سید اسعد شیخ احمدی

حافظ و سالم از غزلسرایان بنام و بزرگ ادبی فارسی و کُردی هستند که زمینۀ اشعار هر دو شاعر، مباحث غنایی است. در این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی و تحلیل تطبیقی تصاویر رخسار معشوق در غزلیات هر دو شاعر پرداخته شده است. دلیل انتخاب محدودۀ مورد پژوهش، زمینه و بافت مشترک شعر هر دو شاعر است که قرابت خاصی نسبت به هم دارند. ضرورت انجام پژوهش نیز در آن است که تفاوت‌ها و تمایزهای نگاه دو شاعر را در پردازش رخسار معشوق می‌توان پیدا کرد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر دو شاعر، هرچند با بسامدهای تقریباً مختلف اما نگاه نزدیک به هم دارند و عناصر و ارکان رخسار معشوق، به یک اندازه، نظر و توجه آن‌ها را به خود معطوف کرده است. حتّی تشبیهات، استعارات و ... نیز در زبان آن‌ها بسیار نزدیک به هم است و در بیشتر موارد هیچ اختلافی با هم ندارند. شاید دلیل این امر، نزدیکی جغرافیا و تعاملات و ارتباطات زیادی باشد که قوم کُرد و فارس در درازای تاریخ با هم داشته‌اند. در تمام موارد، تشبیه، عنصر غالب است که شاعران در پردازش تصویر رخسار معشوق از آن بهره برده‌اند. شاید دلیل این امر نیز ملموس و محسوس بودن تشبیه (دور بودن از جنبۀ انتزاعی آن) در قیاس با سایر آرایه‌ها باشد چون موضوع مورد بررسی نیز، موضوعی است که ملموس و محسوس است و از فصول مشترک میان تمام انسان‌ها به شمار می‌آید.

شعر و ادبیات فارسی، پیشینه ای بالغ بر هزار سال دارد و در این برهه زمانی طولانی، تواسنت به چنان جامعیت و صلابتی برسد که بر ادبیات بسیاری از تمدن‌ها تاثیر گذارد. ادیبان ادبیات فارسی، تنها از فارس زبانان نبوده و از اقشار و زبان های مختلف، بزرگانی برخاسته اند که علی رغم اینکه زبان مادریشان فارسی نبوده، توانسته اند اشعار غرا و دواوین بلندپایه ای را به ادبیات فارسی هدیه کنند. شیخ محمد سمرانی متولد 1239 ذر سنندج و متخلص به حافی، یکی از شاعران کُردزبانی است که اشعار با صلابتی در ادبیات فارسی دارد.

ادبیات عامیانه، ادبیاتی طبیعی و برآمده از دل جامعه است که نیاز به کوشش و تلاش زیادی ندارد بلکه سیر طبیعی فرهنگ، تاریخ، اقتصاد و... همگی در شکل‌گیری آن نقش اصلی و اساسی دارند. در این پژوهش به بررسی و تحلیل تطبیقی ادبیات عامیانه در اشعار فارسی و کُردی پرداخته شده است. روش انجام پژوهش توصیفی – تحلیلی است که بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. ضرورت انجام این پژوهش در این نکته است که در ادبیات تطبیقی باید موضوع واحدی وجود داشته باشد تا بتوان بر اساس آن به نتایج مشخص دست یافت و ادبیات عامیانه وجه اشتراک این بررسی است که می‌توان نمودها و برجستگی‌های آن را در این دو زبان نشان داد و تفاوت‌ها و شباهت‌های ادبیات عامیانه در این دو زبان را بررسی و تحلیل کرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که: اشعار عامیانۀ فارسی به ترانه‌ها و معماها قابل تقسیم‌بندی است و اشعار عامیانۀ کُردی نیز به ترانه‌ها در انواع آن و موضوعات مختلفی مانند زنان و زیبایی‌های آن‌ها و... قابلیت تقسیم‌بندی دارد. آنچه در تطبیق این دو ادبیات قابل توجه است، آن است که در ادبیات عامیانۀ کُردی تا حدود بیشتری، مباحث به صورت عیان‌تر و آشکارتر بیان می‌شود و از آن پوشش و پنهانی به دلیل عُرف و اخلاق، خبری نیست. شاید دلیل اصلی این مساله را روح حاکم بر فرهنگ جغرافیایی دانست که ادبیات هر جامعه‌ای بر اساس فرهنگ حاکم بر آن جامعه قابلیت تعریف، توصیف، تحلیل و بررسی دارد.

پیرمرد (حاجی توفیق) از شاعران پرکار و نامور کرد عراق و زاده سلیمانیه است، موضوعات اشعار وی وطن دوستی عشق و دلداری، و موضوعات تعلیمی و اجتماعی و گاهی آینی و دینی است. وی علاوه بر زبان کردی بر زبان‌های عربی و فارسی و ترکی نیز تسلط و آشنایی کافی داشته است. بخشی از دیوان اشعار وی شامل برگردان‌های کردی از اشعار فارسی گویان است. که برخی از آن‌ها به فارسی گویان کرد زبان هم عصر او اختصاصی دارد و بخش دیگر برگردان‌های کردی از اشعار شاعران کلاسیک ایران چون ناصر خسرو سعدی و سنای و شاعران دوره صفوی و قاجاری است. در این پژوهش کلیه برگردان‌های کردی وی از اشعار فارسی بررسی شده است و نمایان آمده است. که در بیشینه موارد همان وزن‌ها و قوالب اشعار فارسی را در برگردان‌های کردی خویش رعایت کرده است و در مواردی نیز ترجمه‌ای آزاد از اشعار فارسی فراهم آورده است و گاهی نیز در ترجمه کردی، قوالب شعری را دیگرگون کرده است. وی رباعیات شیخ ابوسعید ابوالخیر را نیز در همان وزن و قالب به کردی در آورده است.

ادبیات، نتیجه احساس و ذوق و هنر آدمی است و در هر فرهنگ و ملّتی می توان، آثار و نشانه های هنر ادبی آن ملّت یا فرهنگ را مشاهده کرد. گاهی آثار ادبیِ فرهنگی بر فرهنگ دیگر یا ملّتی بر ملّت دیگر، تاثیر گذاشته است یا از آن تاثیر پذیرفته است؛ همین بحث تشابه و تفاوت میان آثار ادبی، شاخه جدیدی ازمطالعات ادبی، با نام ادبیات تطبیقی را آغاز کرده است. که به پژوهش درمورد تعاملات فکری و ادبی و هنری در میان ملّت ها و فرهنگ های مختلف می پردازد. در این میان، ادبیات فارسی و ادبیات کُردی از این قاعده مستثنی نیستند. از قرن های دوم و سوم هجری قمری که شعر فارسی، تحت تاثیر شعر عربی در ایران آغاز شد، شعر کُردی هم از قرن سوم هجری قمری، حرکت خود را آغاز کرد؛ به دلیل مناسبات اعتقادی، علاقه ای به زبان عربی پیدا کرده بودند و به نیز به دلیل غنای فرهنگی، ادبیات فارسی و داشتن اشتراکات فرهنگی در بسیاری از زمینه ها، تبادلات فرهنگی بسیاری از جمله در زمینه ادبیات، بین کُردها و فارس ها صورت گرفته بود. بر همین اساس در پایان نامه پیش رو و براساس معیارهای ادبیات تطبیقی و روش پژوهش توصیفی- تحلیلی به بررسی و مقایسه تطبیقی رباعیات فخرالدین عراقی(686-610ه.ق) در زبان فارسی و ریاعی واره ها و اشعار آیینی محوی (1327-1253ه.ق) از شاعران اقلیم کردستان عراق می پردازیم. تا وجوه مختلف زبانی، ادبی و محتوایی سروده های آن ها مشخص شود. ضمن آن که با بررسی این رباعی واره ها در زبان کُردی و رباعیات فارسی می توان به اشتراکات بین زبان و بیان این دو شاعر کُرد و فارس با دو فرهنگ و زبان متفاوت که البته دارای ریشه های زبانی مشترک هستند و این اشعار هم بخشی از همان فرهنگ و زبان آن هاست؛ پی برد. کُردها بخشی از جمعیت ایران و کشورهای همسایه مثل عراق و ترکیه را به خود اختصاص داده اند پس در مناسبات زبانی، ادبی و فرهنگی هر دو قوم می توان اشتراکاتی یافت که حاصل ارتباط آن ها با یکدیگر بوده است.

عشق با خاطر شاعر پیوند دیرینه دارد و شاعر مستعد و کاردان و مجرب ، بهترین عواطف و احساسات بشری را در قالب الفاظ به تصویر می کشد. سعدی شیرازی که اشعار عاشقانه وی به ویژه در بخش غزلیات، رنگ و بویی از لطافت و زیبایی عشق زمینی را به نمایش گذاشته است، به عنوان برترین سرآینده غزل عاشقانه شعر فارسی به شمار آمده است.

شعر تعلیمی و وعظی، شعری است که بر پایه دنیا ستیزی و دوری از هوا و هوس و امر به معروف فراهم آمده است. شاعران این گونه از اشعار، همواره اشعاری نیز در نعت حق تعالی و سپاس از نعمت های خدا و نعت و ستایش پیامبر خدا(ص) و بزرگان دینی، سروده اند. شاعران کلاسیک کُرد عراق نیز، در وعظ و اندرز و مدایح دینی از شاعران سبک عراقی به ویژه سعدی شیرازی(690-606هاق) بسیار متاثراند . طاهر بیگ جاف (1295-1234هاق) از شاعران مشهور شعر کلاسیک کردی است که با ادبیات فارسی آشنایی کافی داشته است و در آثار خویش به شاعران کهن ایرانی مانند سعدی و حافظ تاسی جسته است وی در زمینه های گوناگون و موضوعات مختلف شعر سروده است. اشعار او در دو بخش فارسی و کردی فراهم آمده است. اشعار کردی وی، هم موضوعات عاشقانه و توصیف طبیعت را در بردارد و هم به نکته های دینی و اخلاقی و مکارم انسانی پرداخته است چون وی به سعدی علاقه ای وافر داشته است مواعظ و اشعار مذهبی کُردی وی با مواعظ سعدی شیرازی مقایسه شده است و در این پژوهش، شباهت ها و تاثیر آن نکات اخلاقی و وعظی اشعار سعدی با اشعار طاهر بیگ و نیز تفاوت ها و تمایز برداشت ها از مسایل اخلاقی و دینی مشخص شده است و مساله اصلی این است که چه مقدار از این آثار از لحاظ ظاهری و زبانی به هم نزدیک اند و بینش و درک اخلاقی و دینی و اجتماعی هر شاعر نسبت به این مضامین چگونه بوده است.

