحلیل مولفه‌های زیبایی در آثار ادبی و کیفیت بازتاب آن در قرآن می‌پردازد، با تمرکز بر متون اصیل و ارزشمند، ارزش واقعی آن‌ها را باز می‌شناسد. در این ‌بین، قرآن کریم که معجزه‌ی جاویدان پیامبر اسلام است، با ممتاز بودن جنبه‌های بلاغی خویش، همواره مورد توجه قرآن ‌پژوهان و ادبای اهل‌فن بوده است و تصویرپردازی به‌عنوان یکی از جنبه‌های بلاغی و مولفه‌های زیبایی‌شناختی تاثیر خود را در این کتاب آسمانی به ما می‌نمایاند. پژوهش حاضر به زیبایی‌شناسی تصویر که یکی از جلوه‌های زیبا و جذاب قرآن کریم است و کمتر مورد توجه قرار گرفته می‌پردازد. از آنجا که نام حضرت موسی بیش از هر پیامبر دیگری در قرآن آمده است؛ این اثر سعی دارد تا با رویکردی زیبایی شناسانه و با توجه به مفاهیم تصویرپردازی هنری و مولفه‌های نقد جدید، زیبایی‌های متن قرآن در داستان حضرت موسی را بررسی نماید. در این پژوهش تلاش شده است به جلوه‌هایی از هنر خارق‌العاده قرآن درصحنه پردازی و تجسم بخشیدن به برخی از صحنه‌های مربوط به داستان حضرت موسی و خلق تصاویری زنده و بدیع اشاره شود و نمونه‌هایی از تابلوها و چشم‌انداز زیبایی آن را در پیش روی مشتاقان این کتاب آسمانی قرار دهد. این نوشتار در ابتدا، ضمن اشاره به تصویر از دیدگاه ناقدان گذشته و معاصر به مشخص کردن عناصر و مولفه‌های تصویر پرداخته و در انتها به تحلیل و تصویرپردازی صحنه‌های مربوط به داستان حضرت موسی با رویکردی توصیفی پرداخته است و حالات مختلف موسی را در زمان‌های مختلف بررسی نموده و عناصر تصویرپردازی به‌کاربرده شده در این داستان را مورد واکاوی قرار داده و از خلال آن شخصیت حضرت موسی را به تصویر کشیده است. کلمات کلیدی: زیبایی‌شناسی، تصویرپردازی هنری، قرآن کریم، داستان حضرت موسی

اعبدالرحمن ابراهیم المنیف معروف به عبدالرحمن المنیف (زادهٔ 29 مهٔ 1933 در امان — درگذشتهٔ 24 ژانویهٔ 2004 در دمشق) نویسنده و ادیب سعودی است که از مشهورترین ادبای جهان عرب در قرن بیستم بشمار می رود. او توانست واقعیت های اجتماعی و کشمکش های سیاسی کشورهای عربی علی الخصوص کشورهای شورای همکاری خلیج فارس یا در واقع کشورهای نفتی را در نوشته هایش منعکس نماید.این پایان نامه به بررسی مضامین سیاسی و اجتماعی در رمان مشهور ارض السواد اثر عبدالرحمن منیف می پردازد. نویسنده در این رمان به شکلی هنرمندانه مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی عراق را به تصویر کشیده است. مساله نفت از مهمترین و محوری ترین مواردی است که منیف در داستان خود به آن پرداخته است. به علاوه مشکلات جامعه عربی، استعمار، اختلاف طبقاتی، زن و... از جمله موارد مهمی هستند که در این داستان نمودی بارز دارند.

ساختار گرایی در دهه ی 1960م، تحت تاثیر نظریه ی زبانی فردینان دو سوسور شکوفا شد. آن ها در پی تدوین دستور زبان داستان بودند از این رو، به جای مشغول شدن به ظاهر متن، ساختار ها ی پنهان آن را در نظر می گرفتند. این شیوه جدید در بررسی داستان، علم ادبی کاملا جدیدی به نام روایت شناسی را بینان گذاشت؛ که به معنای مطالعه ی نظری روایت است. آن ها درصدد کشف الگو ها ی روایی بودند که برای تمام ساختار ها ی روایی قابل صدق باشد، و مهم ترین پژوهشی که در این زمینه انجام شد کار ولادیمیر پراپ بود. او نتیجه گرفت که، قهرمانان و شخصیت ها ی داستان به ظاهر متفاوت هستند ولی کارکرد ها ی آن ها نسبتا ثابت است. گرماس پژوهش پراپ را در سطحی گسترده تر مبنا قرار داد و به جای هفت دسته-ی شخصیت ها ی پراپ، سه دسته الگوی دوتایی: کنشگر/ هدف، کنشگزار/ کنش پذیر، کنش یار/ ضد کنشگر را پیشنهاد کرد؛ و سی و یک کارکرد پراپ را به سه زنجیره روایی (اجرایی، میثاقی، انفصالی) تقلیل داد. گرماس معتقد است که الگوی کنشی او برای تمامی روایت ها قابل انطباق است. پژوهش حاضر بر آن است که با تکیه بر روش تحلیلی-توصیفی شخصیت ها ی مجموعه داستان "ارض البرتقال الحزین" غسان کنفانی را بر اسا نظریه کنشی گرماس مورد برسی و تحلیل قرار دهد و در پایان می توان گفت که الگوی کنشی گرماس در تحلیل شخصیت ها ی داستان ها موفق بوده و داستان ها از ساختار روایی منسجمی برخوردار است.

رئالیسم جادویی، یکی از شاخه های واقع گرایی در مکاتب ادبی است، که با آمیختگی در خیال، ساختارهای واقعیت را دگرگون کرده و دنیایی با روابط علی و معلولی می آفریند. این سبک داستان نویسی با نام آمریکای لاتین و گاهی با نام خاورزمین شناخته شده، اما به زعم منتقدان زیادی از مناطق گوناگون، این سبک به یک سبک جهانی تبدیل شده است. از جمله نویسندگان عربی که به این سبگ گرایش داشته است، ابراهیم نصرالله، شاعر و رمان-نویس فلسطینی_ اردنی است، که آثار بسیاری در زمینه ی ادبیات داستانی دارد. رمان "براری الحمی" اولین رمان اوست، که به شیوه ی رئالیسم جادویی نوشته شده است و در آن به دنبال اثبات هویت یک انسان فلسطینی است. از رمان نویسان مشهور رئالیسم جادوییِ کرد زبان، که این سبک را به شکلی معجزه وار در داستان خود وارد کرده است، می توان به بختیار علی اشاره کرد، که در رمان "ئێواره ی په روانه " رمان موردنظر، به بیان درد و رنج ملت کرد و جستجوی هویت گمشده ی آن ها می پردازد. در این دو رمان مولفه های رئالیسم جادویی، دوگانگی، رازگونگی، استحاله، کشمکش، عینیت، سکوت اختیاری، موجودات و حوادث فراطبیعی و صدا و بو به کار برده شده است، برجسته ترین این مولفه ها در "براری الحمی" به ترتیب، در دوگانگی شخصیت اصلی رمان، رازگونگی پنج فرد نقابدار، استحاله ی احمد لطفی به گرگ، کشمکش ذهنی محمد حماد بر سر مرده و زنده بودن خود، عینیت در استحاله ها، فراطبیعی در سفید بودن مورچه ها و صدا و بو در آواز ناگهانی یک خروس پس از مدت ها و بوی بنزین وجود وجود دارد، در حالی که این مولفه ها در "ئێواره ی په روانه" با دوگانگی و تقابل جهان خیالی و واقعی و رازگونگی پرواز پروانه ها در جای جای رمان بویژه در روز اعدام پروانه، استحاله پروانه به گرد و غبار و کشمکش پروانه برسر دنیای خیالی غیر مراد، عینیت در گرد شدن پروانه ها و فرا طبیعی در وجود باد سیاه در خندان کوچولو و صدا و بو در صدای مرگ و بوی مرگ دیده شده است، که روند داستان را در پیش گرفته است؛ اما لازم به ذکر است که در هر دو رمان، سکوت اختیاری نویسنده به چشم نمی خورد. از میان مولفه های رئالیسم جادویی، دوگانگی، رازگونگی از برجسته ترین مولفه های به کار برده شده در دو رمان هستند، در حالی که نمی توان از وجود مولفه استحاله، در "براری الحمی" و مولفه صدا و بو در "ئێواره ی په روانه"نیز چشم پوشی کر

