منابع تامین مالی پژوهش در ایران

منابع تامین مالی پژوهش‌ها در ایران عمدتاً دولتی‌ هستند. از سال ۱۳۹۰ و با تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، بخش خصوصی نیز وارد عرصه پژوهش شد. در این قانون، هزینه‌های پژوهشی به‌عنوان هزینه‌های قابل قبول مالیاتی پذیرفته شد و همین امر موجب شد برخی شرکت‌ها تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در پژوهش پیدا کنند. در سال ۱۴۰۱ با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان، موضوع اعتبار مالیاتی نیز به آن افزوده شد. به بیان ساده‌تر، اگر یک شرکت خصوصی پروژه‌ای پژوهشی انجام دهد، هزینه‌های آن می‌تواند به‌عنوان مالیات پرداختی محسوب شود. این اصلاح، انگیزه قوی‌تری در بخش خصوصی ایجاد کرده است؛ هرچند سهم آن‌ها هنوز کمتر از ۱۰ درصد بودجه پژوهشی کشور است.

منابع اصلی بودجه پژوهشی در ایران

منابع تأمین مالی پژوهش در کشور را می‌توان در چهار دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:

1. اعتبارات برنامه‌های پژوهش و فناوری دستگاه‌های اجرایی: بزرگ‌ترین منبع بودجه پژوهشی است که ذیل فصول تحقیق و توسعه در بودجه‌های سالانه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها (مانند وزارت صنایع، دفاع، جهاد کشاورزی و بهداشت) تعریف می‌شود.
2. بودجه پژوهشی شرکت‌ها و بانک‌های دولتی: این ردیف در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات مالی این نهادها بسیار کاهش یافته است.
3. ماده ۵۶ یا قانون "یک درصد": همه دستگاه‌های دولتی موظف‌اند یک درصد از اعتبارات خود (به‌جز هزینه‌های جاری) را صرف پژوهش کنند. این رقم در سال ۱۴۰۳ حدود ۷.۵ تا ۸ همت بوده است. علی‌رغم وجود الزام قانونی، معمولاً بیش بیشتر آن به خزانه بازمی‌گردد و کمتر از ۲۰ تا 30 درصد آن عملاً صرف پژوهش می‌شود.
4. ردیف‌های متفرقه: گاهی بودجه‌های کلانی در این ردیف‌ها تعریف می‌شود که در برخی سال‌ها حتی از سایر منابع بیشتر بوده‌اند.
5. بند ب ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش بنیان: معادل هزینه انجام شده برای فعالیتهای تحقیق و توسعه به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکتها و مؤسسات متقاضی اعطاء می شود و معادل آن از مالیات قطعی شده سال انجام هزینه مذکور یا سالهای بعد کسر می شود.

در سال ۱۴۰۲ مجموع بودجه پژوهش و فناوری کشور حدود ۴۵ تا ۵۰ همت برآورد شده است. بیشترین سهم به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت تعلق داشته است. با این حال، تمرکز بودجه به‌گونه‌ای است که دانشگاه‌های بزرگ بخش اعظم آن را جذب می‌کنند، در حالی‌که دانشگاه‌ها و مراکز کوچک‌تر سهم اندکی دارند.

نکات اصلی در فرآیند پژوهش

1. تمرکز بر یک حیطه پژوهشی مشخص: محققین باید بر روی یک حیطه تخصصی متمرکز شوند و از پراکنده کاری بپرهیزند تا به نتایج پژوهشی باارزش دستیابی پیدا کرده و در سطح ملی و بین المللی اعتبار کسب کنند.
2. نگارش دقیق پروپوزال: بسیاری از محققان به دلیل ناآشنایی با اصول حرفه‌ای نگارش پیشنهاد پژوهشی، در همان مراحل اولیه حذف می‌شوند.
3. پیگیری، شناخت دقیق سازوکارها، و تعامل مستقیم با دستگاه‌های اجرایی: بهره‌برداری از بودجه پژوهشی در کشور نیازمند پیگیری، شناخت دقیق سازوکارها، و تعامل مستقیم با دستگاه‌های اجرایی است. ارزش پژوهش در ایران بیشتر در ایجاد فرصت‌های همکاری، شکل‌گیری شبکه‌های ارتباطی و زمینه‌سازی برای نوآوری است. بنابراین پژوهشگری موفق‌تر خواهد بود که علاوه بر دانش تخصصی، مهارت‌های ارتباطی و مدیریتی لازم برای حرکت در مسیر پیچیده اداری کشور را نیز داشته باشد.