ادبیّات تطبیقی یکی از پژوهش های بین رشته ای است که به مطالعه و بررسی ارتباط ادبیّات کشورها و زبان های مختلف دنیا با هم می پردازد. هدف از انجام پژوهش حاضر، ایجاد همبستگی بیشتر میان ادبیّات کُردی و فارسی و همچنین تعیین شباهت ها و تفاوت های میان اشعار حافظ و ناری از لحاظ ویژگی های ظاهری و رفتاری معشوق است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و جامعه ی آماری دیوان اشعار ناری و دیوان حافظ شیرازی می باشد. توصیف و تحلیل یافته ها نشان داده است که ویژگی های ظاهری مانند روی زیبا، زلف، چشم، لب و دهان معشوق از ویژگی های ظاهری پربسامد در اشعار هر دو شاعر می باشد. همچنین دوری از عاشق، پیمان-شکنی و بی توجّهی به عاشق از ویژگی های رفتاری پربسامد در اشعار حافظ و ماموستا ناری می-باشد. به علاوه یافته ها حاکی از آن است که عشق مجازی و ظاهری در اشعار ناری محسوس تر است و توصیفات او از این شیوه ی عاشقی، گاه بسیار محسوس و واقعی است. معشوق در شعر ناری، دست یافتنی تر است تا معشوقی که حافظ از او یاد کرده است.

چکیده شاهنامه به سبب تنوّع منابع و خاستگاه های متعدّد و محدودۀ جغرافیایی گستردۀ آنها، علاوه بر مدّت طولانی گردآمدن و مکتوب شدن آن، ساختاری تودرتو یافته و در برخی از مواضع نیز دچار تناقض شده است. بنابراین برخی از موارد از سوی پژوهشگران و مصحّحان، الحاقی و افزوده قلمداد شده و گاه از متن زدوده شده و یا به زیرنویس و بخش ملحقات رانده شده است. از میان چاپ ها و تصحیح های مختلفی که از شاهنامه موجود است؛ چاپ مسکو که نخستین تصحیح علمی این متن است انتقادی است؛ انتخاب شد زیرا هردو چاپ به دقّت – و چاپ خالقی مطلق که تا این زمان آخرین تصحیح کامل، به شیوۀ علمی نسخه بدل های خود را به شکل منظّم در زیرنویس درج کرده اند و از این بابت تحقیق و پژوهش بر متن شاهنامه را آسان تر کرده اند. سپس شماری از مواردی که از سوی مصحّحان این دو چاپ، الحاقی دانسته شده و از متن زدوده شده است، ارزیابی و با تشخیص مواردی که دارای ساختار روایی هستند مورد بررسی و کنکاش قرارگرفتند. در این میان، بین دو چاپ نیز مقایسه ای صورت گرفته، موارد صحیح و یا اشتباه یکی از دو چاپ و یا مورد یا موارد مشابه هر دو در ضمن برشمردن اشکالات و ایرادات وارده، مورد اشاره قرارگرفته است. در این بررسی با شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر اساس روش ساختارگرایی و گنجیدن مضمون روایی آنها در یکی از ساختارهای معمول شاهنامه همچنین دقّت در نسخه بدل های درج شدۀ هر دو چاپ و یافتن مواردی که مصحّحان در درج صحیح نسخه بدل ها دچار اشتباه شده اند و یا گاه به دلیل اتّکای بیش از حدّ آنها بر نسخه یا نسخه های خاص و یا اعتماد بسیار به برخی از منابع جانبی همچون ترجمه های عربی که از این متن موجود است، و یا توجّه نکردن به اشارات درون متنی صحیح که دلیل بر اصالت روایت دارد، آن مورد خاص را از متن زدوده اند؛ حکم بر اصیل بودن روایت مزبور داده ایم. و درنهایت پیشنهاد کرده ایم آن روایت در متن قرارگیرد یا حداقل با قید احتیاط درون قلاّب، در متن و در مکان مناسب گنجانده شود.

دیوان شمس یا همان دیوان کبیر، شامل مجموعه ای عظیم از غزلیات مولاناست؛ که وی در برخی از غزل ها اشعاری به زبان عربی سروده است و آن را با ابیات فارسی آمیخته است که در اصطلاح ادبی بدان ملمع گویند. در این پژوهش 60 غزل از غزل هایی که ابیات ملمع دارند، برگزیده شده است و سعی شده است که با تکیه بر ساختار و محتوا، این ملمعات مورد بررسی و کندوکاو قرار گیرد. نتایج فر اهم آمده نشان داده است؛ که در ملمعات، هر دو عنصر صورت و معنا، بر یک دیگر تاثیر دارند و ملمعات عربی مولانا، از همان سبک، سیاق وزن، موسیقی و خیال شعر فارسی برخوردارند و ابیاتی که متناسب سبک و شیوه شعر عربی و وزن شعر آن زبان باشد، به ندرت سافت می شود.

آشنایی زدایی یکی از شگردهای آفرینش شعر است و خلق آن با شیوه های گوناگو« در متن صورت می گیرد. در قرن بیستم با ظهور فرمالیسم در روسیه، شکلوفسکی از نظریه پردازان این مکتب، نظریه «آشنایی زدایی» را مطرح کرد که مورد توجه صورت گرایان قرار گرفت. بر این اساس در این تحقیق با تکیه بر اصول آشنایی زدایی سعی شده است که با کند و کاو در موسیقی بیرونی، کناری و درونی غزلیات آذر، هنجارگریزی او در این حوزه ها را نشان دهیم.

انقلاب مشروطیت در تاریخ ایران بعد از اسلام از مهمترین رویدادهای اجتماعی و سیاسی است که ادبیات را در گذر تاریخی خود دستخوش تحول نموده است. ایرج میرزا ملقب به «جلال الممالک» و «فخر الشعرا». از جمله شاعران برجسته ایرانی در عصر مشروطیت و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بود.هدف پژوهش حاضر بررسی واژگان، ترکیبات و دیگر جنبه های آشنایی زدایی در اشعار ایرج میرزا می باشد.

حسین منزوی در مهر ماه 1325 در شهرستان زنجان در یک خانواده هنرمند و شاعر چشم به جهان هستی گشود. او غزل را به نیکوترین صورت سرود. گذشته از آن که از سنت های ادبی و تلاش های بزرگان غزل سود برد اما هیچگاه نوآوری را فراموش نکرد. موضوع این پژوهش، آشنایی زدایی در غزل های حسین منزوی است. این پژوهش، شامل پنج فصل است. فصل اول به کلیات اختصاص پیدا کرده است. فصل دوم شامل شرح حال و زندگی نامه حسین منزوی و تعاریف است. فصل سوم صنایع ادبی و اوزان را دربر می گیرد. فصل چهارم شامل نگاهی به دستور زبان و مضامین غزل های منزوی می باشد. در نهایت فصل پنجم نتیجه گیری است. با بررسی این موضوع و با مطالعه در آثار حسین منزوی متوجه شدیم که شعر او در شمار آثار برجسته ی معاصر بوده و منزوی شاعری نوآور در عرصه تجزیه و ترکیب افاعیل عروضی است. اشعار او منبع ارزشمندی برای دستیابی به نمونه های اوزان جدید و همچنین گنجینه ای از انواع صنایع بدیعی لفظی، معنوی و آوایی است و همچنین با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از اشعار وی مذهبی بوده می توان وی را مومنی بی ریا، که از استواری عقیده در زمینه مذهب سود می برده یاد کرد. روش انجام پژوهش توصیفی - تحلیلی است و بر اساس مطالعات کتابخانه ایی صورت گرفته است.

اخلاقیات یکی از مباحثی است که از دیرباز و زمان های بسیار دور توّجه بشر را به خود معطوف کرده است و در تمام عصرهای گوناگون زندگانی انسان، از اهمّیّت والائی برخوردار بوده است. در ادبیات غنی و پربار فارسی تعالیم و آموزه های اخلاقی مورد توجه شاعران و نویسندگان و بزرگان علم و ادب بوده و ادبیات منظوم و منثور ما مملو از این آموزه هاست. ادبیات تعلیمی همواره در دوره های مختلف جریان داشته و البته در دوره ی مشروطه کمی به حاشیه رانده شد؛ ولی بعد از آن دوباره تا به امروز در خدمت خداوندان قلم و آگاهان و بیداردلان این مرزو و بوم بوده است. سیمین بهبهانی شاعر چیره دست و تیزبین و متفکری است بلند همت که در سراسر آثار شعریش هرجا به مناسبت از تعلیم و حکمت و اخلاق مطالبی آورده است؛ بنابراین جایگاه تعلیم و تربیت و اخلاق در شعر وی اهمیت فراوان دارد. او همواره اخلاقیات را می ستاید و انسان را به بیداری ترغیب می کند. سیمین بهبهانی طرفدار طبقه ی اجتماعی آسیب دیده است و در کنار دنیای پرهیاهوی امروزی، مذهب و پناه جستن به خدا را گوشزد می کند. این پایان-نامه به روش توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر مطالعه ی کتابخانه ای است. برای این منظور در وهله نخست به معرفی سیمین بهبهانی و آثار و تالیفات وی و سپس به کتابها و مقالاتی مراجعه شد که در مورد مسائل تربیتی بود. نتایج تحقیق نشان داد بین آموزه های تربیتی و اخلاقی از نظر سیمین بهبهانی با آن چه که در مفاهیم اخلاقی و قرآنی و تجارب بشری آمده است، سنخیت و همخوانی وجود دارد و بهبهانی به عنوان آموزگار واقعی تعلیم و تربیت و آشنا به مبادی اسلامی و اخلاقیات، توانسته است میان تفکرات و اندیشه های خود و آموزه های تربیتی و اخلاقی رابطه معناداری ایجاد نماید.

برای بررسی مفهوم گسترده و نیز مبهم حضور، و توصیف کیفیت آن و سپس پرداختن به نمونه های توصیفی و روایی آن در آثار عرفا و نهایتاً غزلیات شمس، نخست نیاز به شناخت و تعریف برخی اصطلاحات عرفانی، از جمله حال و حالات و مقامات عرفانی است. با مراجعه به متون قدیم عرفانی و آرای صاحب نظران این حوزه، و اشاره به مثال های برجسته در هر موضوع که توصیفات عارفانه و روایت های شگفتی را در بر می گرفت، و نیز دسته بندی موضوعی حضور و رویت و نظریات موافق و مخالف، به سراغ غزلیات شمس رفته ایم و این تعاریف و دسته بندی ها را با در نظر گرفتن اشعار مولانا ترتیبی دیگر دادیم و در هر مورد توصیفی و توجیهی ارائه کردیم که البته با اشاره به وجوه ادبی و زیبایی شناختی، گسترش بیشتری یافت. حیرت و هنجارشکنی های زبانی و بیانی مولانا بیشترین حجم را در این مقال داشتهاند و توصیف لحظه ی حضور که گاهی هشیارانه و گاهی نیم هشیارانه و در بهترین نمونه ها، ناهشیارانه صورت گرفته، مصداق های زیبا و قابل بحثی در غزل های مولانا دارد. جلوه ی حضرت حق در شکل های مختلف، مثل آب و نور و آتش و ...، طبیعتاً روایت هایی خلق کرده است که گاهی ناباور و سوررئال، خاص بیان ناخودآگاه مولانا، و گاهی حتی هول انگیز از آب درآمده است. نهایتاً سبک روایت گری مولانا در غزل هایش با توصیفاتی که از مقوله ی رویت و شهود در زبان او راه یافته است ایجاد هنرهایی کرده است که در زبان و بیان و موسیقی شعر او دیده می شود .