ادبیات تطبیقی از شاخه های نوظهورِ پژوهش های ادبی است،که از توجّه روزافزونی برخوردار است.و از مهم ترین دلایل رشد و شکوفاییِ پژوهش های ادبی، می توان به افزایش ارتباط بین فرهنگ و آدابِ مختلف اشاره کرد. عشق و عشق ورزی مهم ترین پاسخ به مساله وجودیِ انسان است.و از نخستین و اساسی ترین مضامین شعری است. و نیز همان درد مشترکی است که هر شاعری، آن گونه که نیک تر می داند فریادش می زند.ازآنجاکه مطالعه تطبیقی ادبیات به عنوان دیدگاهی ادبی و نقدی مرزهای زبانی و فرهنگیِ ملّت ها را درنوردیده و موجب بررسی پیوندها و تاثیر و تاثر زبان و ادبیات ملل مختلف گردیده است.این پژوهش در تلاش است به مقایسه تطبیقی مضمون عشق میان دو شاعرِ مطرح کٌرد و عرب، هه لمه ت و قبانی بپردازد؛ و انواع عاشقانه هایشان، را موردبررسی قرار دهد.هم قبانی و هم هه لمه ت درزمینه عشق، اشعار درخور توجّهی دارند.عشق به زن در اشعار قبانی بسیار برجسته است،و این به خاطر تلاشی است که شاعر، در راستای ارتقاء فرهنگِ زن ستیز عرب دارد و نیز به خاطر ادایِ دینش به مظلومیّت تاریخیِ زن است. در اشعار هه لمه ت، عشق درتمامی عناصر زندگی به شکلی قوی و تاثیر گذار حضور دارد تا جایی که هیچ یک از عناصر شعری قابل تفکیک نیست.در این پژوهش ادبیات تطبیقی، عشق،انواع عشق و موارد اشتراک و اختلاف هر دو شاعر،در عاشقانه هایشان بر اساس تحلیل محتوا، تبیین و تجزیه وتحلیل شده است. واژگان کلیدی:ادبیات تطبیقی،عشق، قبانی، هه لمه ت

ظهور علم روان شناسی پدیده ای مفید و حائز اهمیت است که در جای جای حیات امروز به نحوی حضور خود را نشان می دهد. از جمله مقوله هایی که در روان شناسی نوین بدان پرداخته شده، تحلیل رنگ در آثار هنرمندان و ادیبان جهت کشف زوایای درون آنان است. هنرمندان و ادیبان جزء افرادی هستند که با آثار خود دست به آشکارسازی امور می زنند، و اثری همچون شعر، آیینه ی منعکس کننده ی درون شاعر است. غاده السمان یکی ازشاعران معاصر عرب به شمار می آید که با زبانی صریح و جسور نگرانی ها، آرزوها، اوضاع کنونی زن و مرد عرب، روحیات و عواطف شخصی خویش را در قالب شعر بیان می کند. هدف این پژوهش واکاوی و شناخت احوال دورنی غاده با روش تحلیل رنگ های به کار رفته در اشعار وی است. با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی، اشعار این هنرمند در دو دیوان «عاشقه فی محبره» و «الابدیه لحظه حب» مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این تحلیل هر گاه غاده به وصف دوران کودکی و گذشته بیروت می پردازد، شعرش دارای تنوعی از رنگ ها است؛ اما در بقیه دیوان رنگ سیاه و سفید بسیار به کار رفته است. در دنیای کنونی شاعر که ترکیبی از زندگی در دنیای رنگارنگ اما بی جان پاریس و نیز وضعیت جنگ زده بیروت است، سیاهی رنگ غالب فضای اندیشه غاده است. مفاهیمی چون سردی، ویرانی، کوری، تاریکی درون، حضورشب، غبار اندوه به سبب جنگ بیروت، با رنگ سیاه در دیوان شاعر نقش بسته است و رنگ های دیگر برای بیان آرزوهای دست نایافتنی به کار گرفته شده اند. از آن جایی که رنگ سیاه بالاترین بسامد را دارد، می-توان گفت که تنهایی و اندوه و سیاهی فضای غالب بر روحیه و شخصیت ایشان است.

مدایح نبوی از ابتدای رسالت و ظهور یگانه نگین نبوت، زینت بخش اشعار شاعران بوده است. ادبیات های مختلف دنیا مفتخر به جای دادن مدیح نبوی در اشعار خود گشته اند. این مدیح ابتدا در زبان عربی نمایان گشت و در عصر عباسی به صورت فن مستقلی تدوین شد، ادبیات ملل دیگر نیز در این زمینه بی بهره نماندند محمود سامی البارودی و ملاحسین باته ای دو شاعر برجسته ی مدیح نبوی در عصر معاصر می باشند که اولی به زبان عربی و دومی به زبان کردی، عشق و محبت روحی خود را در قالب هایی زیبا به نظم درآورده اند و آن ها را به ساحت والای نبوتش تقدیم نموده اند. بارودی علاوه بر اختصاص بخشی از دیوانش به این فن قصیده ی زرینه و ادبی کشف الغمه فی مدح سید الامه را در این فن با استادی تمام سرده است. باته ای نیز که در ادب کردی کرمانجی، از استادان بلامانع این ادب می باشد منقش کردن ادبش را با مدایح نبوی مایه ی افتخارش دانسته است. وی علاوه بر دیوانش که چند قصیده ی مستقل مدحی در آن جای گرفته است ، مولود نامه ی منظوم کردی را نیز به یادگار گذاشته است. با توجه به اینکه مدایح نبوی این دو شاعر تفاوت ها و شباهت هایی با هم دارند؛ پس پژوهش بر آن است مدایح نبوی این دو شاعر را بر اساس مکتب تطبیقی آمریکایی تحلیل و بررسی نماید و این پژوهش با ابزار کتابخانه‎ای و روش تحلیلی –توصیفی انجام گرفته است.