نکات کلیدی برای نوشتن پروپوزال‌های پژوهشی بین‌المللی

۱. نو، عینی و ملموس بودن ایده‌ها

موضوع پروژه باید دارای ایده نو، مشخص و قابل دستیابی و در راستای تخصص محقق باشد. مدیریت پروژه پژوهشی را جدی بگیرید. تحقیق کنید که نهاد مربوطه چه انتظاراتی دارد. پروژه‌ها باید به فعالیت‌های مشخص تقسیم شوند. مراحل هر فاز باید به‌طور دقیق تعریف شوند. با رعایت این نکات و توجه به جزئیات در نوشتن پروپوزال و مدیریت پروژه، می‌توانید شانس موفقیت خود را در دریافت بودجه و اجرای پروژه‌های پژوهشی افزایش دهید.

۲. بودجه‌بندی صحیح

پروژه‌های بین‌المللی معمولاً از ۱۰ هزار دلار به بالا بودجه دریافت می‌کنند. بررسی کنید که چه مقدار بودجه برای پروژه شما لازم است و آن را به دقت تعیین کنید. برخی از پروژه‌ها بودجه مشخصی دارند که بدون درخواست تخصیص داده می‌شود، در حالی که برخی دیگر نیاز به تعریف بودجه دقیق دارند. از درخواست بودجه بیشتر از نیاز واقعی خودداری کنید، زیرا ممکن است داوران این مورد را زیر سوال ببرند.

۳. نگارش دقیق پروپوزال

اهداف مشخص و قابل دستیابی داشته باشید. واژگان و کلیدواژه‌های مرتبط با فراخوان را در پروپوزال خود به کار ببرید. این کار به داوران کمک می‌کند تا ارتباط بین پروپوزال شما و اهداف فراخوان را بهتر درک کنند. جملات را کوتاه و ساده نگه دارید.

۴. انتخاب صحیح اعضای تیم پژوهشی

همکاران خود را بر اساس تخصص و ارتباط با موضوع پروپوزال انتخاب کنید نه بر اساس ارتباط. رزومه هر عضو باید نشان‌دهنده تناسب با موضوع پژوهش باشد. همکاری با افرادی که تجربه و تخصص مرتبط دارند، به تقویت پروپوزال شما کمک می‌کند.

۵. داشتن نتایج و خروجی‌های متناسب با اهداف

نتایج و خروجی‌های پروژه باید همان اهداف تعیین شده باشد. نتایج باید به نیازهای ذینفعان پاسخ دهد. این کار به افزایش اعتبار و کارایی پروژه کمک می‌کند.

۶. آشنایی با فرصت‌ها (فلوشیپ ها، فراخوان‌ها و نهادها)

به دنبال فلوشیپ‌ها و گرنت‌های معتبر بین المللی مانند فلوشیپ‌های ماری‌کوری و برنامه‌های یونسکو و بیساری از گرنت های موجود دیگر باشید. این برنامه‌ها فرصت‌های خوبی برای پژوهشگران فراهم می‌کنند. با فریم‌ورک های مختلف برای پژوهش آشنا شوید. اطلاعات دقیق را از وب‌سایت‌های مربوطه دریافت کنید. از شبکه‌های اجتماعی مانند یورو اکسس برای ارتباط با پژوهشگران و یافتن فرصت‌های جدید استفاده کنید.

برخی نهادها و ارگانهای حامی پژوهش در ایران

توجه: مطالب مذکور صرفا جهت اطلاع رسانی بوده و مسئولیت کسب اطلاعات تکمیلی در مورد گرنت ها، ثبت نام و پیگیری تا حصول نتیجه و حصول اطمینان از عدم مغایرت گرنت های مذکور با قوانین کشوری و دانشگاهی، صرفا به عهده متقاضی می‌باشد.