انواع شعر در نظر ایرانیان دوره اسلامی بیشتر به حسب هیات ظاهری آنها تقسیم می شد و می گفتند: «شعر در عرف جمهور کلام م.زون و مقفی است». (صفا 45:1357) با توجه به تعریف شعر در عرف ادبا، شعر را به مثنوی، قصیده، غزل، قطعه و غیره تقسیم می کنند.(صفا 46:1257) غزل و تغزل از حیث ظاهر مانند قصیده و از حیث شماره ابیات کوچکتر از آن است، معمولا به موضوعات غنایی اختصاص دارد خواه عاشقانه و خواه عارفانه.(صفا 47:1357). مولانا از غزل سرایان نامور قرن هفتم به شمار است و غزل های او بیشتر تحت تاثیر جذبه ها و احوال قلبی سروده شده و در آنها قصد تعلیم نبوده است.به همین سبب شور و وجد و حال و عواطف و احساسات در این غزل ها فوران دارد و از نظر بیان و زبان نیز، گوینده را مست و ناهشیار می نمایاند.(غلامرضایی 261:1377) اشعار مسجع طبق تعریف استاد همایی به اشعاری گفته می شود که دارای سجع میانی باشند.(همایی 43:1367) و طبق تعریف دکتذ شمیسا اوزانی است که قوافی میانی داشته باشند.(شمیسا 61:1369) مولانا جلاالدین بلخی که از غزل سرایان و مثنوی گویان این دوره است غزل های فراوانی به این شیوه فراهم آورده است که در این پژوهش به بررسی صوری و موسیقایی و معنایی این گونه از اشعار می پردازیم.

با توجه به خاموش ماندن بدن در متون کلاسیک و پس زدگی فردیت در جهان قدیم، بدن به عنوان مهم ترین عنصر هویت ساز در نظام نشانگانی متون ادبی کلاسیک جایگاه چندانی نداشته و کنش ها و وضعیت های بدنی جز در شکلی کلی گویانه، نقش بایسته ای در بازنمایی های موجود نظام نشانگان ادبی نداشته است. پس از آن در دوران معاصر، به تبع تغییر اجتماع و با فراهم آمدن پشتوانه های اجتماعی و فرهنگی و با توجه به این که بدن به عنوان یک موضوع مهم در عرصۀ علوم اجتماعی مورد توجه قرار گرفت، امر بدنی به عنوان یک عنصر هویت ساز برای بازنمایی هویت و فردیت سوژه های ادبی رایج شد. در این پژوهش بازنمایی بدن محورانۀ هویت سوژه اُبژه های داستانی آثار چهار نویسندۀ نسل اول ادبیات معاصر هدایت، چوبک، - ساعدی و جمالزاده از دو منظر بدن به مثابه موضوعی نمادین جامعه شناختی و بدن به عنوان - موضوع نظارتی سیاسی، به روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی د لت یابی و تفسیر شده است. در رویکرد نمادین جامعه شناختی برای بازنمایی هویت سوژه ابژه ها، کُنش ها و وضعیت های - - برآمده از بدن و حاوی نشانگان سلیقه و مصرف با تکیه بر نظریۀ پی یر بوردیو و وبلن و در رویکرد انضباطی سیاسی انضباط ها و سرکوب های بدنی اعم از گروتسک، داغ ننگ و به - حاشیه راندگی های بدنی و سرکوب های برآمده از زبان به صورت مستقیم و غیرمستقیم با محوریت نظریۀ گافمن بررسی شده است. نتیجه نشان می دهد که سرمایه های بوردیویی در میدان رقابت و عمل معنا می یابند و میزن مصرف آن ها در کُنش گری سوژه اُبژه ها، طبقه را - ایجاد می کند. همچنین بدن های محذوف، هویتی خاموش هستند که با نگاهی هستی شناسانه به مثابۀ نیستی اعلام می شوند و غیبتی تحمیلی بر آن ها عارض می شود.

موضوع تحقیق و پژوهش حاضر، بررسی اشعار، ملک الشعرا قاضی رکن الدین محمد بن سعد بن هبه الله بن دعویدار قمی متخلص به داعی شاعرذواللسانین سده ی ششم و اوائل سده ی هفتم هجری است که به دو زبان عربی و پارسی استادانه شعر سروده است بررسی توانایی عروضی رکن الدین دعویدار، بسامد بالای بحور مورد استفاده در اشعار عربی و اشعار فارسی شاعر و تعیین اوزان شعری دیوان و وجوه اشتراک و افتراق اشعار از لحاظ عروضی و بحور مورد استفاده در اشعار عربی و فارسی شاعر و نحوه به کارگیری بحور مشترک در هر دو زبان و نیز بررسی بحور عروضی مختص به زبان عربی در اشعار فارسی و نیز بحور عروضی مختص به فارسی در اشعار عربی شاعر بحث پژوهش حاضر است.

عرفان، یکی از مباحث بسیار مهم در دنیای اسلام است؛ به همین دلیل در این مورد پژوهشهای بسیاری صورت گرفته و تقسین بندی های مختلفی انجام شده است. در یکی از این تقسیم بندیها به دو مکتب عرفانی بغداد و خراسان اشاره شده است؛ اما با درنگ بر جریان عرفان در مناطق زاگرس معلوم می شود که این مناطق خود ویژگی های عرفانی متمایزی دارند و ایثن تقسیم بندی می تواند جزئی تر شود تا خطاها و استثناهایی که در این مکاتب موجود است، به این صورت کاهش یابد. این پژوهش در صدد بازشناسی عرفان در مناطق کردنشین زاگرس انجام گرفته و سعی شده تا در مورد مکاتب خراسان و بغداد و ویژگ های آن اطّلاعاتی جمع آوری شود و به شیوه مطالعات کتابخانه ای به جستجو در مورد ویژگی های بارز عرفان در مناطق زاگرس پرداخته شود که پس از جمع آوذری اطّلاعات این حاصل شد که در مناطق زاگرس ویژگی هایی چون نگرش متفاوت شاعران عارف این مناطق نسبت به عشق مجازی و زمینی در مقایسه با سایر مکاتب دیگر وجود دارد و دیوان اشعار سه شاعر عارف (محوی، ملّای جزیری و مولوی) مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین ویژگی دیگر این مناطق که مورد بررسی قرار گرفت و متفاوت با سایر مکاتب بود، برخورد متفاوت مشایخ و عارفان این منطقه جغرافیایی نسبت به سیاست موجود بود که بدین منظور زندگی سیاسی چهار عارف نامی (شیخ عبیدالله، شیخ محمود، شیخ سعید پیران و ملّامصطفی بارزانی) مورد بررسی قرار گرفت و چگونگی برخورد و اعتراض و مخالفت آنان با سیاست حاکم بر کشورشان بررسی گردید.

یکی از شخصیت های برجستۀ ادبیات داستانی معاصر بدون تردید صادق چوبک است. صادق چوبک در کنار جمال زاده، هدایت و آل احمد اولین شکسته نویسانی هستند که در میان نویسندگان نسل اوّل جای می گیرند. چوبک، نثر شکسته را بیشتر در گفت وگوی اشخاص و شکستن کلمات و افعال مورد توجه قرار داده است. سبک نگارشی که تاثیر به سزایی بر نویسندگان جوان تر نهاد و منجر به پیدایش زبانی ساده و عامیانه، مختص ادبیات نوین فارسی گردید. نگاهی اجمالی به آثار چوبک نشان می دهد که مسئلۀ زبان و کاربرد آن به گونه ای است که نیاز به تامل فراوان دارد. پایان نامه حاضر تلاش کرده است تا به این پرسش ها پاسخ دهد که شکل های شکسته نویسی در داستان های صادق چوبک چگونه است و کارکرد فرمالیستی و گفتمانی آن چیست. برای پاسخ به این پرسش ها مولف سعی کرده است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی کارکرد سبکی شکسته نویسی را از دو منظر انسجام سازی و گفتمان پردازی در داستان های کوتاه مجموعه های خیمه شب بازی، انتری که لوطیش مرده بود، روز اوّل قبر و چراغ آخر اثر صادق چوبک بکاود. با توجه به داده های بدست آمده می توان اذعان نمود که همانا از مشخصه های بارز نثر چوبک بکارگیری زبان شکسته است. آثار چوبک از نظر جنبه های زبانی و محتوایی به نویسندگان مکتب ناتورالیسم نزدیک است و با همین زبان شکسته است که تصویر ناتورالیستی خود را - بدون پشتوانۀ فکری و فلسفی ناتورالیست - از محیط و شخصیت های داستان هایش ارائه می دهد و ارتباط مناسبی میان محتوا و زبان آثارش برقرار کرده است. چوبک از جهت کاربرد واژگان شکسته در میان سایر نویسندگان معاصر منحصر به فرد است.

مجموعه ارغنون، یکی از مجموعه های ممتاز و مبسوط شاعر معاصر مهدی اخوان ثالث است. که بیش تر اشعار آن به سبک اشعار کهن فارسی به ویژه شعر سبک خراسانی است. این مجموعه شعری از قصاید و غرلیّات و قطعات و دیگر قوالب شعر فارسی فراهم آمده است. زبان وی در این اشعار سنجیده و پویا و فصیح است. در این پژوهش قصاید و قطعات وی از لحاظ ساختار ظاهری و موسیقی بیرونی و از لحاظ بعد معنایی مورد بررسی قرار گرفته است. قصاید وی در اوزان منتخب و قوافی به کار داشته و تعداد ابیات آن به سبک شاعران خراسانی است. امّا تنوّع موضوعات و ترسیم حوادث و رویدادهای دوران زندگی شاعر، شعر او را از تقلید محض بیرون آورده و خواننده را به مضامین نو و جدید فرا می خواند. قطعات وی نیز از لحاظ تعدد اوزان بی نظیر است. زبان وی در قطعات مستحکم و استوار است، و تنوّع موضوعات قطعات و سخن از شاعران معاصر و به تصویر آوردن اوضاع اجتماعی دوران شاعر در این اشعار سبک وی را از شاعران کهن سرای معاصر ممتاز می دارد. می توان گفت، که دایره المعارفی کوتاه و مختصر از احوال شاعران هم دوره شاعر و عقاید آنان است.

موضوع پژوهش حاضر، بررسی کارکردهای ردیف در غزلیات خاقانی و نظامی، دو شاعر قرن ششمی است. بررسی ردیف و ارتباط موضوعی و مفهومی آن با غزل از اهداف اساسی این پژوهش محسوب می شود. میزان بهره گیری دو شاعر از ظرفیت های در نظر گرفته شده برای ردیف از دیگر اهداف این پژوهش به شمار می آید. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. جامعه آماری کل غزلیات خاقانی و نظامی و حجم نمونه، غزلیات مردّف است. نتیجه نشان می دهد که ردیف در غزلیات دو شاعر نام برده ارتباط موضوعی و مفهومی مستقیمی با غزل داشته و دیگر این که ردیف، همراه با حروف قافیه می تواند موسیقی خاصی ایجاد کند و نوعی تداعی در ذهن بیافریند. نتیجه نشان داده که خاقانی در کل بهتر از نظامی، کارکردهای ردیف را در خدمت شعر قرار داده که در متن به تفصیل به آن پرداخته شده است.