از آنجا که وحدت امت اسلامی یکی از مبانی اساسی دین می باشد و دعوت به آن در آیات قرآن کریم و فرموده های رسول اکرم به وضوح دیده می شود و عواقب اهتمام ندادن و اهمال کردن آن مسلمانان را به حال و روزی تاسف بار کشانده است، به این سبب، وحدت، دغدغه بسیاری از مصلحان و عالمان و رهبران دینی بوده است. و برای بازسازی کیان از هم پاشیده سرزمین اسلامی از هیچ تلاش و رنجی دریغ ننموده اند و شبهای خلوت خود را در اندیشه یافتن چاره ، به رو رسانده اند. اقبال لاهوری و محمد مجذوب از جمله این بزرگان می باشند که در باره وحدت امت اسلامی دیدگاهای مشترکی داشته اند.آنان جایگاه و اهمیت وحدت در آموزه های قرآن و سنت پیامبر گرامی را ذکر کرده و همچون بسیاری از مصلحان توجه امت اسلامی را به این موضوع جلب نموده اند و نیز سعی کرده اندتا محورهای مشترک وحدت امت اسلامی راکه همان قرآن ، رسول اکرم و کعبه است بیان نمایند وامت را به سوی آنها فرا خوانند و عوامل و اسبابی راکه منجر به فروپاشی سرزمینهای اسلامی گردیده واکاوی کنند. از آنجا که تشخیص درد بر درمان مقدم است تلاش نمودند بعد از شناخت عوامل ایجاد کننده تفرقه، راه کارهای مناسب ارائه دهند.به این امید که بتوان از تنازع و تفرق امت اسلامی جلو گیری نموده و نیز نسخه ای شفابخش برای ایجاد وحدت دوباره برای امت اسلامی تجویز کنند. این دو شاعر در اشعار خود به این دغدغه ها اشاره نموده و این مو ضوع در اشعارشان به خاطر اهمیتی که دار د جایگاه ویژه ای یافته است و در بسیاری از اشعار هر دو تبلور یافته است به این امید که امت اسلامی به خود آید و پیکر ناتوان و ذلیل خود را دوباره ترمیم کند و عزت از دست رفته اش را باز یابد. در این تحقیق سعی شده است دیدگاه مشترک این دو شاعر در خلال اشعارشان تبیین و بررسی گردد.

ادبیات مقاومت، به ویژه شعر پایداری گونه ای از ادبیات است، که بازگوکننده ی مقاومت و ستیز ملت ها در برابر تجاوز بیگانگان به خاک و حقوق آن ها می باشد و آموزه های مبارزاتی یک نسل مقاوم و مبارز را که برای رهایی سرزمین، دین، فرهنگ و سنت های خود از چنگال تجاوزگران به حریم ارزش های ملی و انسانی به پا خاسته است، برای نسل های آینده در بیان فخیم شعری و ادبی ترسیم و به تصویر می کشد. محمود درویش از برجسته ترین شاعران مقاومت فلسطین است، که اشعارش سراسر پایداری و روایت تاریخ سرزمین فلسطین پس از اشغال 1948 توسط اسرائیل است. شیرکو بیکس، نیز از شاعران مقاومت کردستان است، که با محمود درویش در یک برهه ی زمانی به سر برده اند و دارای گرایشات فکری و مشارب هنری یکسانی هستند. شرایطی که بر فضای فلسطین و کردستان عراق، حاکم بوده است، دو شاعر را به شاعران نامی در عرصه ی ادبیات مقاومت تبدیل ساخته است؛ از این رو سروده های دو شاعر در بردارنده ی امید به پیروزی و دعوت به مبارزه هستند؛ در نتیجه از تمام ظرفیت های شعری بهره می گیرند، تا رسالت شعری خود را در این راستا انجام بدهند. در این پژوهش، به بررسی تطبیقی مضامین ادبیات پایداری در اشعار محمود درویش و شیرکو بیکس بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی یعنی بررسی«تشابه و تفاوت»، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و ابزار کتابخانه ای پرداخته شده است.

قرآن کریم از همان روزهای نخستین نزولش، در تمامی ابعاد زندگی مردم اثر گذاشت و حتی از این فراتر رفته و در ادبیات ملل مسلمان نیز تاثیر شگرف نهاد و این امر به تنهایی به ادبیات قدیم ختم نمی شود بلکه تاثیر انکارناپذیر قرآن در دوره معاصر و به ویژه در ادبیات معاصر عرب کاملاً مشهود است. یکی ازشاعران برجسته ادبیات معاصر عرب،حافظ ابراهیم می باشد. وی به واسطه ی حافظه قوی که داشت توانست بسیاری از آیات قرآن را از همان اوان کودکی حفظ نماید و در ایام شاعریش به کار گیرد. تاثیر پذیری حافظ از قرآن کریم در جای جای اشعارش به چشم می خورد. او با بهره گیری از قرآن و استناد به آیات توانست غرض خود را در جهت تایید دیدگاه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... به انجام برساند. وی در سبک نگارش اشعارش از اقتباس لفظی به صورت عبارات (کامل و جزئی) و واژگانی و همچنین اقتباس معنایی و مفهومی بهره گرفته است. علاوه براین، از مهمترین سرچشمه هایی که او شعرش را بدان سیراب نموده، شخصیت های انبیاء است. او داستان انبیاء و شخصیت های قرآنی را در شعر خود بکار گرفته و از داستان حضرت یوسف، مسیح، موسی و سلیمان (علیهم السلام) برای توصیف ممدوح خود کمک می گیرد و در کل از رهگذر اقتباس آیات قرآن کریم اوضاع اجتماعی و سیاسی و فکری عصر خود را ترسیم می کند. این پژوهش دارای رویکرد نظری است و در آن از روش توصیفی – تحلیلی استفاده می-شود.

صور خیال یا به عبارت دیگر، اسالیب بیان بخشی از علوم بلاغت به شمار می رود که به گوینده این توانائی را می بخشد تا آنچه در ذهن دارد و یا با تکیه بر خیالش تصور می کند، با راهکارهای مختلف بیانی که هر یک دارای تاثیر، زیبای و جذابیت خاص خود است؛ ارائه دهد. استفاده از صورخیال توسط شاعران، ادیبان و هنرمندان امری غیرقابل انکار است و وقتی آثار این افراد را می خوانیم، می بینیم که این افراد برای بیان تجارب شخصی و عواطف گوناگون خود از اسالیبی زیبا و شگفت انگیز و از تعابیری جذاب و هنرمندانه که همان صورخیال بوده و در تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه نمود پیدا می کند؛ استفاده فراوانی کرده اند. پیامبر اکرم (ص) که فصیح ترین فرد از میان قوم عرب بوده و کلام ایشان در اوج قله رفیع بیان قرار دارد، توانسته اند برای بیان مقاصد و مفاهیم مورد نظر خویش بسیار عالمانه و هنرمندانه از صورخیال استفاده کنند تا جائی که در لابه لای احادیث و سخنان گهربار ایشان بسیار به تشبیه های زیبا، استعاره های عالی، مجازهای در حد حقیقت و کنایه های عمیق و پرمعنا برخورد می کنیم و همین امر سبب شده است، بلیغانی همچون جاحظ در کتاب «البیان و التبیین» و رافعی در «البلاغه النبویّه» و بسیاری از علماء دیگر در زمینه بررسی فصاحت و بلاغت پیامبر مطالب گرانبهای ارائه دهند. به صورت کلی می توان گفت: میزان استفاده پیامبر از هر کدام از صورخیال در «کتاب الإیمان» صحیح مسلم در یک سطح نیست بلکه دارای تفاوت های قابل توجهی است بدین معنا که ایشان برای بیان اهداف و مقاصد خویش در درجه اول بیشتر از صورت بیانی، تشبیه که محسوس کننده امور معقول است استفاده کرده اند و بعد از تشبیه استفاده ایشان از استعاره های بسیار زیبا و دلگیر فراوان است و بعد از آن مجاز و نهایتاً کنایه در کلام ایشان مورد استفاده قرار گرفته است و همگی این صور در کنار هم توانسته اند کلام ایشان را پربار و پرمعنا و زیبا و گرانبها و همچنین جذاب و ستودنی نموده تا جائیکه بررسی و توجه به آثار ایشان و بخصوص مطالعه اسالیب بیان در کلام ایشان، میزان موفقیت پیامبر و قدرت و جایگاه او را در میان دیگر بلیغان و نویسندگان نشان می دهد. این پژوهش به مطالعه و بررسی صورخیال در «کتاب الایمان» صحیح مسلم که یکی از کتابهای معتبر حدیث است و دربرگیرنده ی بسیاری از احادیث پیامبر بوده می پردازد و تمامی صو رخیال را

