دکتر مصطفی وطن‌خواه

از اواخر قرن نوزدهم مشرب فلسفی که توسط کارل مارکس فیلسوف آلمانی بنیاد نهاده شده بود در قالب یک مکتب سیاسی و اجتماعی بر تمامی جنبش‌های اجتماعی و نهضت‌های آزادی‌خواهی اثری بی‌بدیل داشت و ما اثر آن بازتولید جنبش جهانی چپ در قرن بیستم بود که حاصل آن را میتوان در وقوع انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه و انقلاب دهقانی ۱۹۴۹ چین دید. به طوریکه جنبش جهانی چپ بر روی تمام نهضت‌های اجتماعی تاثیری مستقیم داشت. اثرات این مکتب فکری بر جنبش‌های اجتماعی و چرایی آن موضوع مورد علاقه روان‌شاد دکتر وطن خواه گردید. از همین روی در دوران لیسانس، فوق لیسانس و حتی دوره‌ای که به تحصیل در طب مشغول بود آثار مارکس و انگلس و سایر نظریه‌پردازان را با دیدی تحلیلی و انتقادی مورد مطالعه قرار داد و در نهایت در مقطع دکتری رساله خود را بر روی تاثیر مارکسیسم لنینیسم بر انقلابات و جنبش‌های جهانی متمرکز ساخت. استاد راهنمای وی "پرفسور بارها" او را از پرداختن به چنین رساله‌ای سنگین آن هم در مقیاس جهانی منع نمود، ولی استاد بنا به علایق پژوهشی خود و نقد موشکافانه‌ای که بر این تفکر داشت این کار را با موفقیت به پایان رسانده و از رساله دکتری خود با درجه عالی دفاع نمود. بعدها رساله ایشان که نقدی متفکرانه بر دو کشور سوسیالیستی آن زمان (اتحاد جماهیر شوروی و چین) و اردوگاه چپ بود را تحت عنوان:

Historischer Materialismus und die Revolution in nichtindustrialisierten Landern an den Beispielen RuBland und China   

به زیور طبع آراسته و در دهه هفتاد قرن بیستم به عنوان یک نظریه جدید مورد بهره‌برداری محافل آکادمیک قرار گرفت. با توجه به شایستگی‌های علمی بعد از اخذ درجه دکتری در دانشگاه برلن مشغول به تدریس گشت، ولی عشق و علاقه به ایران زمین و روح وطن دوستی که در نام خانوادگیش مستتر بود وی را در سال ۱۳۵۳ به ایران بازگرداند و در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) مشغول به تدریس شد. در اوایل انقلاب اسلامی بدلیل تعطیلی دانشگاه‌ها مدتی از امر تحصیل بازماند ولی با بازگشایی دانشگاه‌ها از وی بدلیل شایستگی‌های علمی دعوت به عمل آمد و امر تدریس و پژوهش وی تداوم یافت. روانشاد دکتر وطن‌خواه انسانی نوعدوست، دارای خصائل اخلاقی نیک، مهربان و متواضع بود و همین امر موجب محبوبیت وی در بین دانشجویان و همکاران دانشگاهی بود.

دروس تخصصی وی جهان سوم، مارکسیسم، جهانی شدن و حقوق بین الملل بود که به گواه همکاران و دانشجویان بخوبی از عهده آن برآمد. از آثار علمی وی که برتافته از اندیشه توسعه خواهی برای ایران و علایق پژوهشی وی بود می‌توان به چندین کتاب و مقاله ارزشمند زیر اشاره داشت:

• موانع تاریخی توسعه نیافتگی در ایران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۴۷۵ صفحه.
• تضاد عمده عصر حاضر انتشارات دانشگاه ملی ایران، ۸۴ صفحه.
• جهان سوم و توسعه اقتصادی و سیاسی در آغاز قرن بیست و یکم. ۱۳۷۹. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی شماره ۱، ۱۴۵-۱۰۷.
• جهان سوم و توسعه اقتصادی و سیاسی در آغاز قرن بیست و یکم ۲. ۱۳۸۰. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی شماره ۲، ۲۱۴-۱۶۱.
• دوگانگی میان ملت و دولت در قرن نوزدهم. ۱۳۸۲. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی شماره ۴، ۱۸۹-۲۱۴.
• سیاست خارجی ایران در برزخ آرمان گرایی و واقعیت جهانی. ۱۳۸۲. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی شماره ۵، ۲۴۷-۲۱۱.
• دوران انتقالی در انقلاب سوسیالیستی، شکاف میان نظریه و عمل. ۱۳۸۳. فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین المللی شماره ۶، ۲۱۳-۱۹۱.
• فقدان اتحاد میان ملت و دولت اساسی ترین عامل توسعه نیافتگی در قرن نوزدهم. ۱۳۸۴. فصلنامه رهیافتهای سیاسی و بین المللی شماره ۷، ۲۴۳-۲۲۵.

وی در سال ۱۳۸۵ پس از سالها تدریس و تتبع در حوزه علوم انسانی به افتخار بازنشستگی نائل گردید و در دوران بازنشستگی نیز دمی از مطالعه و نوشتن باز نماند. روانشاد دکتر وطن خواه در سال ۱۳۴۹ با سرکار خانم خرمن منافی ازدواج نمود که ثمره این پیوند مبارک دو پسر به نامهای هومن و سهند وطن خواه می‌باشد.

سرانجام این انسان والا، شریف، صدیق و معلم شایسته که عمری را با کمال زیست در ۱۸ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ جان به جان آفرین تسلیم و به ابدیت پیوست. خانواده گران‌قدر دکتر وطن خواه کتابخانه شخصی وی که شامل ۱۱۵۰ کتاب (۲۸۶ کتاب انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و ۸۶۴ کتاب فارسی) و مجموعه مقالات و اسناد علمی بسیار گرانبها را که یادگار بس ارزشمند و با ارزش از دوران زندگی وی بود به دانشگاه کردستان اهدا نمودند تا یاد و خاطره وی همچنان در دل دانشگاهیان کشور و از جمله دانشگاه کردستان پایدار بماند.

روانش شاد و یادش گرامی