تصوّر رایج در مورد غزل حافظ این است که ساختار گسسته و پریشان دارد، اما روایت شناسی این اشعار و طبقه-بندی نشانه-های روایی نشان می دهد که شعر حافظ ساختاری حساب شده و هدفمند دارد که متناسب با نوع سخن و وضعیت عصر شاعر است و این گسستگی ظاهری با خوانش خواننده به انسجام منتهی می شود. شاعر برای درک این نظام روایی از سوی مخاطبان، هماهنگ با تمامیّت غزل به شگردهای متنوعی نظیر ترکیب توصیف، حادثه و گفتگو برای شروع غزل ها، آوردن گزاره های زمان مند و مکان مند، گفتگوسازی و پایان گفتگویی و حدیث نفس روی آورده است. در این پژوهش، به تبیین نظام روایی غزلیات حافظ، متناسب با موضوع، موقعیت، مخاطب و اهداف شاعر پرداخته ایم. غزل های روایی حافظ را به دو گروه تقسیم کرده ایم: غزل هایی با طرح روایی آشکار، غزل هایی با طرح روایی پیچیده و غیرآشکار. ساختار روایی دسته اول، شامل بیست و سه غزل را از لحاظ نوع، تعداد و چگونگی ترکیب پی رفت ها، گزاره ها و رمزگان ها و سایر وجوه روایی بررسی کرده ایم. بیشترین استفاده از رمزگان ها، مربوط به رمزگان های گفتگویی (94 مورد/ شامل مناظره، دیالوگ و حدیث نفس) است که خود شامل رمزگان های حقیقت نما، پند و کنش روان شناختی می شود و نشان می دهد روایت پردازی نیز در زمرۀ اهداف غزل سرایی حافظ بوده است. بعد از این رمزگان، به ترتیب رمزگان کنشی (37)، اطلاعاتی (29) و روان شناختی (7) دارای بیشترین کاربرد هستند. در دسته دوم، برای آن دسته از غزلیاتی که دارای ساختار روایی پیچیدۀ هستند، با الگو گرفتن از نظریات ریکور در حوزۀ استعاره و روایت، الگویی به نام «استعارۀ روایی» پیشنهاد کرده ایم. الگویی که بنا بر آن، استعاره به ادراک واحدهای همنشین در سطح جمله و گاه متن، وابسته است و به صورت تکرار یک مفهوم به صورت های مختلف در هر غزل سامان می یابد. بدین صورت که اگرچه در خوانش های ابتدایی هر غزل، گویی عناصر نامتجانسی در کنار هم قرار گرفته اند؛ اما با توجه به عواملی همچون محور عمودی غزل، معانی ثانوی جملات و بافت کلام، می توان دریافت که یک مفهوم است که به صورت های مختلف، تکرار و جایگزین می شود. این تکرار علاوه بر اینکه انسجام بخش است؛ نقطۀ تلاقی بین استعاره و روایت را نیز شکل می دهد. در این غزلیات، ترازهای معنایی متراکم به مرکزیت یک مفهوم، در کنار هم قرار می گیرند که می توانند تاثیری قابل مقایسه با

ادبیات تطبیقی از پایه های نقد جدید ادبی به شمار می آید که زمینه را برای مقایسه زبان و ادبیات سایر ملیت های مختلف فراهم کرده است و آن را در معرض افکار و اندیشه ها قرار می دهد. یکی از اوزان مورد استفاده در قالب شعری، بحر رمل مسدس محذوف بوده است. رودکی در کلیله و دمنه و مولانا در مثنوی از یان بحر استفاده کرده اند.

داستان رستم و اسفندیار، یکی از مهم ترین بخش های شاهنامه فردوسی است و به عنوان یکی از نمونه های شاخص داستان سرایی در ادب فارسی شناخته شده است. این داستان از دیرباز مورد توجه بوده و در دوران باستان نیز شهرت خاصی داشته است، چنان که در صدر اسلام در شبه جزیره عرب شناخته شده بود. این داستان تاکنون موضوع تحقیقات و بررسی های مختلفی بوده است و یکی از موضوعات مطرح در مطالعات شاهنامه شناسی است و از جمله درس های دانشگاهی در مقطع کارشناسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه هاست. در این پژوهش به منظور بررسی و طبقه بندی مطالعات انجام گرفته درباره داستان رستم و اسفندیار؛ نقد و آسیب شناسی آنها؛ و ارائه دورنما و ضروریات تحقیق درباره این داستان، تلاش می کنیم تا با گردآوری و بررسی تحقیقات انجام شده، میان این پژوهش ها پیوند برقرار کنیم و با طبقه بندی آنها، نمایی کلّی از پژوهش های انجام گرفته درباره داستان رستم و اسفندیار را نشان دهیم، تا ضمن برشمردن کاستی ها یا نکات قابل تامل هر بحث، از دستاوردهای آنها برای بهبود و گسترش تحقیقات درباره شاهنامه استفاده کنیم و در عین حال، به نقد این تحقیقات بپردازیم. جامعه آماری تحقیق، کتاب ها و مقالات نوشته شده درباره داستان رستم و اسفندیار است. نتایج تحقیق بیانگر تنوّع حوزه های مطالعاتی درباره داستان رستم و اسفندیار است که البته در برخی موارد معضلاتی چون خوانش های سطحی، تفسیرهای شخصی و بررسی های تطبیقیِ نادرست در این تحقیقات دیده می شود. در عین حال، همچنان جا برای تحقیقات در برخی حوزه های دیگر در این داستان وجود دارد.

شراب و شراب نوشی از دیرباز با دنیای شاعران عجین شده است و در ادب پارسی و تازی به تدریج به فنی مستقل به نام ساقی نامه یا خمریه تبدیل شده است. آنچه در بررسی این گونه شعری قابل توجه است، چگونگی سیر تحول معنایی شراب است.

موضوع پژوهش حاضر بررسی سبک و محتوای غزلیات احمد عزیزی است. هدف اصلی و عمده این پژوهش دستیابی به سبک و محتوای غزلیات این شاعر است. تعیین مضامین و معانی جدید در غزلیات جدید و بررسی تاثیر ویژگی های متمایز شعر احمد عزیزی در گسترش لفظ و معنی شعر فارسی؛ از دیگر اهداف این پژوهش است. روش تحقیق، تحلیلی است هم چنین در قسمت های مربوط به زندگی و معرفی احمد عزیزی، پژوهشگر اقدام به مصاحبه با نزدیکان احمد عزیزی نموده است. نتایج پژوهش به صورت عقلانی - استدلالی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. جامعه و نمونه آماری این پژوهش را کتاب قوس غزل ( مجموعه غزلیات احمد عزیزی) که شامل 240 غزل می باشد؛ تشکیل می دهد. از جمله نتایج این پژوهش، آن است که احمد عزیزی یکی از شاعران برجسته است که هر دو سبک هندی و عراقی را با هم ادغام کرده و سبکی را به وجود آورده که مختص اوست. احمد عزیزی در سرودن غزلیات خویش در به کارگیری مواردی که مختص غزل است اشراف داشته و از هنجار گریزی ها و آشنا زدایی ها نیز سود برده است.واژ ه های کلیدی: احمد عزیزی، سبک، محتوا، غزل.

قرن بیستم سرآغازی شگرف در زمینه نقد ادبی معاصر است. یکی از مباحثی که در این دوره مطرح شد، توجه به شکل، ساختار و بافت آثار ادبی بود. این توجه به ساخت آثار ادبی برای اولین بار به صورت حرکتی مستقل در روسیه آغاز شد. بنیانگذاران این شیوه فرمالیسم نام گرفتند. اخوان ثالث از شاعران برجسته معاصر است که شعر او نمودار گزینش و ترکیبی از امکانات متعدد زبانی در زنجیره گفتار است. بخش مهمی از آثار شعر وی را غزلیات تشکیل می دهد. هدف پژوهش خاضر، تحلیل شگردها و شیوه های آشنایی زدایی در غزلیات ارغنون بر مبنای نظریات فرمالیستها و محققان معاصر ایرانی است.

انسان به اقتضای زندگی اجتماعی اش، با دیگران ارتباط و تعامل داشته و ایجاد ارتباط همواره یکی از نیازها و دغدغه های اساسی انسان بوده است که می تواند به شیوﺓ کلامی یا غیرکلامی ایجاد شود. یکی از مهم ترین کانال های ارتباط غیرکلامی، زبان بدن است. زبان بدن در ادبیّات به ویژه برخی از ژانرها به شکل چشم گیری دیده می شود. از میان ژانرهای ادبی که جنبه عاطفی به شکلی مضاعف برجسته می شود، زبان بدن برابر با زبان کلامی در تعامل با مشارکان گفتگو نقش ایفا می کند. در این مقاله، غزلیات سعدی با روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت و به نقش زبان بدن در تعامل میان شخصیت های غزل به همراه دلالت های اجتماعی و روان شناختی موجود در آن پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که در تعاملات میان عاشق و معشوق، زبان بدن کاربرد افزون تری در مقایسه با گفتار دارد و معشوق به دلیل پایگاه اجتماعی اش و یا جوّ فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه آن زمان، در ارتباط و تعاملش با عاشق، از زبان بدن که زبانی رمزی و کدگذاری شده است، استفاده می کند.

مساله معراج از ضروریات دین اسلام و از معجزات پیامبر گرامی اسلام است. پرداختن به موضوع معراج از دیرباز مورد توجه نویسندگان و شاعران فارسی زبان بوده است. در میان این شاعران نظامی و عطار در آثار خود بخش هایی را به معراج اختصاص داده اند. این دو شاعر درباره موضوع معراج نکات مختلفی را بیان نموده اند. هدف این پژوهش مقایسه موضوع معراج از نگاه نظامی و عطار است. روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری شامل خمسه نظامی و آثار عطار است.