چکیده هر عمل داستانی را عناصری تشکیل می دهد که دوام و بقای آن اثر به حضور و فعالیت تمامی آن عناصر وابسته است. برخی از این عناصر جزء جدایی ناپذیر و اساسی کار داستانی به شمار می رود و از نقش و اهمیت بیش تری در رمان برخوردارند، مانند: شخصیت، حوادث، پیرنگ، زمان و مکان. زمان را می توان چهارچوب اساسی داستان نامید که حوادث در طول آن پیشرفت می کنند و به وسیله ی آن مراحل مختلف داستان شناخته می شود. هر داستان از لحظه ای مشخص شروع می شود و پس از طی زمانی که ممکن است یک دقیقه، یک ساعت، یک روز و ... باشد به پایان می رسد. در واقع هیچ داستانی بدون زمان نمی-تواند وجود داشته باشد. مکان نیز، یکی از عناصر تشکیل دهنده ی رمان است که حوادث رمان در آن جریان می-یابند و شخصیّت های داستانی در قالب آن به حرکت در می آیند. مکان در رمان، به فضایی تبدیل می شود که تمام عناصر داستان و روابط میان آن ها را در خود جای می دهد و به شکل گیری روند رمان کمک می کند. حنّا مینه، یکی از رمان نویسان معاصر سوریه است که آثار بسیاری در زمینه ی ادبیات داستانی دارد. وی در رمان هایش به خوبی توانسته است بین عناصر اصلی آن، ارتباط و همانگی ایجاد کند. زمان و مکان نیز از جمله این عناصر است که نویسنده در آثار داستانی اش توجه خاصی به آن ها داشته است. رمان «المصابیح الزرق» اولین اثر روایی مینه به شمار می رود که توانسته است تمام عناصر داستان را به خوبی در آن به کار گیرد. نویسنده زمان و مکان را نیز که از عناصر اصلی رمان به شمار می رود، با مهارت کامل در رمان به کار گرفته است. روابط زمانی در این رمان در سه نوع نظم، تداوم و بسامد مشاهده می شود. رویداد های رمان روندی تصاعدی و پیش رونده دارند که گاهی در نظم این روند اختلال به وجود می آید و باعث زمان پریشی می شود که در نوع، فلش بک «Flashback» یا بازگشت به گذشته و «Flashforward» یا پرش به آینده، در رمان دیده می شود. در بحث تداوم، نویسنده از تکنیک های زمانی مختلفی بهره گرفته است که برخی از آن ها موجب افزایش سرعت روایت می شوند مانند: حذف و خلاصه و برخی دیگر موجب کاهش این سرعت می شوند مانند: گفتگو های درونی و بیرونی و درنگ توصیفی. اما در بحث بسامد مشاهده می کنیم که نویسنده در مواردی نیز از تکنیک بسامد مفرد حوادث بهره گرفته است. مکان نیز در رمان های این نویسنده از جایگاه ویژه ای برخوردار

فخر یکی از فنون شعر غنایی است که شاعر در آن به ویژگی های بارز و برجسته ی خود و قومش می بالد و همواره از این غرض برای ارضای تمایلات درونی خود و دفاع از قوم و قبیله اش سود می جوید. این فنّ در ادوار گذشته ی ادبیات عرب بابی وسیع را به خود اختصاص داده است و دلیل اصلی آن منازعات و درگیری های قومی و تعصّبات قبیله ای بود، همچنین با پیشرفت و توسعه ی قلمرو اسلامی مضامین دیگری بر مضامین سابق افزوده شد و فخر به به علم وادب و دستاورد های تمدّنی از بن مایه های دیگر آن شد. اما با گذشت زمان به ویژه در دوره ی مملوکی از حجم این غرض شعری در دواوین شعر عربی کاسته شد و جز در موارد معدود، شاعران با ابیاتی پراکنده در مقطوعات شعری و پایان قصاید به خود ستایی پرداختند و مانند سابق ابوابی وسیع بدان اختصاص نیافت. در بین انواع مختلف فخر، نوع ادبی آن همچنان در لابه لای اشعار مورد توجه شعرا وادبا قرار گرفت و نوع قبیله ای آن در شکل و مضمون تابع فخرهای دوره ی جاهلی بود. اما اوایل دوره ی مملوکی و اواخر دوره ی ایّوبی از پر رونق ترین ادوار حماسه در ادب عربی بود و علّت اصلی آن نبردهای طولانی بین مسلمانان با صلیبی ها و قوم تاتار بود. نگارنده در این رساله، رابطه ی فخر با مدح و هجا را توضیح می دهد سپس علل و زمینه های اجتماعی و روانشناسی آن را به صورت اجمالی بیان می کند. به دنبال آن سیر تحوّل فخر از جاهلی تا عصر مملوکی با شواعد شعری و با روش تحلیلی توصیفی مورد نقد و بررسی قرار می گیرد، و سرانجام اشعار فخری چند تن از نمایندگان برجسته ی فخر در این دوره را شرح وبسط می نمایم و تقلید شاعران برجسته ی این دوره از فخریات متنبّی و اخذ مضامین و اقتباس از آن ها، تکراری بودن مضامین شاعران و ضعف فخر قبیله ای و دولت شعر از نتایج این بحث است.

به طور معمول هر نویسنده ای در ادبیات داستانی، بینش، تفکر، احساسات و اعتقادات خاص خود را در مسیر داستان به نمایش می گذارد. از آنجا که بهترین تجلی گاه این احساسات و اعتقادات شخصیت ها هستند، شخصیت پردازی نیز در ادبیات داستانی اهمیت پیدا کرده و خواننده با شناخت شخصیت های داستانی می تواند با ایدئولوژی، احساسات و جهان بینی نویسنده آشنا شود. رمان «اصل و فصل» نوشته ی «سحر خلیفه»، داستان نویس معاصر فلسطینی است. او در این رمان با انتخاب و ساختن شخصیت هایی از میان افراد جامعه ی فلسطینی، همچنین ترسیم شخصیت هایی با فرهنگی غیر از فرهنگ خود «یهودی ها و انگلیسی ها» و بیان نسبتا˝ دقیق واقعیت های اجتماعی، آیینه ی تمام نمایی را فرا روی خواننده می نهد تا بدان وسیله به واقعیت های جامعه بنگرد. «اصل و فصل» رنگین کمانیست از واقعیت های اجتماعی که «سحر خلیفه» در آن تصویر ی زنده و کامل از ارزش ها و گرایش های ملت فلسطین را ارائه کرده و کوشیده تا حوادث جامعه را در قالب خانواده «آل قحطان» به تصویر بکشد و پیوند آن را با حرکت اجتماعی و تاثیر و تاثر ناشی از آن را نشان دهد. شخصیت ها ی این رمان از طریق انتساب خصیصه های فردی، اجتماعی در متن معرفی شده اند و در جریان کنش ها و واکنش ها، بازتاب دهنده ی افکار، آمال و ناگفته های درونی خود، خالق اثر و ویژگی های محیطی هستند. تحلیل عنصر شخصیت و بررسی امکانات محیطی نشان دهنده ی تاثیر این امکانات در شکل گیری شخصیت های رمان «اصل و فصل» می باشد. سرچشمه ی سر زندگی شخصیت های رمان « اصل و فصل» را باید در رئالیسمی باز جست که شخصیت ها و محیط پیرامون به یاری آن باز نموده شده اند؛ چرا که شخصیت ها از طریق موضع گیری های شخصی پویا و حیاتی خود در قبال موضوعات مختلف فردیت یافته اند و در خلال گفته های خود به ویژگی های محیطی اشاره می کنند. در این اثر نویسنده کوشیده است تمامی نیروهای بالقوه و پنهان در شخصیت ها را با در نظر گرفتن سیر تکاملی داستان نمایان سازد.«سحر خلیفه» در این رمان هم به خصوصیت های فردی و روانی شخصیت ها توجه کرده و هم وضعیت و واقعیت های اجتماعی را مد نظر داشته است. وجود این خصلت های اجتماعی، روانی و فکری منحصر به فرد در شخصیت ها باعث می شود تا آن ها در برابر حوادث، واکنش ها و رفتارهایی مطابق شخصیت خود بروز دهند. شخصیت های رمان را می توان به انواع گوناگونی از جمل

شخصیت و شیوه به کار گیری آن به عنوان نقطه قوت این نویسنده در نوشتن داستان هایش می باشد و با استفاده از شخصیت های ساده و قابل باور توانسته است خواننده را به خود جلب کند و هدف خود را با آوردن این گونه شخصیت ها به او القا کند. این شخصیت ها برگرفته از دنیای پیرامون نویسنده هستند و او با به کار بردن شخصیت های ملموس و برگرفته از واقعیت در حقیقت بازتاب دهنده مسائل واقعی جامعه در آثارش است.

ادبیات عرب در دوران معاصر، رمان را به عنوان نوع جدیدی از انواع ادبی پذیرفته که همگام با شعر و دیگر انواع ادبی، به صورت زیبا و هنرمندانه به تعبیری همه جانبه درباره هستی و انسان می پردازد. ابراهیم نصر الله نویسنده فلسطینی- اردنی متولد 1954 در شهر عمّان است، خانواده او در سال 1948 ار سرزمین خود آواره شده و به اردن کوچ کردند، در آثار او تاثیر پذیری از فلسطین و درد و رنج آوارگان این سرزمین به خوبی مشهود است، رمان « حارس المدینه الضائعه» از جمله آثاری است که او آن را در سبک رئالیسم جادوئی نوشته ودر این اثر از نویسنده مشهور اسپانیایی ژوزه ساراماگو و اثر مشهور او «کوری» الگو برداری کرده و با اثر مشهور امیل حبیبی «المتشائل» بینامتنی داشته است. داستان رمان «حارس المدینه الضائعه» در باره فردی از اهالی عمّان پایتخت اردن می باشد که صبح زود هنگام قصد رفتن به سر کارش را دارد اما با حوادث عجیب و شگفت انگیزی رو به رو می شود که داستان رمان را رقم می زند. سعید شخصیت اصلی داستان با شهر عمّان که خالی از سکنه شده مواجه می شود و سکوت و سکون ماشینها و خیابانها بر ابهام وشک و تردید او می افزاید، نویسنده در این اثر از سبک رئالیسم جادوئی بهره گرفته و قصد دارد بطور ضمنی و تلویحی به غربت و سر گشتگی انسان معاصر اشاره کند. عناصر داستانی در این رمان به نحو شایسته ای تصویر شده و نویسنده از طریق شخصیت اصلی داستان افکارش را بیان می کند و از طریق بهره گیری از شهر عمّان که خالی از بشر شده سعی در بیان سبک مورد نطر خود یعنی رئالیسم جادویی دارد.

یکی از انواع جدید ادبیات در دوره ی معاصر رمان است که امروزه پیشرفت های چشم گیری در میان ملت های مختلف داشته است. نجیب کیلانی یکی از رمان نویسان معاصر عرب است که در این زمینه توانایی های فراوانی از خود نشان داده و با خلق آثاری گرانبها، مجموعه ای از عوامل اجتماعی و دینی و سیاسی را که در طول زندگی خود با آنها برخورد کرده، به شکلی قوی و منسجم در قالب رمان گنجانیده است. رمان «الربیع العاصف» و «عذراء جاکرتا» دو اثر از آثار نجیب کیلانی هستند که با جملاتی ساده و روان اهدافی ارزشمند و والا را دنبال می کنند که عبارتند از تعلیم باورهای اصیل دینی و آگاهی قشر جوان و مسلمان جامعه از فسادها و ظلم های موجود در جامعه. این پژوهش به مطالعه ی عناصر داستانی داستان های نوین و چگونگی کاربرد این عناصر در دو رمان «الربیع العاصف» و «عذراء جاکرتا» اشاره دارد و تمامی عناصر را به صورت مستقل مورد بررسی قرار می دهد، البته قدرت همه ی عناصر در یک سطح نیست بلکه دارای شدت و ضعف هایی می باشند. شخصیت های اصلی و فرعی در هر دو رمان با نشان دادن ایستایی و پویایی و همچنین سادگی و پیچیدگی آن ها به زیبایی بکار گرفته شده است و در پرداخت شخصیت ها از هر دو شیوه ی شخصیت پردازی مستقیم و غیر مستقیم استفاده شده است. پیرنگ هر دو رمان پیرنگ بسته و منسجم است و تمامی ارکان پیرنگ به وضوح در داستان قابل مشاهده است. صحنه های هر دو رمان در موقعیت های مختلف و مطابق با نیاز موضوع و جهت انعکاس واقعیت های اجتماعی مدّ نظر نویسنده است. در هر دو رمان از گفتگوهای درونی و بیرونی استفاده شده است، همچنین توصیفات دو رمان ساده و زبان آن ها فصیح و قابل فهم است. بررسی و توجه به این مسائل میزان موفقیت نویسنده و قدرت و جایگاه او را در ادبیات داستانی معاصر نشان می دهد.