جنگ تحمیلی ایران علاوه بر اینکه در زمینه های مختلف اجتماع تاثیرگذار بوده است، درعرصه ادبیات نیز تاثیرات بسزایی داشته است؛ به طوری که از آغاز جنگ، ادبیات جدیدی به نام ادبیات دفاع مقدس پایه گذاری شد و توانست در انواع گوناگون ادبی مانند داستان کوتاه، داستان بلند، رمان، فیلمنامه و... تبلور بیابد. در این میان داستان های کوتاه نسبت به سایر انواع داستانی به دلایلی از رشد چشمگیرتری برخوردار بود، ولی آنچنان که باید مورد توجه، نقد و بررسی قرار نگرفته است. داستان کوتاه همانند هر اثری از ساختار و عناصر مختلف شکل گرفته است، عناصری که هر یک در کنار سایر اجزاء وحدت داستان را به وجود آورده است. با واکاوی عناصر، ساختار، محتوا و شگردهای هنری داستان های کوتاه با موضوع دفاع مقدس می توان میزان بهره مندی بخشی از ادبیات داستانی معاصر ایران از تکنیک های نوین ادبی جهان و سرچشمه های دفاع مقدس را نشان داد. یکی از ابزارهای نقد منصفانه و بی طرفانه، روایت شناسی بر اساس رویکرد ساختار گرایی است. این پژوهش سعی دارد بر اساس مبانی این شیوه، سیصد اثر از سی نویسنده ی داستان های کوتاه جنگ در دو دهه ی هفتاد و هشتاد را مورد ارزیابی قرار دهد تا از طریق بررسی و تبیین شیوه و شگرد کاربردی نویسنده، تحلیل ژرف ساخت و لایه های درونی آثار، ارتباط و تناسب شگرد با ژرف ساخت و میزان موفقیت نویسنده در خلق اثر، القای مناسب پیام و ارتباط با خواننده را بیان نماید. تا ضمن روشن نمودن جایگاه ادبیات جنگ در تاریخ ادبیات کشور، درک و تحلیل جامع تری از این آثار در اختیار مخاطبان برای ارزیابی درست تر قرار دهد.

ردیف عنصری جدی گرفته نشده در تاریخ ادبیات فارسی است. نه سیر تطور آن بررسی مفصّلی شده است و نه جایگاه ویژه ی آن در کار شعرای مختلف. حتی تعریفی یک دست هم که همه ی جوانب آن را پوشش دهد از ردیف وجود ندارد. آن چه گفته شده مطالبی کلّی در باب ارزش موسیقایی ردیف است و نقش آن در موسیقی کلّی شعر. بخش معنایی ردیف و ارتباط آن با این جنبه ی موسیقایی تقریبا مغفول واقع شده است. در این رساله ما در ابتدا تعاریف ردیف را بررسی می کنیم و نکاتی از آن ها را به بحث می گذاریم. سپس نگاهی تازه به ارزش معنایی ردیف و نقش آن در انسجام معنایی شعر و تقویت محور عمودی آن می اندازیم. بررسی رابطه ی جنبه ی معنایی و موسیقایی ردیف و چرایی انتخاب یا عدم انتخاب ردیف از سوی مولوی، سعدی و حافظ در غزل هایشان را با این نگاه تازه، تبیین می کنیم و با دیدی نو جایگاه ردیف در غزل را نشان می دهیم. در نهایت با بررسی مصداقی غزل های این سه شاعر به بحث جنبه ی کاربردی می دهیم.

نثر فارسی راهی طولانی و پر فراز و نشیب را طی کرده است و تطور و تحول در آن به حدی بوده است که اگر امروز نوشته ای از یک مجله را بیرون آوریم و با نوشته اس از قرن پنجم یا ششم تطبیق دهیم، تفاوتی بسیار از لحاظ شیوه نوشتار و ترکیبات به کار رفته در آن جمله بندی ها و کلمات به کار رفته مشاهده می کنیم. هدف این پژوهش ارائه نمونه های مطلوب از نثر معاصر و معرفی سبک و سیاق آن و مختصات سبکی نوشته های ممتاز معاصر و کمک به بهتر و درست نوشتن زبان فارسی در دانشگاه ها است.

نویسندگان برای بیان و انتقال دغدغه ها و اندیشه های خود، علاوه بر انتخاب موضوع منطبق با درونمایه، طرح و شگردهای متفاوتی مبتنی بر سبک و سلیقه ی خاص خود برمی گزینند. در نقد و بررسی رمان و داستان، آنچه بیشتر اهمیّت دارد تبیین میزان و چگونگی پیوند درونمایه و لایه های معنایی چندگانه ی متن با ویژگی های شگرد روایی است. در این رساله، روش، طرح و شیوه های روایتگری داستان های مورد بحث رساله را بررسی کرده ایم تا بتوانیم با بررسی ساختار داستان ها، پیوند درونمایه با نحوه روایتگری و شگردهای مختلف نویسندگان را تبیین کنیم. در رمان های مورد بحث رساله، درونمایه هایی که نویسندگان زن در صدد تبیین آن بوده اند تقریباً از یک آبشخور فکری و معنایی نشات گرفته اند و تنها شگردهای به کار گرفته شده توسط آنها مختلف است. آنها در تلاشند تا با ترسیم اوضاع تکراری و روزمرّگی حاصل از نادیده گرفته شدن زنان، شاید بتوانند گامی در جهت حل و یا تعدیل این وضعیت بردارند. اما در میان نویسندگان مرد تعدد و تنوع بیشتری در مورد درونمایه دیده- می شود و همینطور شیوه و شگردهای متفاوت تری برای گسترش درونمایه برگزیده اند. هم چنین بعضی از نویسندگان در رمان های اول خود نسبت به رمان های بعدی موفق تر عمل کرده اند و برخی دیگر سیر صعودی داشته اند و به وضوح می توان روند رشد داستان نویسی را در آثار آنها مشاهده کرد.

سبک شناسی یکی از دانشهای نوپا و جدید است که عمر آن از صد سال تجاوز نمی کند. علیرغم وسعت دامنه این علم آثار بسیار انگشت شمار و محدود در این زمینه نگارش یافته است. بنابراین بررسی سبکی آثار منثور در شناخت بیشتر و دقیقتر آن کمک می کند و ارزش ادبی آن نیز روشن می شود. پژوهش حاضر به بررسی سبکی و معنایی نامه های فارسی مولانا خالد نقشبندی پرداخته است. انتظار می رود نتیجه آن بتواند در فهم بیشتر این نامه ها موثّر باشد. با توجّه به اینکه نثر عرفانی پیشینه اش به قرن پنجم هجری می رسد و از آن زمان تا دوره مولانا خالد آثار قابل توجّهی در نثر صوفیه فراهم آمده است، بررسی نثر این نامه ها می تواند ما را با سبک رایج نویسندگان دوره مشروطه و بازگشت ادبی آشنا کند. همچنین شناخت بیشتر یکی از عارفان پارسی گوی کرد که در سرزمین دیگری غیر از ایران ساکن است و شناختن او می تواند کمکی باشد در گسترش فرهنگ و تمدّن ایرانی. جامعه آماری پژوهش پنجاه نامه فارسی مولانا خالد است که بر اسا روش توصیفی تحلیل سبکی شده اند.

در ادبیات و شعر یکی از مباحث مطرح در علم معانی، کارکرد مجازی جملات و معانی ثانوی آنهاست که در قالب پرسش بیان می گردد. آنچا در معانی از آن سخن می رود، تنها پرسش هنری است که خواست از آن آگاه شدن نیست، پرسنده سخنور نمی پرسد که بداند، از پرسش خواست دیگر دارد. انگیزه ای جز دانستن او را به پرسیدن بر می انگیزد. هدف پژوهش حاضر تحلیل و بررسی معانی قانوی جملات استفهامی در غزلهای فخرالدین عراقی است. روش تحقیق با تکیه بر مطالعه کتابخانه ای، توصیفی تحلیلی است.

در برخی آثار ادبی، اخبار و روایات و داستان ها و حکایاتی نقل شده است که با منطق عقلانی سازگاری ندارد؛ به عبارت دیگر در حوزه تجربه انسانی نمی گنجد و قابل باور نیست، و گاهی نیز با معتقدات دینی همخوانی ندارد؛ اما هم نحوه نقل، هم اعتبار راوی آن ها به صورتی بوده که این اخبار و داستان ها، حکم خبر متواتر یافته است و در مواردی که با عقل و منطق سازگاری نداشته است غالباَ به تاویل آن روایات روی آورده اند. با توجه به تعریف و کارکردهای اسطوره، به نظر می رسد این موارد بنیاد اسطوره ای دارند. اسطوره ها نیرومند و پایدار هستند و می توانند با تغییر شکل در سخت ترین وضع نیز به حیات خود ادامه داده در قالبی دیگر «زنده» و «فعال» بر جای بمانند. در این تحقیق، با نظر به قدرت«جابه جایی» اسطوره ها، کارکرد و شیوه های تداوم اسطوره را در آثار ادبی ایران (اعم از حماسۀ ملی، آثار تاریخی و متون عرفانی) تا قرن هشتم، بررسی کرده ایم. نتیجه نشان می دهد که در حماسۀ ملّی ایران ساختارِ بندهشنیِ اسطورۀ آفرینش کارکردی سیاسی یافته است و بسیاری از سازواره های این اندیشۀ اساطیری، در این ساختارِ تازه بخشی از اندیشۀ سیاسی را مطرح کرده است. همچنین بسیاری از مسائل و روایات موجود در آثار عرفانی همچون کرامات و وجود اولیاءالله در مقام نجاتبخش، و یا سلوک و برخی آیین مربوط به آن همچون ریاضت و سفرِ عرفا، در اصل بنمایههای اندیشهی اساطیری هستند که توانستهاند در این نظام به صورتی جابه جاشده به حیات خود ادامه دهند. در بینش تاریخی ایرانیان نیز اسطوره ها همچنان به حیات خود ادامه دادند. اگرچه برخی از تاریخ نویسان به زعم خود سعی در حذف اساطیر از نگاشته های خود داشتند، اما این اسطوره ها بودند که توانستند با پوششی دیگر در تاریخِ روایت شده به حیات خود ادامه دهند و نوعی نگاهِ فلسفی به تاریخ را، در اندیشۀ ایرانیان ایجاد نمایند؛ که در مورد ایران به ویژه، می توان آن را «ذهنیت قدسی» نامید.

کنوز الودیعه من رموز الذریعه ترجمه ای کهن از کتاب الذریعه إلی مکارم الشریعه، اثر راغب اصفهانی است که تا کنون تصحیح نشده است. هشت نسخه از این کتاب وجود دارد. پژوهش های ما نشان می دهد که نسخه دانشگاه تهران کهنه تر و اصیل تر از سایر نسخ است؛ نسخه مذکور را به عنوان اساس خود در تصحیح قرار داده ایم و به اختلاف نسخی که از نظر سبکی یا معنایی اهمیت دارد در پانویس اشاره نموده ایم. این کتاب به فرمان شاه شجاع مظفّری ترجمه شده است. برای دریافت این انگیزه و طلب، مقدمه مترجم را با مولّفه های تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه بررسی کرده ایم. نتیجه بررسی ما نشان می دهد کنوز الودیعه با توجّه به اوضاع و زمینه های فرهنگی و اجتماعی حکومت شاه شجاع مظفرّی، به غیریت سازی آیین حکمرانی پادشاهان عجم، مغولان و امیر مبارزالدین محمد پرداخته است و با «مفصل بندی هژمونیک» گفتمان خلیفه-پادشاه، تضادهای موجود میان واقعیّت و تصویر اسطوره ای را در فضای استعاری گفتمان پنهان می سازد تا گفتمان رایج در حکومت شاه شجاع را الگوی آرمانی هواداران اخلاق اسلامی و ایرانی گرداند. کنوزالودیعه نمونه درخشانی از ترجمه پویا در متون کهن ادب فارسی است. گونه ها و گفتمان های مختلف فرهنگی و ادبی رایج در تاریخ ایران تا قرن هشتم در آن گرد آمده است. تحلیل این اثر با رویکرد ترامتنیت نشان می دهد که این کتاب بر اساس نظام ها، رمزگان و سنّت های ایجادشده توسط آثار ادبی پیشین بنا شده است و آیات و احادیث و روایات و حکایات و اشعار فارسی و عربی در این کتاب حضوری پررنگ دارند و شرح و بسط عبارات کتاب الذریعه و بهره جستن از متون اخلاقیِ فلسفی، دینی، ایرانشهری، عرفانی و تاریخی ایرانی و اسلامی، این کتاب را به مخزن گنج هایی چون الادب الکبیر ابن مقفع، جاودان خرد مسکویه، الذریعه راغب اصفهانی و صدها متن اسلامی و ایرانی دیگر بدل ساخته است.