بینامتنی یکی از گرایشات نقد جدید به شمار می رود که از تعامل میان متون بحث می کند. در این رویکرد نقدیکه به «تناصّ» نیز شهرت دارد، متن از لحاظ ارتباطی که با متن های دیگر دارد مورد بررسی قرار می گیرد، چرا که بر اساس این نظریه هیچ متنی مستقل نبوده، بلکه فراخوانی از متون دیگر می باشد.گرچه نظریه ی بینامتنی اشتراکات فراوانی با اصطلاحات بلاغت قدیم عربی از جمله اقتباس، تضمین، سرقات و... دارد، اما ناقدان معاصر تفاوت هایی بین آن ها قائلند. یکی از حوزه های بینامتنی، «بینامتنی دینی» می باشد که منظور از آن تداخل متن های دینی منتخب از قرآن کریم، حدیث شریف، شخصیت ها، حوادث، احکام و مفاهیم دینی با متن اصلی است به گونه ای که این متون با ساختار متن اصلی هماهنگ بوده و هدف فکری یا هنری یا هردو را با هم ایفا کند. نجیب الکیلانی(1995م)رمان نویس، شاعر و نظریه پرداز عرصه ی ادبیات اسلامی است. او آثارش را در راستای نشر مفاهیم اسلامی تالیف کرده و با تالیف تعداد زیادی رمان، کتاب و مقاله خدمات فراوانی به ادبیات اسلامی معاصر نموده است. رمان های کیلانی آینه ی تمام نمای عقاید اسلامی و دیدگاه های سیاسی و اجتماعی او می باشند. او همچون نویسنده ای متعهد از منابع اصیل اسلامی جهت پایه ریزی رمان هایش الهام می گیرد و در آثارش پیام استقلال، آزادی و بازگشت به هویت اسلامی برای جوامع اسلامی را دارد. کیلانی دو رمان تاریخی «عمالقه الشمال» و «لیالی ترکستان»را پیرامون بحران هایی که نیجریه و ترکستان شرقی در قرن بیستم شاهد بودند، تالیف کرده است. و در آن ها با رویکرد اسلامی خود، عقاید، مفاهیم و دیدگاه های اسلامی خود را بیان نموده است. بینامتنی دینی در این دو رمان در دو سطح مستقیم و غیر مستقیم جریان دارد. بینامتنی مستقیم شامل، بینامتنی با قرآن، احادیث نبوی، شخصیت های دینی، حوادث تاریخ اسلام و احکام شرعی می باشد.او غالبا آن دسته از مفاهیم را به طور مستقیم در رمان آورده که هرکدام به نوبه ی خود یک اصل مهم اسلامی به شمار می روند، همچنین او شخصیت های دینی و نیز حوادث تاریخی ویژه ای را برای راساندن پیام خود به مخاطب انتخاب نموده است. در بینامتنی غیر مستقیم نیز نویسنده در قالب نماد و نقاب به بیان دیدگاه های اسلامی خود پرداخته است. از جمله این نمادها نام رمان ها و توصیف برخی حالات و شخصیت ها می باشد که در حیطه ی بینامتنی غیر م

صحیفه سجادیه در برگیرنده 54 دعا است که تنها شامل راز و نیاز با خدا وبیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریایی بیکران از علوم و معارف اسلامی است که ظریف ترین مباحث خداشناسی، هستی شناسی، عالم غیب و فرشتگان، رسالت انبیا، جایگاه پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، فضایل و رذایل اخلاقی، حالات خاص انسان، شیوه های شیطان در گمراه ساختن مردم، گرامیداشت اعیاد و یوم الله های مختلف، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی و سیره، توجه دادن به مظاهر قدرت پروردگار، یادآوری نعمت های مختلف خداوند و وظیفه شکر و سپاس، آیات آفاقی و انفسی پروردگار، ادب و آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت و ... دهها موضوع مهم دیگر مطرح است. قالب، قالب دعا و نیایش است ولی مضمون، تبیین دین و ارزش های اخلاقی و معارف قرآنی و وظایف عبادی و آداب بندگی است. در بخش ارتباط با خداوند، طبق مقتضای زمانهای مختلف و احوال گوناگون دعاهایی بیان شده است. برخی دعاهای آن سالی یکبار، همچون دعای عرفه و وداع ماه رمضان، و برخی هر ماه یکبار، مانند دعای دیدن هلال، و برخی در هفته و برخی برای هر شبانه روز قرار داده شده است. آنچه ذکر شد بخشی از عناصر مهم صحیفه سجادیه هستند, هر یک از این عناصر به شیوه ای دلنشین و ادیبانه در صحیفه آمده اند و شناخت زیباییهای بیانی این عناصر ما را در شناخت مفهوم صحیفه یاری می دهد. صحیفه سجادیه آکنده از دعاها ونیایش های عرفانی است که با نکات بلاغی شگفت انگیزی در آمیخته شده اند. با توجه به اینکه مضامین والای صحیفه سجادیه معنوی و آن جهانی هستند شناسایی وشناشاندن تصویرگری هایی که عموماً مبتنی بر ماده واین جهانی هستند در فهمیدن و فهماندن مراد و مقصود صحیفه بسیار به کار می آید.در این تحقیق زیباییهای ادبی وتصویر گریهای دلنشین در صحیفه سجادیه نشان داده می شود.

درباره مدایح بوصیری وعطار در خصوص پیامبرمضامینی همچون حقیقت محمدی،معجزات وکرامات پیامبر،معراج وفضایل اخلاقی،برتری بر دیگر پیامبران وشفاعت از جمله مواردی است که دو شاعر به آن پرداخته اند.

چکیده در سالهای اخیر توجّهی خاص به ادبیات تطبیقی شده است. این امر باعث می گردد تا اندیشه های دو شاعر یا نویسنده مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد. این پژوهش با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی که تنها به زمینه های تاثیر و تاثر اکتفا نمی کند بلکه به وجود تشابه و تفاوتهای میان دو ادیب توجه دارد، بر آن است که غم و شادی در اشعار احمد شاملو و محمد ماغوط را بررسی کند. احمد شاملو شاعر مشهور ایرانی و محمد ماغوط شاعر معروف سوری از جمله شاعرانی هستند که ادبیات کشور خود را با شعر سپید آشنا کرده اند و بهترین قالب شعری را برای بیان عقاید خود برگزیده اند. با وجود آن که این دو شاعر هیچ نوع ارتباطی با یکدیگر نداشته اند؛ مشترکات و تشابهات قابل ملاحظه ای داردند. شعر عربی و فارسی از اولین زمان ظهورشان از مضامین غم و شادی سر شار بوده است. کلمات غم انگیز و عبارات گلایه آمیز، اندوه و ناله در شعر عده ای از شاعران کار برد بیشتری دارد، در مقابل برخی دیگر از شاعران از کلمات شادی بر انگیز و امید و نشاط، بیشتر سخن به میان می آوردند.در شعر این دوشاعر، غم و اندوه انعکاس بیشتری دارد؛ چرا که مشکلات فردی، اوضاع نامساعد سیاسی، آفات و امراض اجتماعی و سایر مشکلات، ناخودآگاه این دو شاعر را به سوی حزن و اندوه فرا می خواند. غم و اندوه این دوشاعر بیشتر جنبه اجتماعی دارد زیرا که این دوشاعر، شاعران اجتماعی و مردمی اند که اثری از دردهای مردم و فضای مسلط بر جامعه ر ا در جای جای دیوانشان می توان مشاهده کرد. گذشته از غم و اندوه، این دو شاعر از زیباییهای زندگانی، امید، نور، روشنایی و عشق پر شور انسانی سخن به میان آورده اند. این دو از عنصر طبیعت و رنگ بهره برده وتوانسته اند به خوبی، آن ها را در راستای اهداف شعری خود قرار دهند که این امر باعث شده تا تاثیر بسزایی بر خوانندگان داشته باشد.پژوهش حاضر با ذکر عوامل ظهور و نمود پدیده ی غم و شادی به بررسی و مقایسه ی غم و شادی در اشعار این دو شاعر پرداخته است.

چکیده میراث مفهومی پیچیده و مورد اختلاف است، که تعریف واحد و جامعی که تمام ارکان و اجزای آن را شامل گردد، ارائه نشده است. میراث را بر حسب موضوع به میراث دینی، میراث عامیانه، میراث ادبی و میراث تاریخی و... تقسیم بندی نموده اند. بکارگیری میراث در ادبیات عرب به دو مرحله ی اصلی تقسیم می شود، مرحله ی اول را تقلید از میراث یا همان (التعبیر عن الموروث)، و مرحله دوم را کارکرد میراث یا (التوظیف/ التعبیر بالموروث) می نامند. مرحله ی اول بکارگیری میراث، تقلید و بازنویسی میراث گذشته است که آثار ادبی در این مرحله به ثبت و ضبط آن بدون هیچ کم و کاستی می پرداختند. اما مرحله ی دوم که مرحله ی کارکردی میراث است، میراث از نقش محوری خود در آثار مرحله ی قبل به یک نیاز حاشیه ای و ضروری برای جامعه ی کنونی و زمان حال مبدل می شود که بصورتی جزئی و بر حسب تجربیات عصر حاضر و در قالب تکنیک های نوین ادبی بکار گرفته می شود. ابراهیم نصرالله از رمان نویسان نوگرای فلسطینی معاصر است که در هر دو زمینه ی شعر و رمان صاحب قلم و پرآوازه است. وی نویسنده ی حماسه ی بزرگ «کمدی فلسطینی» است، که از شش رمان مستقل تشکیل می شود. «طیور الحذر/ 1996» اولین رمان این مجموعه و یکی از شاهکارهای ادبیات معاصر عرب است. نصرالله در طیور الحذر به بررسی تاریخ سیاسی اجتماعی ملت فلسطین از یک نگاه تازه می پردازد. وی با بارخوانی مشکلات و مصائب ملت آواره به ریشه یابی این مشکلات می پردازد. یکی از ویژگیهای مضمونی و ساختاری رمان طیور الحذر بکارگیری میراث در ابعاد گسترده است. نصرالله در طیور الحذر انواع و اشکال مختلف میراث را با استفاده از تکنیک های نوین ادبی (بینامتنیت، نقاب) برای بیان واقعیت ها بکار گرفته است، همچنین با استفاده از این اشکال و به خصوص میراث دینی و عامیانه به تحلیل عوامل و حوادثی می پردازد، که منجر به اسارت و آوارگی انسان فلسطینی شده است. نصرالله در طیور الحذر با استفاده از مهارت های خود در زمینه شعر، سینما و هنرهای تجسمی توانسته است که به یک بازخوانی گسترده از میراث نایل آید. میراثی که در اغلب اوقات برای بیان متفاوت مفهوم احتیاط بکار گرفته شده است. مفهوم احتیاط و عبرت گرفتن محور تمامی حوادث و حکایات رمان است که نصرالله با درآمیختن آن با مفاهیم موروثی در یک قالب کمدی اندیشه و افکار خود را در لابلای طنزهای تلخ و سیاه متوج

ادبیات عرب در دوران معاصر، رمان را به عنوان نوع جدیدی از انواع ادبی را به خود دیده که همگام با شعر و حتی فعالتر از شعر، به صورت زیبا و هنرمندانه به تعبیری همه جانبه در مورد هستی و انسان می پردازد. «نجیب محفوظ» نویسنده و ادیب مصری (متولد 1911) از کسانی می-باشد که در رشد و شکوفایی این فن نقش بسزایی داشته است. دوران نویسندگی نجیب محفوظ به سه مرحله ی تاریخی، اجتماعی و فلسفی تقسیم شده؛ که در هر سه مرحله مصر و مسائل آن محور اصلی افکار و اندیشه های وی می باشد. رمان «اللص و الکلاب» از آثار مرحله سوم نویسندگی وی، یعنی مرحله فلسفی می باشد که در سال 1962 و بعد از انقلاب 1952 مصر نوشته شد. نجیب محفوظ در این رمان قضایای آزادی، عدالت و خیانت را در جامعه مصر، مضمون و درونمایه رمان خود ساخته؛ که در ورای آن مسائل جامعه بشری معاصر را به تصویر می کشد. عناصر هنری این رمان به نحو شایسته ای در خدمت درون مایه آن می باشد. این توجه به عناصر سبب شده که فضای منطقی و قابل باوری حاکم بر رمان باشد و هر حادثه دارای علتی خاص باشد. در میان عناصر موجود، عنصر شخصیت به ویژه شخصیت قهرمان و افکارش پررنگ-تر از سایر عناصر به ایفای نقش می پردازد چراکه نجیب محفوظ از طریق این عنصر افکارش را بیان می کند.

شاعر متعهد فلسطینی، محمود درویش از پیشگامان شعر مقاومت فلسطین است که شعرش را یکسره وقف آرمان فلسزین نموده و به شرح دردها و آرزوهای هم وطنان خویش پرداخته است، اوضاع تاسف بار آوارگان فلسزینی در اردوگاه ها و کشورهای عربی، بازداشت و اسارت انسان های بی گناه، قتل عام و ترور، فقر و محرومیت، از دست دادن هویت، دوگانگی و خیانت سران عرب از مضامین اصلی شعر او به شمار می رود، اشعار درویش در یک نگاه کلی آیینه ای تمام نما از احساسات یک انسان مطلوم است؛ انسانی که تمام حقوق انسانی اش پایمال شده و اینکه او در مقام یک شاعر در پیشگاه افکار و وجدان عمومی بشر از درد خویش سخن می گوید. درویش برای رساندن فریاد مظلومیت ملت فلسزین به گوش مخاطبان تلاش نموده از تمام ظرفیت های شعر عربی بهره گیرد، از جمله اقتباس از شخصیت های قرآنی، بهره گیری از میراث، نمادهای تاریخی، الهام پذیری از شخصیت ها و حوادث تاریخی و اسطوره ای . فراخوانی نمادهای دینی، بویژه فراخوانی شخصیت پیامبران در شعر محمود درویش یک فراخوانی هدفمند و به منظور بالا بردن ارزش هنری شعر از طریق ارائه دلالت های گوناگون از یک نماد دینی صورت گرفته است.

پدیده اغتراب به عنوان یکی از مضامین برجسته شعر معاصر عربی در اشعار بلند الحیدری به فراوانی به چشم می خورد. از طریق این پژوهش می توان تا حدودیبه آشنایی بیشتری با این شاعر نوپرداز توانا و تا حدی گمنام در دنیای ادبیات معاصر عرب، دست یافت و برخی از مفاهیم شعری او به خصوص مضمون اغتراب او را از این طریق مورد بررسی قرار داد.

چکیده رمان تاریخی یکی از انواع رمان است که در آن نویسنده واقعیت های تاریخی را با تحلیل داستانی می آمیزد و با کمک آن به بیان مسائل عصر خود و انعکاس واقعیت های جامعه در دوره ای غیر از زمان روی دادن حوادث تاریخی می پردازد که هدف از آن بیداری، ارشاد و عبرت گیری از یک دوره تاریخی است. در این نوع رمان شخصیت نقش مهمی را ایفا می کند که می تواند به صورت شخصیت های واقعی یا تخیلی باشد. جنبه تخیلی این شخصیت ها به نویسنده امکان می دهد که از قید و بندهای تحمیلی تاریخی رهایی یابد و به میل خود در خصوصیات آنها دخل و تصرف کند و با الهام گرفتن از تاریخ به بررسی واقعیت های موجود بپردازد. رمان تاریخی در ادبیات عرب تحت تاثیر یک سری جدال های فکری و سیاسی و در شرایطی که کشورهای عربی زیرسلطه استعمار خارجی بودند و نیز همزمان با فروپاشی دولت عثمانی و مطرح شدن مباحثی از قبیل تشکیل دولت یکپارچه عربی پدید آمد که عواملی مثل مقابله با استعمارگران، رشد بیداری ملی، آگاهی مردم از وضعیت نابسامان مملکت و اختلافات داخلی در پیدایش آن موثر بود. نجیب محفوظ نویسنده سرشناس مصر یکی از آغازگران نگارش رمان تاریخی به شکل فنی است، او برای بیان واقعیت های جامعه خود از حوادث تاریخی مصر باستان کمک می گیرد و می کوشد گرفتاری های عصر حاضر را در قالب تاریخ بریزد و مشکلات موجود را با الهام از گذشته به حاکمان و ملت مصر یادآوری کند. از این رو سه رمان تاریخی «عبث الاقدار»، «رادوبیس» و «کفاح طیبه» را برای تقویت روحیه ملی و مقاومت در برابر استعمارگران می نویسد. این مرحله از نویسندگی محفوظ که از سال 1939 تا 1944 ادامه می یابد به مرحله تاریخی شهرت دارد.این رمان های تاریخی اشاره های رمزی واضحی به واقعیت اجتماعی مصر در دوران حکومت پادشاهی دارد به طوری که نویسنده در «عبث الاقدار» سیاست استبداد و زور را محکوم می کند و در «رادویس» از فساد حکومتی شاهان انتقاد می کند و در «کفاح طیبه» مساله آزاد سازی سیاسی و اجتماعی مصر از چنگال استعمارگران را می ستاید. او شخصیت های معاصر مصر را در قالب شخصیت های تاریخی می ریزد و اکثر این شخصیت ها دارای نقاب تاریخی هستند.