حماسه یکی از مهم ترین انواع ادبی است و از ادوار باستان تا کنون همواره به عنوان یکی از گونه های مهم سخن سرایی مورد توجه بوده است. حماسه ها در کنار بیان رزم ها و دلاوری ها، عناصر مهمی از پیشینه های اساطیری، تاریخی و تمدنی یک ملت را با خود دارند. وجه مهم حماسه، روایی بودن آن است. حماسه ها با وجود روساخت های متنوعشان بر مبنای الگوها و ساختارهای خاصی شکل گرفته اند.

هر روایت داستانی و غیر داستانی که توسط مولفان آفریده می شوند شامل مجموعه ای از عبارات و کلماتی هستند که در طی روایت به آن ها هویت داده می شود و یک صدایی از درون دنیای داستانی آن ها را برای دنیای بیرون از داستان که متعلق به راوی است نقل می کند راوی برای انتقال ذهن هدفمند خود از بیرون و درون داستان از انواع زاویه ی دید برای روایت پردازی برخورداری جسته است همچنین سعدی یا راوی با توجه به راوی بودن خود در سیر روایت پردازی نقش هایی را عهده دار است و پذیرای نقش های است که شامل کارکردهای (بازنمایی و کنترلی و تفسیری) است که کارکرد تفسیری از بسامد بسیار بالایی برخوردار است نبست به کارکردهای دیگر و دلیل آن را هم می توان جنیه ی تعلیمی بودن آن دانست. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی با ارائه جامع ی آماری از عمل روایت پردازی و نمودهای کارکرد راوی به تجزیه و تحلیل باب دوم بوستان پرداخته شده است.. و به این نتیجه می رسد در عمل روایت پردازی از انواع مختلف الگوهای روایی و کارکردهای راوی که راوی در روایت های متن ابواب بوستان مانور می دهد کارکرد تفسیری از بسامد بسیار بالایی برخوردار است بر ژانر متن های روایت شده بسیار تاثیرگذار است و راوی با استفاده از کارکردهای خود است که مخاطب را به جنبه ی تعلیمی بودن متن های داستانی سوق می دهد.

دانش ادبی از دانش های اصلی و بنیادین علوم ادبی است، که در شناخت شعر و سبک شناسی و جنبه موسیقایی آن نقش اساسی را ایفا می کند، این پژوهش به بررسی تطبیقی نکات مشترک عروضی اشعار فارسی و کردی و عربی ملای جزیری می پردازد، او خالق غرل کردی شیوه عروضی و یکی از پیشاهنگان شعر کلاسیک کردی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی است، و داده ها به روش کتابخانه ایف جمع آوری شده است.

سعدی شاعری مشهور و صاحب سبک است که در تمام قوالب شعری طبع آزمایی نمود، و در هر کدام به نوعی، هنر خود را آشکار کرده است. در زمینه ی آثار سعدی، چون بوستان و گلستان و غزلیات وی سخن بسیار گفته شده، اما کمتر به قصاید و سبک شعری یعدی در قصایدش توجه شده است. موضوع پژوهش حاضر، سبک شناسی قصاید فارسی سعدی است.

ادبیات تطبیقی از پایه های نقد جدید ادبی به شمار می آید که زمینه را برای خروج ادبیات بومی از انزوا و عزلت فراهم کرده و آن را در معرض افکار و اندیشه ها قرار می دهد. غزل یکی از انواع شعر غنایی است که مضمون عشق در آن به گونه ای بارز، به کارگرفته شده است. هیچ پدیده یا اثر ارزشمند علمی و ادبی و صنعتی و ... پدید نیامده است، مگر اینکه پای عشق در میان بوده باشد. عشق نیز در زندگی نازک الملائکه و نیما یوشیج جریان داشته و هر کدام به نوعی از این نیروی خلاقه خداوند بهره می برند. نازک که در تب و تاب عشق مجازیش است وقتی درک می کند که روحش با این عشق آرامش نمی یابد به عشق حقیقی رو می آورد. نیما نیز با دو عشق شکست خورده که در عین حال عشق باعث پیشرفتش می شود به شعر و شاعری و هنر روی می آورد و عشق به حق و حقیقت در وجودش جریان می یابد. در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا با به کارگیری شیوه تحلیل محتوا با رویکرد ادبیات تطبیقی مضامین عشق را در اشعار این دو شاعر بررسی نمود. نتایج نشان می دهد که موضوع عشق در شعر دو شاعر شباهت های فراوانی با هم دارد. در اشعار آنان، علاوه بر عشق مجازی و عشق حقیقی، عشق به طبیعت، همنوع دوستی، و عشق به وطن به صورت بارز وجود دارد.

اگر «تکرارپذیری» و «تسهیل در کار محققان بعدی» را دو ویژگی یک تحقیق خوب بدانیم، این پایان نامه در تطبیق افکار و اشعار دو مصلح اجتماعی به نام های سید اشرف حیسینی قزوینی، معروف به «نسیم شمال» و محمد کابلی، مشهور به «قانع» در هشت مبحث، به شیوه توصیفی-تحلیلی، با آوردن شواهد روشن و لیست کردن تمام اشعاد در هر موضوع، بعد از گفتار نگارنده در پایان فصل، کار محققان بعدی را تسهیل کرده است.

موضوع پژوهش حاضر، «بررسی سطح زبانی و فکری مجموعه اشعار دکتر مهیندخت معتمدی» است. تبیین شیوه ی پردازش غزل های مجموع شعری «گلهای آبیدر» از لحاظ ساختار زبانی و فکری و تبیین شیوه پردازش قوالب دیگر شعری مجموعه «گلهای آبیدر» از لحاظ ساختار زبانی و فکری از اهداف پژوهش حاضر است. روش پژوهش، تجزیه و تحلیل معنایی و کتابخانه ای و ابزار کار فیش برداری است. نتیجه نشان می دهد که از لحاظ زبانی و ساختار ظاهری، وی در این مجموعه اشعار، از اوزانی بهره برده است که شاعران سبک عراقی نیز غزل های خویش را در آن اوزان سروده اند و از لحاظ فکری، تنوع فراوانی در اشعار وی ملاحظه می گردد.

موضوع پژوهش حاضر «بررسی معانی ثانوی جملات پرسشی و امری در دفتر اول مثنوی» است. آشنایی با اندیشه های مولوی در دوره اول زندگیش، درک بهتر سروده های او و آشنایی با اغراض مولانا در به کارگیری جملات پژوهش دفتر اول مثنوی به عنوان حجم نمونه بررسی شده است.نتیجه نشان می دهد که مولانا در جملات پرسشی 21 کاربرد را به کار برده است.

شعر کهن فارسی با تلاش و کوشش سخنوران نامور ایرانی بیش از هزار سال است که شرق و غرب عالم اسلامی را درنوردیده است و ستارگان فراوانی در آسمان ادب فارسی درخشیده اند. رهی معیری از شاعران نامی معاصر است که سبک سخن وی هم متاثر از شاعران کهن پارسی است و هم معانی و مضامین دوره جدید را نیز دربردارد. سبک شاعران معاصر ایرانی دنباله سبک دوره بازگشت و مشروطه است. شعر دوره بازگشت مشتمل بر خلاصه ایی از همه سبک ها و جریانات مهم ادبی دوره های قبلی است. نتیج به دتست آمده نشان می دهد که رهی و طاهر بیگ جاف در انتخاب اوزان روان و خوش آهنگ و قوافی و ردیف های فعلی و اسمی با هم اشتراک فراوان دارند. نیز هر دو به مضامین عاشقانه، عرفان، حکمت و دین روی آورده اند. بیشتر مضامین شعر طاهر بیگ همان مضامین کهن و سنتی شعر فارسی است اما در شعر رهی جلوه هایی از سبک هندی و مضامین نو هم یافت می گردد.

آنگاه که زندگی اجتماعی برای انشان رقم زده شد، ایجاد ارتباط و برخورد با دیگران لازمه ی ادامه ی حیات اجتماعی وی گشت. این برخوردها و ارتباطات بشر، ناخودآگاه ضرورت گفتگو را نمایان ساخت. گفت و گو از بهترین شیوه های هنری برای بیان مقاصد، آرزوها و خواسته های نهانی فکری و روحی ادیبان و شاعران است. در شعر پروین اعتصامی می توان حجم گسترده، وسیع و خلاقی از این مقوله را مشاهده کرد.

موضوع این پژوهشی بررسی جلوه های فرهنگ عامه در نصیحه الملوک است. از اهداف اصلی این پژوهش آشنایی با افکار و عقاید جامعه ی غزالی و صوفیان هم کیش او و آشنایی با تاثیرات عمده فرهنگ عامه در حکایات نصیحه الملوک و شناخت بهتر جلوه های فرهنگ در این اثر ارزشمند و همچنین کمک به فهم بهتر آثار تعلیمی آثار تعلیمی صوفیانه با جستجو و کاوش در بازتاب عقاید و باورهای عامه در آن و فراهم کردن زمینه ی پژوهش بیشتر در آثار تعلیمی صوفیه و درک بیشتر و بهتر آن، کمک به شناخت بهتر آداب و رسوم و فرهنگ مردم روزگار نویسنده می باشد. روش پژوهش به صورت تحلیلی است و شیوه ی جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است و نتایج آن به صورت آماری-استدلالی مورد تحلیل قرار گرفته است.

موضوع پژوهش حاضر، "بررسی ذکر و حذف نهاد در ردیف های فعلی قصاید خاقانی از دیدگاه علم معانی" است. شناخت بهتر بلاغت شعر خاقانی، درک بهتر منظور شناسی مقوله ذکر و حذف و کمک به فهم بهتر منظور خاقانی در قصاید از اهداف این پژوهش محسوب می شود. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی است و داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوی به شیوه ی کتابخانه ای و سند کاوی بررسی شده اند. جامعه آماری 132 قصیده و حجم نمونه 63 قصیده دارای ردیف فعلی است که 3887 بیت را در بر می گیرد. نتیجه نشان می دهد حدود 65% مسندالیه (نهاد) در ردیف های فعلی مربوط به مقوله حذف و 35% مربوط به مقوله ذکر است. خاقانی در حذف مسندالیه از شش کارکرد و در ذکر مسندالیه از چهارده کارکرد استفاده کرده است. بیشترین کارکرد حذف با 2007 بیت (89/78 %) مربوط به اهمیّت مسند و کمترین کارکرد با 2 بیت (007/. %) مربوط به آشکار بودن مسندالیه است. بیشترین کارکرد ذکر با 573 بیت (19/41%) مربوط به کارکرد تعظیم و کمترین کارکرد مربوط به پرهیز از خطای شنونده با 8 بیت (58/. %) است.