نمایشنامه نویسی از دیرباز یکی از جنبه های مهم ادبیات بوده است و در دوره معاصر نیز جایگاه والای خود را در کنار شعر وداستان حفظ کرده است . یکی از اسطوره هایی که به صورت چشمگیری مورد توجه نمایشنامه نویسان قرار گرفته اسطوره یونانی "ادیپ " است .این اسطوره پنان مورد توجه قرار گرفته کهبیش از 30 ادیب غربی و شرقی از آن در آثار خود استفاده نموده اند .یکی از این ادیبا ن علی احمد باکثیر نمایشنامه نویس بزرگ عرب است که آن را بصورت نمادین، وبه منظور اشاره به اوضاع سیاسی و مذهبی کشورهای عربی در فاصله سالهای 1948 تا 1952 به خدمت گرفته است .

هذه الرساله تهدف إلی دراسه الشاعر الحداثی الکبیر ادونیس وقد اعتمد فیها علی شعره الرمزی . حاول اشاعر ف شعره خلق لغه جدیده و یعطی للکلمات دلالات لم تکن موجوده قبل ذلک فی القاموس الشعری . و قد ادی هذا الاستعمال إلی السفر نحو العالم الرمزی الغامض و قد استفاد فی شعره من الرموز المختلفه منها الرموز الاسطوریه (ادونیس ، عشتار ...) ، الرموز التاریخیه (مهیار الدمشقی ،صقر قریش و...) ،الرموز الدینیه الصوفیه منها ( الحلاج ، المقامات والاحوال و...)، الرموز الطبیعیه ( الارض ، الرماد و...) وما اکثر ما اعتمد فیهاعلی ما یرتبط بالرموز غیر الإسلامیه او ماقبل الإسلام .

سیر تطور رثا از عصر جاهلی تا اموی

چکیده محموددرویش شاعر معاصر فلسطینی است که سالها باواژگانش مظلومیت مردم کشورش را فریاد زد، ازهمان اوان کودکی زندگی پرفراز ونشیبی رادر آوارگی به سربرد او یک سیاستمدار شاعر بود که تمام شعرش راوقف وطن،آزادی،کرامت وهویت از دست رفته اش کرد.محموددرویش دربرابر ستم وبی عدالتی غاصبان ایستادگی نمود وهرگز به ذلت و بردگی تن نداد، اوبا کشاندن این قضایا به صفحات دیوان، بیان مضامین انسانی راهدف خویش قرار داد وبهای آن راکه رنج، محرومیت، زندان وشکنجه بود پرداخت. حبسیات محموددرویش سراسر خشم وتحدی علیه غاصبان وگویای آشتی ناپذیری او با اشغالگران سرزمین است، این اشعارتصویرگرحالات پرخروش وناآرامی اوعلیه مظلوم کشی است، محموددرویش توانسته ازپشت میله های سرد وپولادین زندان، رسالت خود، یعنی رسوایی دشمن، برانگیختن احساسات وتحریک وتشویق اراده ها را به بهترین شکل ترسیم نماید و اشعارش را به عنوان دستآویزی برای فرهنگ سازی وایجاد روح مقاومت وپایداری درتمام اقشار ملت به کارببندد.حبسیات او ازعمق وجودظلم ستیزاو سرچشمه گرفته وآنها راچون گلوله های آتشینی برقلب دشمن روانه می سازدتا ترس و وحشت رادر دل همه ی ستمکاران بیافکند. غل وزنجیرها عزم واراده ی آهنین اورا آبدیده کرده ودر بحبوحه ی اشغال و ویرانگری،گرد شکست را با رنگ پیروزی وچهره ذلت بار آن را با نقاب عزت وشکوه آراسته است. حبسیات درویش سرشار از مثبت اندیشی صادقانه ای است که ناشی از اهداف وآرمان های والای اوست. محموددرویش تمام این مفاهیم را باجرات وشجاعت مثال زدنی وبا توانایی های بالا وبا اسلوبی ناقدانه وتاثیرگذار بیان کرده است، وبرای ارائه اندیشه ونگرش های جاودانه اش ازتنها امید باقی مانده اش یعنی رمز ونماد مدد جسته وازتصویرگری به عنوان ابزاری ساختاری استفاده نموده است، تا آگاهی مخاطب را دو چندان وادراک واحساس اورا نسبت به آنچه پیرامونش می گذرد، عمق بخشد. کلیدواژه ها: ادبیات معاصرعربی، شعرمقاومت فلسطین، محموددرویش، حبسیه سرایی

بررسی و مقایسه بکارگیری سیره نبوی در رمان «نورالله» و کتاب «علی هامش السیره»

چکیده شعر معاصر عربی به لحاظ رویارویی با اوضاع نامساعد سیاسی – اجتماعی عصر خود سرشار از مضامین حزن انگیز است.این نوع از مضامین به شکل برجسته ای در شعر رمانتیک بروز می یابد.در واقع حزن حاکم بر اشعار این مکتب ،توصیفات روح افزایی که از طبیعت ارایه می دهد و انقلاب آن بر علیه تقالید ادبی پیشین علل گرایش مطران به مکتب رومانتیک را تشکیل می دهند. در این میان پدیده حزن جایگاه ویژه ای می یابد و بیش از نیمی از دیوان وی را در بر می گیرد. شکست های پیاپی وی در زندگانی فردی اش همچون غربت عشق ورشکستگی مالی و بیماری جسمانی همچنین د رک درد و رنج اجتماعی که در آن می زیست همچون استعمار اجانب، جهل هم میهنان و وفات آشنایان اساسی ترین علل راه یابی حزن به دیوان شعر مطران را تشکیل می دهند. نمود این حزن را به گونه کاملا ملموس آن هنگام که به وصف طبیعت می پردازد و از میان عواطف نفسانی خویش تنها عاطفه اندوهش را به گستره بیکران طبیعت نسبت می دهد و نیز در داستان های منظوم عاطفی و سیاسی که در اغلب موارد به مرگ قهرمانان قصه می انجامد، مشاهده می کنیم . با آنکه حزن از اساسی ترین عناصر شعری و فکری حاکم بر دیوان مطران است ناقدان عرب تنها در سطوری پراکنده اشاراتی محدود بدان نمو ده اند. واژگان کلیدی : شعر معاصر عربی، رومانتیک، خلیل مطران، حزن.