بررسی امثال و مثل نماهای یک شاعر یا نویسنده، بیانگر میزان نفوذ این شخص در جامعه است. هدف پژوهش حاضر بررسی امثال و مثل نماهای گلستان و بوستان سعدی است. شناخت امثال و مثل نماهای برساخته ی سعدی در گلستان و بوستان، شناخت بهتر سعدی در بین عامّه ی مردم، کمک به درک بهتر استفاده ی هنری سعدی از امثال، و درک بهتر سروده های سعدی از اهداف پژوهش حاضر محسوب می شود. روش پژوهش کیفی است و داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوه ی کتابخانه ای و سندکاوی بررسی شده است.نتیجه نشان می دهد که سعدی به خاطر مردمی بودن و اطّلاع از فرهنگ عوام و آداب و رسوم و آلام و آرزوهای مردم زمان خود و مطالعه ی آثارگذشتگان، و نیز توانایی و قدرت بسیار در بیان و ارائه ی آن ها، بسیاری از ابیات او حکم مثل را پیدا کرده، توانسته است بر زبان و بیان مردم عصر خود و پس از آن مسلّط شود و بسیاری از سخنان او را تمثّل نمایند، پس از فردوسی بیشترین تاثیر را بر ادبیات فارسی و مردم فارس زبان داشته باشد که بیشترین نمود آن را در کتاب گلستان می توان دید.

ادبیّات ایران، در گذشته، ادبیّاتی مردسالار و اغلب زن ستیز بوده است. پژوهش های انجام گرفته، بیشتر با دیدگاهی فمنیستی، حول محورهایی چون جایگاه زن در ادبیّات، نوع نگاه مردان نسبت به زنان، تفاوت های نوشتاری زنان و مسائل دیگر این چنینی بوده است. پژوهش حاضر با دیدگاهی نوین به نقش مردان در رمان سووشون، ویژگی های رفتاری آنان، برخورد آنان نسبت به زنان و ارزیابی دیدگاه سیمین دانشور درباره ی مردان، در خلال این رمان می پردازد و می کوشد، نقش این موارد را در شکل گیری این رمان بررسی نماید. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و داده ها براساس تکنیک تحلیل محتوایی بررسی شده اند. برخی از مردان در رمان دارای نقش خانوادگی هستند، این نقش ها عبارتند از: همسر، پدر، برادر، عمو، فرزند، پسرعمو، برادرشوهر و برادرزاده. با توجّه به این نقش ها و نقش اجتماعی هرکدام از آنها، نتیجه نشان می دهد که مردان با ویژگی های رفتاری متنوّعی در این رمان ایفای نقش می کنند. مردان در رمان دارای سه تیپ شخصیّتی مثبت، منفی و منفعل هستند و این گویای آن است که دانشور نسبت به مردان، نگاهی یک طرفانه و یک سویه نداشته است، بلکه نگاه او متعادل و میانه رو است. ویژگی های رفتاری و برخورد شخصیّت های برجسته ی رمان، به خصوص شخصیّت اصلی، در شکل گیری داستان نقش تعیین کننده ای دارند

در این پژوهش معانی ثانوی جملات استفهامی در غزلیات کلیم کاشانی مورد بررسی قرار گرفته است و مشخص شد که در غزلیات کلیم بیشترین بسامد جملات استفهامی به غرض استفهام مفید معنی انکار متعلق است و نیز این نکته مشخص شد که با توجه به اینکه کلیم از شاعران سبک هندی است مسائل مختلف را به طور غیر مستقیم و با بیان جملات پرسشی مطرح می کند تا بدین وسیله ذهن خواننده را به تکاپو وادارد.

لایه های مختلف اجتماع، تحت تاثیر تفاوت های سنی، جنسی، شغلی، طبقاتی و تحصیلاتی، نوع سخن گفتن و به عبارتی کارکردهای زبانی ویژه ی خود را دارند. رعایت تناسب میان کارکردهای زبانی قهرمانان داستان با تیپ های شخصیتی متفاوت آن ها، نکته ای است که در ادبیات داستانی گذشته( منظوم و منثور) مغفول مانده است و توجه به آن از امتیازات داستان نویسی معاصر است. رساله ی حاضر آثار داستانی آل احمد را از این منظر بررسی کرده است. روش پژوهش کیفی است و داده ها با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به روش کتابخانه ای و سند کاوی بررسی می شود. نتیجه نشان می دهد که میزان توفیق آل احمد در ایجاد تناسب میان کارکردهای زبانی با تیپ شخصیتی قهرمانان داستان هایش به تبع فضای هر اثر و تیپ شخصیت های محوری آن، متغیر و در نوسان است. در داستان هایی که فضای زندگی سنتی ترسیم می شود و شخصیت های محوری آن ها اراده ی معطوف به تغییر وضع موجود را ندارند تناسب مزبور به میزان لازم و قابل توجهی برقرار است. هم دلی نویسنده با مایه های فرهنگ گذشته و اندیشه ی بومی گرایانه ی وی در ایجاد این هم خوانی نقش اساسی دارد. اما در داستان هایی که فضای آن ها برخورد دو دنیای متفاوت (جدید و سنتی) را به نمایش می گذارد و کاراکترها اراده ی معطوف به تغییر در کلیت وضع موجود را دارند، خواست تغییر و تمایل به تاثیرگذاری، لحن گفت و گوها را شعاری کرده و هم خوانی حداقلی موجود در بیان قهرمانان با تیپ شخصیتی آن ها را طوری در سایه قرار داده است که نویسنده را در پردازش عنصر گفت و گو ناکامیاب جلوه می دهد. در این دسته از آثار، صبغه ی روشن فکری و به تبع آن تعهد اجتماعی نویسنده، باعث شده است، دل مشغولی های اجتماعی و کارکردهای روشن گرانه، بر دغدغه ی پردازش هنری داستان بچربد، و با تحمیل بینش و بیان نویسنده بر قهرمانان داستان، وجه زیبایی شناختی اثر در پای محتوای تبلیغاتی قربانی شود.

ادبیات فارسی به ویژه شعر در ایران به صورتی فراگیر و همه جانبه با زندگی در پیوند است. استفاده از شعر در کارت های تبریک سال نو و دیگر اعیاد، کارت های عروسی، پوسترهای تبلیغاتی نامزدهای انتخابات های گوناگون، گورنوشته ها و امثال آن ها مصادیقی از این مفهوم به شمار می روند. پژوهش حاضر بر آن است ضمن بررسی گورنبشته های گورستان دارسیران مریوان، از نظر میزان ادبیّت آن ها، آرایه های ادبی، قالب های شعری و مسائل دیگر این چنینی، رابطه ی آن ها را با جنسّیت، سن و سال، چگونگی از دنیا رفتن شخص متوفّی، نسبت شخص متوفّی با تهیّه کنندگان متن گورنوشته ها بررسی نماید. روش پژوهش کیفی است و داده ها به صورت میدانی گردآوری شده است، جامعه ی آماری پنج هزار گور و حجم نمونه هزار گورنوشته است که به شیوه ی نمونه گیری نظام مند (systematic sampling) برگزیده شده است. نتیجه بیانگر معاصر بودن گورنوشته ها، ایجاز، سادگی و روانی زبان به کار رفته در آن هاست، هم چنین بیانگر تناسب گورنوشته ها با سن و سال، چگونگی درگذشت شخص متوفّی، نسبت شخص متوفّی با تهیه گنندگان گورنبشته ها نیز می باشد.

فرم در گسترده ترین مفهوم، ارگانیکی یکپارچه از اجزاءِ مکمل است. نوع ادبی شعر، از ظرفیت انداموارگی بسیاری برخوردار است. از این روی فرم، ذاتی شعر است؛ اما آن چه موجب تفاوت میزان ارزش هنری شعر شاعران با یکدیگر می شود، نحوه ی بازنمایی فرم ویژه ی شعر آنان است. فروغ فرخزاد از تمام ظرفیت های فرم مکانیکی و فرم زنده برای فرم دهی اشعارش بهره گرفته است.94% از اشعار دو مجموعه ی پایانی وی، به واسطه ی یک نظام ارگانیک درونی، فرم یافته اند. نیمی از این اشعار با یک عنصر غالب، فرم پذیرفته اند. عناصر غالب در فرم دهی اشعار فرخزاد عبارتند از: عنصر پرسش، عنصر تکرار، عنصر روایت و عنصر نمایشنامه ای. عنصر تکرار با گونه های متفاوتدوار، سطری، سیال، کانونی گر، مدخلیت، مرکب زنجیره ای و ترکیبی، گسترده ترین عامل در انسجام ساختار اشعار وی به شمار می آید. نیم دیگری از اشعار، بدون یک عنصر غالب، صرفاً از طریق مضمون واحد، فضاسازی ها، ارتباط عناوین اشعار با درون مایه ، تناسب موسیقی شعر و تخیل با درون مایه و تکرارهای درون قطعه ای دارای فرم شده اند. این اشعار گاه در ساختاری گسسته نمای آشکار شده اند. علاوه بر به کارگیری تناسبات درون متنی، وی گاه با به کارگیری عناصر داستانی، گاه با الگو برداری از ساختار سوره ای از قرآن، گاه با یک فضای نمادین گسترده و گاه با عناصر بلاغی سراسری، فرم اشعارش را پدید آورده است. البته فرم در اشعار کوتاه تنها با وابستگی اجزاء درونی آن پدید آمده است. وی به دلیل درکی که از هماهنگی و تناسب محتوی باطرز بیاندر حوزه ی هنر داشت، اشعاری در فرم مکانیکی غزل و مثنوی نیز پدید آورده است.

ملا محمد محوی یکی از شاعران و عارفان پارسی گوی کرد در نیمه ی دوم قرن سیزدهم و اوایل قرن چهارده ه.ق. است که دیوان اشعار او سرشار از اندیشه های عرفانی والایی همچون حال و مقامات عرفانی، فنا و بقای الهی، ترک هستی موهوم مجازی، ئحدت وجود، اندیشه های حلاج و ... است. محوی، شاعر بزرگ کرد، از اندیشه های عرفانی عطار نیشابوری متاثر بوده است و در باب مضامین و اندیشه های عرفانی و صوفیانه از جهات بسیاری اشتراک داشته است. محوی برای بیان قدرت عشق و گذر کردن از مرحله ی تصوف عابدانه و روی آوردن به عرفان هاشقانه از داستان شیخ صنعان در منط الطیر و دیوان عطار کمک می گیرد. به علاوه وی در زمینه ی مشامین عارفانهی دیگری همچون فنا و بقای الهی، مجاهده با نفس، عشق محوری، شریعت مداری، احتراز از دنیا، رهایی از عقل مصلحت بین؛ نقد زهاد ریاکار و زهدگرایی خشک، عزلت از خلق و ... با عطار نیشابوری دارای اشتراکات عرفانی محوی و عطار بیان شود.

ادیب برومند از شاعران معاصر ایران است که تاکنون تحقیق کاملی در مورد تحلیل و بررسی اشعارش صورت نگرفته است. هدف نگارنده در این تحقیق تعیین جایگاه وی در تاریخ ادبی معاصر ایران است. این تحقیق با یکی از رویکردهای نقد فرمالیستی (آشنایی زدایی) به تحلیل محتوای چهار مجموعهی شعر ادیب به نام های : «حاصل هستی»، «گل های موسمی»، «سرود رهایی» و «پیام آزادی» می پردازد. پژوهش حاضر شامل سه فصل پیشنیه و تاریخچه ی تحقیق، تحلیل و بررسی و نتیجه گیری می باشد. فصل اول به معرفی ادیب برومند، هدف، پیشینه و مبانی نظری تحقیق؛ فصل دوم به نقد و بررسی اشعار از نقطه نظر انواع آشنایی زدایی در حوزه های موسیقایی، معنایی، واژگانی و باستان گرایی؛ فصل سوم نیز به نتیجه گیری از مباحث می پردازد.

صورت گرایی، رویکردی در ادبیات به شمار می آید که نظریه پردازان آن، از جنبه ژبانی به آثار ادبی نگاه می کنند و بر خلاف منتقدان قبل از خود به مسایل غیر متنی هم چون زندگی نویسنده جنبه ی روانشناخهتی اثر وی محیط اجتماعی و سیاسی وی و ... توجهی ندارند و معقدند که ادبیات را باید با قواعد و قوانین مخنص ادبیات مورد ارزیابی قرار داد. ایشان با پیش کشیدن مسئله ی آشنایی زدایی نشان دادند که موضوعات و مضامین در ادبیات همان موضوعات و مضامین سایر علوم و حتی همان موضوعات گذشته ی خود ادبیات است و این فرم و ویژگی های صوری متن است که تغییر می کند و تازه می شود و مضمونی واحد را به شکلی جدید به ما می نمایاند گویی که هرگز آنها را ندیده و نشنیده ایم. دیوان رشید یاسمی یکی از آثار برجسته ی سبک بازگشت است که در بخش هایی از آن شاعر در پی گریز از هنجار قوالب کهن شعر فارسی است و دست به قالب شکنی هایی در این زمینه می زند و هر چند موضوعات و پدیده های جدید را نیز چاشنی این قالب ها می کند اما توفیق چندانی به دست نمی آورد و باز به سراغ قصیده و غزل و مثنوی و قطعه می رود.

متنبّی در ادبیات عربی و سعدی در ادبیات فارسی، هر دو از شاعران تاثیرگذار و دوران ساز هستند. بررسی تطبیقی مضامین به کار رفته در شعر سعدی و تاثیرپذیری آن از مضامین شعر متنبی از موضوعات مهم حوزه ی ادبیات تطبیقی است که در این باره تحقیقاتی صورت گرفته است. بررسی ویژگی های بلاغی شعر این دو شاعر، نشان دادن وجوه اشتراک و افتراق موجود در شعر آنها و نییز بررسی و تحلیل زمینه های اجتماعی، اعتقادی و شخصیتی موجود در اشعار متنبی و سعدی، از موشوعات مهمه در حوزه ادبیات تطبیقی در بررسی شعر متنبی و سعدی است که تا کنون آن گونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است. در این پژ.وهش با تکیه بر مدایح و مراثی متنبی و سعدی، ساختار مدایخ و مراثی آنها، مهمترین ویژگی های بلاغی مدایح و مراثی دو شاعر، و وجوه اشتراک و افتراق آنها و نیز اوزان به کار رفته در مدایح و مرالثی دو شاعر مقایسه و بررسی شده است.

ساختار گرایی رویکردی نوین در مطالعه ادبیات است. به دلیل آنکه قصه های عامیانه ساختار نسبتاً ساده ای دارند، می توان قواعد حاکم بر آنها را شناسایی و طبقه بندی کرد. از آنجا که ساحتار گرایی در ادبیات از خود نظام ادبیات به عنوان مرجع بیرونی آثاری که بررسی می نماید، استفاده می کند، جایگاه ارزشمندی در مطالعات ادبی دارد. همای و همایون منظومه ای غنایی از خواجو کرمانی است که داستان سفر همای را برای یافتن معضوقض همایون بیان می کند. این منظومه از تعدادی داستان تودرتوی کوتاه فراهم آمده است.

اساسی ترین و شاخص ترین موضوع علم معانی کارکرد مجازی جملات و معانی ثانوی آنهاست. گوینده به این وسیله اغراض خود را ابلاغ می کند تا بتواند سخن موثر گوید و مخاطب را متوجه لطایف و جنبه های هنری سخنش کند. هدف ما در این تحقیق، تحلیل و بررسی معانی ثانوی جملات استفهامی در غزلیات خواجوی کرمانی است. روش تحقیق با تکیه بر مطالعه ی کتابخانه ای به بررسی نتمامی غزلهای خواجوی کرمانی پرداخته است. جامعه ی اماری این تحقیق 933 غزل می باشد و حجم نمونه 623 غزل است. نتیجه ی تحقیق نشان می دهد که خواجو از 28 معنی ثانوی در جهت بیان اغراض خود استفاده نموده است. پرکاربردترین کارکردهای ثانوی جملات پرسیشی در بیان خواجو به ترتیب استفهام انکاری، نفی، نهی، شکوه و ملامت، شگفتی، عجز و درماندگی می باشد.

مساله انسان و خدا و رابطه ی متقابل آن ها با هم ، یکی از موضوعات بسیار بنیادی در تاریخ تفکر بشر به ویژه حوزه ی عرفان اسلامی است . در این راستا ، پژوهش حاضر به بررسی رابطه ی انسان با خدا بر پایه ی تفکر خداگونه پنداری انسان در آثار عطار نیشابوری می پردازد . منظور از خداگونه پنداری در عرفان ، نوع تلقی عرفا از انسان کامل است که دارای ویژگی های قدسی فرابشری می باشد .

نالی از شاعران مشهور کرد عراقی است که اشعار او با ادب فارسی آمیخته است از صورتهای خیالی دیوان نالی که از ادب فارسی متاثر بوده است مثال به میان آمده است و در آخر نتایج حاصله تبیین شده است .

« نیما یوشیج » و « عبدالله گوران » ، پدید آورندگان راستین شعر نو در زبان های فارسی و کردی ، مسیر مشابهی را در جریان نوگرایی خود در عرصه ی شعر پیمودند؛ از این نظر ، که هر دو شاعر کار خود را با سرودن شعر سنتی آغاز کردند ، سپس با ایجاد تغییر در قافیه ، شعر نیمه سنتی سرودند و در نهایت شعر نو را پدید آوردند.

براساس ساختار کلی جوامع اجتماعی ایران کهن ، جامعه شناسی طبقات مختلف در این ساختار به شیوه های مختلفی تبیین گردیده که نمونه زیبای آن در مرصاد العباد - به عنوان اثری عرفانی اجتماعی در باب پنجم - به خوبی نمایان است . این ساختار که برگرفته از اندیشه ها و عقاید مولف در باب پنجم کتاب است به دو روش مطرح گردیده که جنبه نخست آن بر پیه هدایت تشریعی طبقات اجتماعی بی هیچ انحصار یا استثناء خاصی بوده است . در جنبه دوم آن طبقات مختلف جامعه بر اساس واقعیتهای اجتماعی مطابق با قرون ششم و هفتم - مقارن حیات مولف - به طبقات کلی فرادست - فرودست و متوسط تقسیم شده اند و خویها و خصلتهای آنان با توجه به آگهی طبقاتی ایشان مطرح شده است به گونه ای که اطلاعات مفید و معتبری از وضعیت اجتماعی و تاریخی آن دوران به دست داده است .

موضوع پژوهشی حاضر و بررسی مدایح نبوی ( ص ) در اشعار پارسی گویان کرد است . در این راستا بیش از جهار هزار و هفتصد بیت از پنجاه و دو شاعر پارسی گوی کرد مورد بررسی قرار گرفته است . روش پژوهش کیفی است که به صورت کتابخانه ای و با استفاده از تحلیل محتوا بوده است . نشان دادن عشق و علاقه ی پارسی گویان کرد به حضرت رسول اعظم (ص) و کمک به اتحاد ملی و انسجام اسلامی از اهداف پژوهش حاضر محسوب می شود. تجزیه و تحلیل پژوهش به شیوه ی استدلالی - عقلانی بوده و در صورت لزم از نمودارها و جداول مختلف ( هیستوگرام ) استفاده شده است . بیان صفات خلقی و خلقی حضرت رسول اکرم (ص) با بر رسی فرم و محتوا از قبیل اوزان عروضی ، آرایه های ادبی ، سبک ، بیان ، قالبهای شعری و بهره گیری شاعران از قرآن و سنت نبوی (ص) و علوم متداول اسلامی مورد بررسی واقع شده است نتیجه نشان می دهد با این پژوهش می توان به شناخت بهتری از فرم و محتوای مدایح نبوی (ص) پارسی گویان کرد دست یافت

موضوع پژوهش حاضر بررسی فرم و محتوای اشعار مستوره ی کردستانی است . هدف اصلی و عمده ی این پژوهش دست یابی به فرم و محتوای اشعار این شاعر با توجه به آراء و نظریات منتقدان صورتگرا ( فرمالیست ) است . تعیین ارتباط فکری و میزان تاثیر پذیری مستوره ی کردستانی از فرم و محتوای اشعار شاعران دیگر ، معرفی و شناساندن این شاعر و کمک به تکمیل تاریخ ادبیات فارسی از دیگر اهداف این پژوهش است . روش تحقیق ، کتابخانه ای است و نتایج آن به صورت عقلانی - استدلالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . جامعه ی آماری این پژوهش ، همه ی آثار چاپی مستوره ی کردستانی و حجم نمونه ، سروده های فارسی این شاعر است . از جمله نتایج این پژوهش ، توجه مستوره کردستانی به انواع هنجار گریزی های معنایی ، اوایی ، واژگانی و نوشتاری است . این مساله کلام شاعر را برجسته تر ساخته و به آن جنبه ی ادبی بخشیده است .

موضوع این پژوهش بررسی جلوه های فرهنگ عامه در مرزبان نامه است از اهداف اصلی این پژوهش شناخت بهتر جلوه های فرهنگ عامه در این کتاب و چگونگی به کارگیری این جلوه ها و ارتباط آن هابا متن به منظور تفهیم بهتر مفاهیم کتاب مرزبان نامه است و همچنین بررسی دگردیسی جلوه های فرهنگ عامه در مرزبان نامه ، در مقایسه با زمان حال ، از دیگر اهداف این پژوهش است . روزپش تحقیق کتابخانه ای و شیوه ی گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری است و نتایج آن به صورت عقلانی - استدلالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .